Þjóðólfur - 01.03.1895, Síða 1

Árg. (60 arkir) kost.&r 4 kr
Krlendis 5 kr,—Borgist
fyrir 15. )úli.
Uppsögn, kundin viö áramöt,
ógild noma komi til útgeíanda
fyrir 1. oktðber.
ÞJÓÐÓL'FUR
XLVII. árg.
Bókmenntalegur svefn.
Eigi alls fyrir löngu hefur „Fjallk."
roinnzt á bókmenntaiegan svefn, eða and-
legt mók á íslenzku þjóðinni um þessar
mundir. Eg held þessi umkvörtun Fjallk.
sé á rökum byggð. Síðari árin hafa verið
ærið ófrjósöm í þessu efni. Þegar talin
eru frá dagblöðin, sem að vísu munu vera
nógu mörg og að sumra dómi of mörg,
og nokkur tímarit, öll nauðsynleg, þá er
sára fátækt umhorfs. Nokkrar ljóðabækur
hafa birzt, og fáein uppbyggileg smárit,
helzt þýdd, fátt frumsamið. Allt er þetta
smátt, eins og ófuilkomnar tilraunir, til
þess að vekja almenning, en þær virðast
ekki slá á þá strengi, sem þeim er ætlað
— þær kafna í byrjuninni. Þessir smá-
ritiingar, sem út koma, liggja fyrir það
mesta á hyllum bóksalaana, þeir eru aldrei
lesnir. Menn tíma ekki að kaupa þá,
eða álíta, að það svari ekki kostnaði, og
þá er lítil von, að þeir, sem finna mátt
hjá sér til að rita eitthvað, og sjái nauð-
synina á því, leggi út í það, þar sem það
borgar sig svo afarilla. Þetta er líklega
ein og ekki sú minnsta ástæðan tii þess,
að svo lítið líf er í bókmenntunurn. En
þetta er ekkert sérstakt einkenni fyrir
hinn yfirstandandi tíma, munu menn segja.
Það er eldgömul setning, að „bókvitið verð-
ur ekki látið í askana“. Að vísu. En
eptir því hef eg þó tekið, að meira er til af
eldri bókum, guðsorðaböhim gömlum og
rímum, en nýrri tíma ritum. Menn skyldu
t. d. ímynda sér, að Búnaðarritið væri
kærkomið bændunum og almennt keypt,
enda á ritið það að mörgu leyti skilið, en
ekki er því að hellsa, þar sem eg þekki
til; þeir bændur eru víst teljandi, sem ritið
kaupa hér um slóðir. Meira að segja, að
eg gæti bezt ímyndað mér, að sumir hverjir
^ændanna hefðu harla óljósa hugmynd
un,í að nokkurt Búnaðarrit væri gefið út
á íslandi. Hið sama er tilfellið með Þjóð-
vinafélagsbækurnar. Það eru bækur, sem
væru þess verðar, að þær væru á hvers
manns heimili. En þar sem eg þekki til,
eru þær einmitt mjög óvíða keyptar, jafnvel
efnaðri bændurnir kynoka sér við að gefa
út 50 aura fyrir Almanakið, sumir hverjir.
Þeir álíta þeim aurum á glæ kastað. Það
Iteykjavík, föstudaginn 1. niarz 1895.
er hrein undantekning, að Bókmennta-
félagsbækurnar séu keyptar til sveita, að
svo miklu leyti sem mér er kunnugt, enda
eru þær bækur ekki eins alþýðlegar, eins
og Þjóðvinafélagsbækurnar. Hin eina bók,
af nýrri, góðum bókum, sem nokkuð er til
muna keypt, er sálmabókin nýja; ber það
ekki vott, um hnignun hins kristilega trúar-
lífs á meðal vor, en ekki er mér þó grun-
laust um, að þar liggi að nokkru leyti til
aðrar ástæður meðfram. Svona er það,
þær fáu bækur, sem gefnar eru út, eru
alls eigi keyptar eða lesnar, og þá er þess
engin von, að líf sé í bókmenntunum. Þó
virðist mér ekki lestrarfýsnin neitt vera
að minnka, það vill margur lesa, en þeir
fá ekki þau rit, sem þeim geðjast að,
ekkert sem getur komið í stað rímnanna,
sem fyr meir voru kveðnar á kvöldvökun-
um. Það vanta verulega fjörgandi, lífg-
andi og skemmtandi bækur. Af þeim bók-
um, sem nú er gefin út, er engin, sem
laðar almennings-athyglið að sér; það vant-
ar þennan fjörgandi stýl, þennan brenn-
andi áhuga fyrir því málefni, sem um er
ritað, sem einkennir mörg af ritum vorum,
sem út voru gefin átímabilinu 1840—1870.
Eg man eptir því, að þegar eg var að
alast upp í kringum 1870, fylgdi almenn-
ingur betur með í bókmenntunum en nú.
Það voru áhrif Jóns sál. Sigurðssonar, sem
þá gagnsýrðu allan þjóðlíkamann. Hann
var maðurinn, sem hafði bæði vit og lag
á því, að vekja áhuga almennings á þeim
málum, sem hann barðist fyrir. En slik-
an mann vantar íslenzku þjóðina alveg
nú; og það er margstað'festur sannleikur,
að það er óhamingja hverrar þjóðar, að
hana vantar leiðtoga, og þetta tel eg eitt
með öðru ástæðuna til dauðamóksins, sem
nú er á bókmenntum vorum. Það er mik-
ill munur á því, hvað bókmenntir vorra
tíma eru bragðdaufari en á tímabilinu
1840—70. Þær vanta þennan lífgandi,
vekjandi og skapandj krapt, sem sérstak-
lega einkenndi bókmenntir þess tíma, sem
Jón. sál. Sigurðsson sat við stýrið í hin-
um ísl. bókmenntaheimi. Enginn er enn
þann dag í dag kominn fram á vígvöllinn,
som fær sé um að taka þar við, sem hann
hætti. „Hver verður nú til hans vopnin
góð í hraustlega hönd að taka?“ er spurn-
Nr. 10.
ing, sem ennþá er ósvarað. Það er sárt
að játa það, en það er sannleikur samt
sem áður, að bókmenntum vorum er ein-
mitt nú að fara aptur. En því get eg vel
trúað, að þetta sé eitthvert millibils tíma-
bil, að svefn hafi sigið á þjóðina, en að
hún rísi aptur úr dáinu með nýjum kröpt-
um og fjöri. a-j-ó.
Vanhugsuð vegarlagning.
Um það hvar vegurinn liggur frá Ár-
bæ upp að Hólmi, skal ekki farið mörgum
orðum, því að Iíkindum verður honum ald-
rei breytt á þeirri leið og virðist þess
heldur ekki þörf, jafnvel þó hann hefði
þar átt að hafa aðra stefnu frá byrjun,
sem sé, fyrir norðan Rauðavatn, en um
það er nú ekki mikið að fást. En úr því
kemur upp fyrir Hólm, fer að verða skoð-
unarmál, hvort hann hefur verið lagður
á sem beztum stað, eða ekki. Skal hér
því stuttlega lýsa landslagi á því svæði
og hvernig ár og rásir falla, sem bæði
hafa valdið honum stórskemmdum og munu
eins hér eptir, jafnvel þó varið hafi verið
töluverðu fé honum til viðhalds, sem hefur
verið brýn þörf, ætti hann að vera fær.
Eins og kunnugt er, liggur vegurinn yfir
Hólmsá, skammt fyrir austan Hólm. Hefur
þar orðið að brúa hana tvisvar með ærn-
um kostnaði og óvíst að enn dugi. Þaðan
upp aðLækjarbotnum, er sléttlent — Hólm-
arnir, — sem áin flæðir yfir í leysingum
og hefur vegurinn þar umrótast fleirum
sinnum og sjálfsagt verður honum þar al-
drei óhætt. Á þeirri leið eru tvær brýr,
er báðar hafa flotið burt með stöplum, en
sú þriðja er nú nýger. Fyrir ofan Lækjar-
botna, liggur vegurinn um svo kallaða
Fossvelli, er áin rennur yfir, og hefur hún
þar opt gert usla. Svo liggur hann upp
Lakheiði, en þar er ekki annað að óttast
en þverrásir, sem stundum hafa orðið nokk-
uð dýrar. En þegar kemur npp undir
Arnaþúfu, fer heldur að versna sagan.
Þar liggur vegurinn á parti fram með án-
um, fyrir sunnan neðri vötnin — svo er
Fóelluvötnum skipt — enda flýtur hann
þar burtu árlega, sem þó er enn verra,
er kemur upp á Sandskeiðið. Þar má segja,
að komi vatn úr hverri átt og það eigi