Þjóðólfur - 22.07.1893, Síða 1

Árg. (60 arkir) kostar 4 kr.
Erlendis 5 kr. — Borglst
fyrir 15. júlí.
ÞJOÐOLFUR
Uppeögn, bundin við áramðt,
ógild nema komi til útgef-
anda fyrir 1. október.
XLY. árgc Reykjavík, laugardaginn 22. júlí 1893. Nr. 35.
Háskóli á íslandi.
(Niiutl.). Þessu háskólamáli hefur annars
sárlítið verið hreyft í íslenzkum blöðum,
og aldrei neitt rækilega nema i „Sunnan-
fara“ 1891, nr. 4. Þar ritaði dr. Jón
Þorkelsson (yngri) mjög greinilega og fróð-
lega ritgorð um þetta mál, er gaf tilefni
til þess, að það var rætt í ísleuzku blöð-
unum vestan hafs, en hér heirna var því
enginn gaumur gefinn. Það er því engin
furða, þótt almennur áhugi á þessu -máli
sé enn ekki vaknaður hjá þjóð vorri. En
það er spá vor, að þess verði ekki langt
að bíða, að mál þetta komi á dagskrá
þjóðarinnar. Það er spá vor, að hún
muni innan skamms krefjast háskóla með
engu minui alvöru, en hún hefur áður
krafizt lagaskólans, því að eins og hver
maður veít, fáum vér lagaskólann af sjálfu
sér sem eina deild háskólans, þá er hann
er stofnaður.
Oss er að vísu alls ekki ókunnugt um,
að islenzk háskólastofnun á enn sem kom-
ið er marga andvígismenn, er mega sín
mikils. Þeir eru margir, sem annaðhvort
skilja ekki eða vilja ekki skilja hina stór-
mikiu þýðingu, er íslenzkur háskóli gæti
haft fyrir þroska og menningu þjóðar vorr-
ar. Viðkvæði andmælendanna er jafnan
þetta: að vér íslendingar séum svo fátæk
og fámenn þjóð, að háskóli geti ekki þrif-
izt hér, hann verði aldrei annað en nafn-
ið tómt og geti aldrei sakir afstöðu lands-
ins og anuara erfiðleika fylgt með straumi
tímans né komizt í neinn samjöfnuð við
sams komar stofnanir í öðrum löndum o. s.
frv. Þetta eru helztu og stærstu mótbár-
umar gegn innlendum háskóla, og virð-
ast. þær óneitanlega allmikilvægar í fljótu
bragði, en sé betur aðgætt hafa þær við
alsendis ónóg og léttvæg rök að styðjast,
og muudu flestar hverfa að lokum sem
reykur fyrir reynslunni, þá er hún væri
fengin.
Yér skulum fúslega játa, að íslenzkur
háskóli hlyti í fyrstu að verða mjög ófull-
kominn, en það er ofur eðlilegt, því að þá
er vér rennum augunum til annara landa
verður sama uppi á teningnum þar, að
þess konar stofnanir hafa jaí'nan átt erfitt
uppdráttar langa hríð eptir að þær liafa
verið settar á fót. Yér skulum að eins
benda á Kaupmannahafnarháskóla. Hann
var stofnaður 1479, eins og kunnugt er,
og voru þá í fyrstu að eins 3 (!) kennarar
við hann og tvo þeirra varð að fá frá
Þýzkalandi. Fram yfir miðja 16. öld var
tiltölulega mjög lítil aðsókn að honum, að
því er ráða má, og ekki komst þar á nein
regluleg skipting í háskóladeildir fyr en
á 17. öld. Áður var allt í hrærigraut og
sami maðurinn kenndi þá opt alveg óskyld-
ar greinir. Þannig var t. d. Óli Worm
kennari í grísku, náttúrusögu og uppeldis-
fræði í senn og síðar varð hann kennari
í læknisfræði, en það sem hann lagði þó
einkum stund á var fornfræði. Þetta sýn-
ir, að fyrirkomulag kennslunnar við Hafnar-
háskóla hefur ekki verið heppilegt lengi
framan af, enda hafði hann ekki mikið orð
á sér á þeim tímum, þótt hann hefði nokkra
ágætismenn í sinni þjónustu.
Dr. Jón Þorkelsson hefur í ritgerð sinni
í „Sunnanfara11 tekið rækilega fram, að
háskólar í öðrum löndum hafa jafnvel nú
á síðustu tímum verið tiltölulega fásóttari
en íslenzkur háskóli mundi verða. Vér
sjáum heldur ekki, að það sé nokkur fjar-
stæða, þótt vér íslendingar viljum hafa
þessa vísindastofnun í landinu sjálfu. Vér
höfum prestaskóla og læknaskóla og höf-
um lengi viljað hafa Iagaskóla. Ef vér
getum kostað þessar 3 aðaldeildir islenzks
háskóla, sína í hvoru lagi, hvers vegna
getum vér þá ekki kostað þær í samein-
ingu ásamt dálítilli viðbót smátt og smátt
t. d. heimspekisdeild? Kostnaðurinn við
byggingu háskólahúss er heldur ekki svo
gífurlegur eitt skipti fyrir öli, að háslcóla-
stofnun eigi að farast fyrir sakir þess.
Vér þurfum einnig hvort sem er innan
skamms að reisa eitt hús fyrir söfnin hér
(forngripasafnið, náttúrugripasafnið, mál-
verkasafnið o. fl.), og ætti þá vel við, að
þetta væri sameinað þannig, að söfnum
þessum yrði skipað niður í nokkrum hluta
háskólahússins. Við það sparaðist tiltölu-
lega mildð fé.
Að þessu sinni er ekki rúm til að
minriast neitt verulega á hina mikJu þýð-
ingu, er stofnun háskóla hér á landi gæti
haft fyrir oss. Vér ætlum að láta það
bíða, þangað til raddir andmælendanna
láta betur til sín heyra, en hingað til hef-
ur verið. Þó skulum vér þegar geta þess,
að vér getum ekki séð, að styrkur sá, er
íslenzkir stúdentar njóta við Hafnarháskóla
(Garðstyrkur) sé svo ákaflega þýðingar-
mikill eða svo ómissandi, að vér gætum
ekki án hans verið, auk þess sem það er
þægilegra og viðkunnanlegra að standa á
sínum eigin fótum, en að þiggja ölmusur
af útlendri þjóð. Ennfremur erum vér sann-
færðir um, að íslenzkur háskóli, enda þótt
hann væri ófullkominn, er aðalskilyrðið
fyrir því, að vísindalegt líf geti þróazt
hér á landi, að hann er hið öflugasta meðal
til að koma oss „á hornið“ meðal annara
þjóða, og vekja eptirtekt þeirra á oss. Vér
erum sannfærðir um, að hann yrði það
lyptiafl, sem þokaði oss til muna áfram á
braut sjálfsstæðisins og menningarinnar.
Samvinna margra manna og sameining
kennslukraptanna myndar sterkt einingar-
samband, er hefur hina mestu þýðingu,
hin mestu áhrif á alla þróun félagslífsins
út á við, en þar sem allt er á sundrungu
án nokkurs samanhengis sín á milli, þar
verður hálfverk úr öllu saman; þá dettur
allt í mola og verður að litlum eða eng-
um notum.
Það er satt, að hin afskekkta afstaða
lands vors „á hala veraldar“, vöntun frétta-
þráðar o. fl. bægir oss frá stöðugu sam-
bandi við hinn menntaða lieim og ein-
angrar oss að meira eða minna leyti frá
hluttöku í framsókn nútíðarinnar. En þess
ber að gæta, að íslenzkur háskóli gæti
einmitt stutt mikið að því að stytta — ef
svo má segja — fjarlægðiua millurn vor og
menntaþjóðanna, því að það er svo langt
frá því, að hann yrði — eins og sumir
ætla — til þess að auka þessa fjarlægð,
yrði til þess að einangra oss enn meir frá
umheiminum, að þjóð vor mundi þá þvert
á móti geta fylgzt enn betur með tíman-
um en nú, og hver einstakur mundi þá
einnig fá neytt krapta sinna betur ogfá
meiri livöt til að leggja þá fram tii vís-
indalegra iðkana, þá er ein allsherjar
menntastofnun væri fengin í landið. Ef
slík stofnun gæti ekki hrundið af þjóð
vorri þessari andlegu dáðleysis og drunga-
mollu, er nú livílir yfir henni, og vakið
liana til nýrrar starfsemi, þá mun þess