Þjóðólfur - 14.09.1894, Blaðsíða 2

174
grasa, og hefur höf. notað mörg stuðnings-
rit úr ýmsum áttum, er hann hvarvetna
skírskotar til, og er mikill fróðleikur fólg-
inn í þeim athugasemdum og samanburði.
En sumum kann þó að virðast, að höf.
hafi seilzt í heldur margt, er ekki stend-
ur í nánu sambandi við ritgerðina. En
þá er mikill fróðleikur er fyrir, eins og á
sér stað hjá hinum háttv. höf. í þessum
efnum, þá er mjög afsakanlegt, þótt margt
sé tínt til. Þjóðtrú vor og þjóðsagnafræði,
er svo auðug og margbreytileg, og hefur
svo margkvíslaðar rætur víða um heim,
að sá, sem leggur stund á hana vísinda-
lega, hlýtur margs að gæta. Höf. er einn-
ig einn meðal hinna fáu manna hérlendra,
er láta sér annt um að halda þessari fræði
við og hlynna að henni nú á þessum tím-
um, þá er hið nýja er óðum að ryðja hinu
gamla brautu, og á því hver sá, sem leggur
rækt við þessa þjóðlegu fjársjóði vora mikla
viðurkenningu skilið.
Þriðja ritgerðin í Tímaritinu:
„Fyrir 40 árumu eptir ólaf Sigurðsson
dannebrogsmann í Ási, er álit eða dómur
um ritgerð með sömu yfirskript eptir séra
Þorkel Bjarnason á Reynivöllum, er prent-
uð var í 13. árg. Tímaritsins. Andmælir
höf. allmjög frásögn séra Þorkels og eflaust
með réttu, því að Ólafur dbrm., er nákunn-
ugur í Skagafirði, hefur alið þar allan sinn
aldur, og er auk þess alkunnur að greind
og gætni. Þykir honum séra Þorkell hafa
lýst of einstaklega kotungsskapnum og
óþrifnaðinum, en síður gætt að minnast
þese, er betur fór. Er ritgerð þessi enk-
ar fróðleg og staklega vel rituð af alþýðu-
manni, að því er mál og meðferð efnisins
snertir. Yæri það mjög mikilsvert fýrir
menningarsöguna að fá fleiri samkynja rit-
gerðir úr öðrum héruðum, er hver gæti
bætt aðra upp. Um þetta þýðingarmikla
efni hefur svo að segja ekkert ritað ver-
ið, fyr en séra Þorkell braut ísinn, og á
hann því þakkir skilið fyrir það, enda
þótt annar kunnugri geti fundið ýmsa galla
á þessari ritsmíð hans. Það er sjaldan
nema hálfsögð sagan, er einn segir frá,
ekki sízt í þessu efni, þar sem allt er
komið undir kunnugleika, nákvæmri eptir-
tekt og minni, en engin heimildarrit til
að styðjast við.
Síðasta ritgerðin í Tímaritinu er Ritsjá
1892 eptir Þorstein Erlingsson, og er lít-
ið um hana að segja samkvæmt eðli henn-
ar. Vér höfum þá skoðun, að ritsjárnar
mættu missa sig úr Tímaritinu, því að al-
menningur hefur lítið gagn og ekkert gam-
an af efnisyfirliti úr útlendum bókum, sem
mestmegnis eru goðfræðilegs og málfræði-
legs efnis, eða blátt áfram deilurit um
„skegg keisarans“ með meir og minna öfug-
um skoðunum sitt á hvað.
Hvenær verður verzlunin frjáls?
Eptir Víglund.
(Framh.). Opt hefur verið talað um óvand-
aðar innlendar vörur, og það ekki um skör
fram, svo og það, hve nauðsynlegt er að
verka og vanda allar vörutegundir sem
bezt að unnt er, og ýms ráð, er muni lík-
legust til að ráða bót á verzlunarólaginu.
Er það eins áríðandi fyrir seljanda og kaup-
anda að varan geti náð áliti og haldið
því, því geti hún það ekki, er báðum vís
skaðinn, og þeim þó meiri, er minni hefur
máttinn. Er það virðingarvert, að sumir
kaupmenn hafa gert þýðingarmiklar til-
raunir til að bæta vöruvöndun, t. d. á salt-
fiski, og það í sameiningu við bændur eða
fiskseljendur, með því að hafa vörumats-
menn, er mun með líklegri meðulum, til
að fá vöruna betri og gera öllum jafnt
undir höfði. Öðru máli er að gegna hafi
kaupmaður verið öndverður gegn óskum
og tilraunum bænda, með að hafa vöru-
matsmenn, segjandi sem svo: að liann vildi
engan kostnað bera af vörumati, og liann
hirti ekkert um vörumatsmenn, því hann
vœri sjálfur fœr með sínum þjónum til að
aðgreina og meta fisk og aðra vöru eptir
gæðum, og hann vildi vera að öllu leyti
sjálfráður um meðferð og mismun á verði
fiskjar og annarar vöru, þegar hún kœmi
í sínar vörzlur; en öllum væri velkomið að
sjá sína meðferð á fiskinum eða vörunni!!
Það er tilfinnanlegt fyrir bændur, sem
sjálfir hafa viljað bera kostnað af vöru-
mati og haft áhuga á því, að fá vöru bet-
ur vandaða almeunt og að óvandaða var-
an hjá slóðanum eða hinum prettvísa yrði
dæmd hlutdrægnislaust, að fá í svo nauð-
synlegu máli spillandi undirtektir. Það er
tilfinnanlegt fyrir seljendur, efþeirfáþess
háttar snoppunga hjá þeim kaupmanni, sem
sjálfur hefur áminnt skiptavinina um vöru-
vöndun og lagt til, að eiðfestir vörumats-
menn væri hafðir. Mikil eru umskiptin,
þegar þekkingin á góðri fiskverkun þrosk-
ast svo á einu ári, með sjálfsálitinu, að
einn treystir sjer til þess, sem margir hafa
hixtað við áður og hann líka; því þótt
hann með þjónum sínum hafi verið mót-
takandi og matsmaður fiskjar, hafa ámæli
og kvartanir komið á eptir fyrir illa og
misjafna fiskverkun fyrirfarandi ár.
Mikil kaupmannleg náð er það, sem
veitir seljendunum (skiptavinunum ?!) leyfi
til að horfa á meðferð vörunnar eptir að
hún kemst á „metaskálarnar"! Það er
skemmtilegt fyrir skiptavinina, sem vanda
vilja og vandað hafa vöru sína, að mæta
þeirri rjettlætistilfinningu, sem borgar
skammarlega verkaða vöru, eins og þá
sem bezt er, og ef til vill einstöku efua-
mauni betur. Það er skemmtilegt fyrir
skiptavinina, ef þeir fá að sjá t. d. góðan
fisk tekin í búð eptir sólarlag eða í þung-
búnu lopti, og fiskinum sé „skipað út“ úr
geymsluklefum kaupmannsins miklu verri,
en hann fer inn í þá, stundum í rigningu og
sjógaugi, svo hann húðvöknar. Það er
skemmtilegt fyrir skiptavinina, ef þeir fá
að sjá og heyra kaupmanninn skipa erfið-
ismönnunum (alvönum og reyndum sjó-
mönnum), að snúa við og koma aptur að
bryggjunni og hlaða meir af fiski, þegar
áður er nóg hlaðið, og ágjöf fæst svo að
mun fyrir bragðið, en ámælin frá Spáni
fyrir illa fiskverkun, (gegnum munn kaup-
mannsins), ásamt hinar skaðlegu afleiðing-
ar, hafa dunið jafnt yfir alla skiptavinina
árunum saman.
En þó nú þetta og því líkt verzlunar-
lag kunni að álítast fagurt og frjálslegt,
þá fara að minnsta kosti að renna tvær
grímur á suma með frelsið, efkaupmaður,
sem krafinn er til að greiða umsamið verð,
sem hann hefur lofað fyrir einhverja vöru-
tegund, en tregðast við að borga það nokk-
uð á annað ár, tekur kröfunni svo: að
hann muni borga hana þeim, sem krefjist
hennar, en gefur það jafnframt í skyn,
að hann muni jafna það upp á þeim apt-
ur!!! vegna þess hann hafi tapað á þess-
ari vöru. Ekki mun öllum Þykja ýkja
frjálslegt, ef kaupmaðurinn skipar með valdi
erfiðismönnum úr einni slitvinnunni í aðra
t. d. frá kolaburði að „róa út skipu, og
nokkrir erfiðismenn eru svo djarfir að
neita slíku, að hann hóti þá rað loka búð-
inni og „stoppa“ verzlaninau.
Á einum ónefndum verzlunarstað gerð-
ust ekki alls fyrir löngu tvær eptirfylgj-
andi smásögur, sem heldur hafa einokunar-
brag en frelsisblæ í verzlunarsökum. Hin
fyrri gerðist sumarið 1890. Kom þá Norð-
maður með viðarfarm, þar sem kaupmað-
maður var fyrir. Kaupmaðurinn keypti
helming farmsins af Norðmanninum með
því skilyrði (að sögn skipstjóraus): aðNorð-
maðurinn seldi þar engum öðrum timbur.
Nú stóð svo á, að maður nokkur í grend-
inni hafði falað timbur af Norðmanninum,
undír eins og hann kom inn á höfnina,
fyrir nokkur huudruð krónur, og fengið