Þjóðólfur - 12.05.1893, Blaðsíða 1

Árg. (60 arkir) kOBtar 4 kr. Erlendis 5 kr. — Borgist 1 Jl firrir 15. Júll. 'JÓ Ð 'ÓLFU R. Uppsögn.bundin via áramót ógild nema komi til útgef- anda fyrir 1. október.
XLY. árgo Reykjavík, föstudaginn 12. maí 1893. Nr. 22.

Fáeinar
athugasemdir um þingmál.
Eptir Guðjóu Guðlaug-sson alþm.
IY.
Afnám vistarskyldunnar.
Um það mál hefur allmikið verið ritað
að undauförnu, einkum því til meðmælis,
og held eg sé óhætt að fullyrða, að ekki
hafi verið eptirskilið það, sem hugsanlegt
væri, að málinu gæti orðið til gengis, og
jafnvel er ekki laust við, að verið hafi
notað sem meðmæli, það sem reynslan hef-
ur þó áþreifanloga sýnt oss, að eru hin
kröptugustu mótmæli. En þrátt fyrir þetta
er ekki annað sjáanlegra, en að þjóðarvilj-
inn snúist því meira móti þessu máli, sem
það er meira fegrað af flutningsmönnum
þess. Eptir því sem almenningur áttar
sig betur á þessu máli og virðir fyrir sér
reynsluna af lausamennskunni, bæði und-
anfarandi alda og yfirstandandi tíma, eptir
því sannfærist hann betur um, að það sé
mjög svo varúðarverð breyting, að afnema
vistarskylduna með öllu. Það eru einnig
miklar líkur til þess, að sú lagabreyting
hafi töluverð áhrif á hag almennings,
einkum bændastéttarinnar, og af því það
er að eins sögn einstöku manna, en langt
frá því að það sé sannað, að þau áhrif
verði þjóðinni til heilla, og að jafnan er
hægt að fara lengra síðar, þá er hyggi-
legast að fara ekki mjög geyst í málið að
sinni, eða berja það biákalt áfram, og það
því síður, ef vilji almennings er öllu fremur
eða að minnsta kosti eins mikið móti mál-
inu sem með því.
Ávextirnir, sem vér höfum til þessa
uppskorið af lausamennsku yfir höfuð, eru
einna tíðast þessir: iðjuleysi, flakk, mun-
aðarlíf, leti, ráðleysi, vanþekking, van-
kunnátta og jafnvel á stundum skortur á
vönduðu framferði. Eitthvað af þessu eða
fleira og færra af því í sameiningu hafa
verið aðal-einkenni lausgangara með til-
tölulega fáum undantekningum, og það
því fremur, sem mennirnir hafa komizt
yngri á lausamennsku-rólið, eins og það
viðgengst almennast. Og þetta eru sann-
arlega beiskir ávextir og ekki mikið eptir
þeim sækjandi, og eigi miklar líkur til,
að þeir verði betri á bragðið eða ótilfinn-
anlegri, þó lausamennskan verði almenn og
ótakmörkuð.
Reynsla annara þjóða í þessu efni er
alls ekki næg sönnun fyrir því, að ótak-
mörkuð lausamennska verði oss til fram-
fara, því það er með þetta sem annað, að
vér verðum að sníða oss stakk eptir vexti.
Af því ásigkomulag vort í þeim efnum,
sem að þessu lýtur, er ólíkt því, sem á
sér stað hjá nágrannaþjóðunum, sem menn
munu helzt vilja draga dæmin af, þá verða
ályktanirnar, sem byggjast eiga á ástæð-
unum, að verða ólíkar. Þær verða að vera
íslenzkar en hvorki danskar né enskar.
Það er einkanlega tvennt, sem gerir
það að verkum, að takmarkalaus „sjálfs-
mennska" reynist oss trauðlega eins af-
farasæl og öðrum þjóðum, en það er:
1. að þessir tveir ólíka atvinnuvegir, sjó-
róðrar og landbúskapur, eru reknir
samhliða livor öðrum, og jafnvél sam-
tvinnaðir, með því að margir stunda
livorttveggja jöfnum liöndum, og
2. strjdlbyggðin, veðuráttufarið og sam-
gönguerfiðleikarnir, sem allt í samein-
ingu gerir nálega alla daglaunavinnu
lítt treystandi og í alla staði ónóga.
Það er alkunnugt, að lifnaðarhættir all-
flestra lausamanna eru þeir, að vinna hjá
sveitabændum að eins um heyskapartímann,
opt með ofháu kaupi; fara svo annaðhvort
til sjávarins undir eins, án þess að hugsa
hið minnsta um, hvort heyaflinn kemst
nokkurn tíma í garð eða verður að nokkr-
um notum, eða þá þeir leggja upp í ferða-
lög aptur og frara um sveitirnar meðan
veðurátta og yfirferð leyfa þeim að kom-
ast áfram á drógunum, sem flestir sveita-
Iausalingar kappkosta að eiga, til þess að
geta rekið þessa atvinnu á vanalegan hátt,
og að ferðalaginu (það má ekki kalla það
flakk, því alltaf eru nóg erindin) afloknu
setjast þeir um kyrt, til þess að njóta í
næði þess, sem þeir hafa getað unnið sér
inn um sumartímann, auk fóðursins fyrir
reiðskjótann. Á útmánuðunum fara þeir
svo í sjóplássin og dvelja þar til sláttar,
koma opt heim með lítinn ágóða, en því
meira af munaði og hégómaskap. Þannig
gengur það koll af kolli hjá æði mörgum
lausalingum, að þeir lœra ekkert verk ann-
að en heyvinnuna og sjóróðrana, venjast á
flakk, iðjuleysi og stjórnleysi, og auk þess
eignast minna en menn í almennilegum vist-
um og verða miklu síður að manni. Þetta er
langtíðast um þá, sem komast í lausa-
mennskuna sem óráðnir unglingar. Þeim
sem lengi eru búnir að vera í góðum vist-
um og reynast dugandismenn, er miklu
síður hætt við þessu, og þeim verður lausa-
mennskan að öllum jafnaði arðsamari.
Að segja það, að Iausamenn læri betur
en vistráðið fólk, að verja eigum sínum
sér til hagsmuna, er ekki gott að sjá á
hverju er byggt, eins og vinnufólk sé
svipt fjárforræði, eða að það geti ekki
fengið tækifæri til að víxla efnum sínum
sér til ábata. Það er einmitt þvert á
móti; vinnufólk, sér í lagi til sveita, get-
ur vanalega átt meira og minna af skepn-
um, og víxlað arðinum af þeim sér til
mikils hagnaðar. Sama er reyndar að
segja um vinnumonn í sjóplássum, þeir
geta tekið meiri og minni þátt í báta-
útgerð og jafnvel þilskipa allt að eiuu, þó
þeir séu sjálfir vistráðnir, og þá jafnframt
haft viðskipti bæði við kaupmenn og land-
bændur; allir góðir húsbændur hvetja held-
ur hjú sín en letja til þessa og eru þeim
til aðstoðar í öllu slíku, svo að lijúin standa
sem optast betur að vígi í þessu efni en
lausafólk. Með þessu venjast hjúin við
hagfelld viðskipti bæði fyrir sig og aðra,
og sem kemur þeim að mjög góðu, þegar
þau síðar komast í bændastöðuua.
Þó er það ennþá dýrmætara, að vinnu-
menn í góðum vistum (og góðar vistir geta
allir dugandismenn fengið) læra öll vana-
leg bústörf og búnaðarhætti (sem lausa-
menn læra engin alloptast), og það verður
hjúunum dýrmætara en nokkrir peningar,
þegar þau sjálf fara að búa.
Nú geta menn spurt, hvers vegna það
sé eða þurfi að vera algild regla hjá lausa-
mönnum, að vera á sifeldu reiki milli
sveitanna og sjóplássanna, og því t. d.
lausamenn til sveita séu ekki kyrrir í
sveitinni árið um kring? Auðvitað eru
þeir ekki allir neyddir til þess, og sumir
hinir ráðnari lausamenn láta sér það lynda,
að vera í sveitinni allt árið, þó kaupgjald-
ið sé lægra í svipinn, en af því landbú-