Þjóðólfur - 24.05.1895, Síða 1

Arg. (60 arklr) kostar 4 kr
Erlendis 5 kr.— Borgist
fyrir 15. Jttll.
Dppsögn, bnndin vi8 ttramttt,
ttgild nema komitiltttgefanda
fyrir 1. október.
ÞJÖÐÓLPUR
XLYII. árg.
Reykjayík, föstudaglnn 24. maí 1895
Nr. 25.
Aðsóknin að latínuskólanum.
í 61. tbl. „ísafoldar" f. á. birtist grein
með þessari yfirskript, og vildi eg Ieyfa
mér að gera við hana nokkrar athuga-
semdir.
Höf. segir t. d. að það væri rangt álitið,
að andleg menntun ein, og ekkert annað,
væri nægileg fyrir almenning til þess að
komast í góða stöðu síðar meir, þegar
námsárunum lýkur. Það er auðvitað rétt,
að af svo fámennri þjóð, sem vér íslend-
ingar erum, eru fleiri lærisveinar í lærða
skólanum nú sem stendur, en við mætti
búast, í samanburði við fólksfjölda og em-
bættatölu landsins, en þrátt fyrir það mun
ekki þurfa að kvíða fyrir, að almenningur
taki það fyrir að Iæra í latínuskólanum;
eg get nfl. ekki betur skilið, en að al-
menningur þýði að minnsta kosti meiri
hluta þjóðarinnar, en 100 af 70,000 er þó
ekki meiri hluti hlutinn.
í öðru lagi er það rangt álitið, að læri-
sveinar í latínuskólanum venjist alls engu
öðru eu andlegri menntun. Það munu
vera flestir fátækir piltar og meira að
segja þótt efnaðir séu, eða þeir, sem að
þeim standa, sem verja sumarleyfi sínu til
likamlegrar vinnu, eins og sjá má af því,
að töluvert margir piltar eru nú í skól-
anum, sem nálega verða að bjargast á eigin
spítur, og hafa ekki úr öðru að spila en
sumarkaupi sínu og ölmusustyrk (þeir, sem
í hann geta náð), en þar eð þeir vinna 3
mánuði af ári hverju, þá finnst mér ekki
létt að skoða þá til allra líkamlegra verka
óhæfilega, eins og þó svo mörgum hættir
við að gera.
Þar sem höf. segir, að svo geti farið,
að fleiri gangi menntaveginn en líkindi
séu til að komizt geti að embættum, og
bætir því við, að nú sé einmitt sú raun á
orðin, þá flnnst mér ekki að heppilegt
væri að fækka þeim á þann hátt, er höf.
virðist helzt viija. Hann virðist helzt vilja
fækka þeim þannig, að færri séu látnir
læra af þeim, sem útlit sé fyrir að orðið
geti efnilegir bændur, og jafnvel vírðist
hann því ekki mótfaliinn, að „ölmusu“-
styrkurinn sé tekinn af. Þetta finnst mér
alls ekki hagkvæm aðferð til þess að koma
í veg fyrir of mikla aðsókn að latínu-
skólanum (sem eg reyndar er ekkert hrædd-
ur við); mér fyndist miklu skynsamara að
ákveðið væri nokkru þyngra próf í hinum
neðri bekkjum skólans; þá mundu þeir
verða eptir, sem miður væru hæfir að kom-
ast tii embættis, annaðhvort vegna skorts
á andlegum hæfilegleikum, eða annara
orsaka, t. d. ómennsku, leti og því um
líku. Það mundi líka koma mönnum til
að fara fremur eptir því, þegar þem dett-
ur í hug að senda sonu sína í skóla, hvort
þeir væru hæfilegir til þess, en nú er al-
mennt gert; þá væri síður farið eptir auði
eða embættum þeirra, sem að þeim standa,
heldur að eins eptir hæfilegleikum pilt-
anna sjálfra.
Höf. virðist vera svo tilfinningasamur,
að kenna í brjósti um þá, sem ekki nái
embætti að afloknu námi. Það munu ekki
vera svo mörg dæmi til þess, að það hafi
orðið, eða hætt við að það muni verða.
Fyrst og fremst eru embætti mörg hér á
landi í samanburði við fólksfjölda, og þar
að auki eru það ekki svo fáir íslendingar,
sem komizt hafa að embættum ytra; og
þótt slíkir menn ekki séu beinlínis í land-
inu sjálfu, þá bæði hafa þeir hingað til
og munu framvegis vinua því stórmikið
gagn, og það engu minna en margir þeir,
sem í embættum eru heima.
Höf. þykir það undariegt, að menn tali
um, að nauðsynlegt sé, að gáfaðir piltar
læri, „án þess þó“, segir hann, „að gætt
sé að, hvort það svari kostnaði, að venja
þá frá öllum líkamlegum störfum og eiga
það á hættu, að þeir muni á endanum
komast svo langt, að verða sjálfbjarga
menn“. Það er næsta ótrúlegt, að höf.,
hver svo sem hann er, sé sá apturhalds-
seggur, að vilja ráða mönnum frá því, að
leggja út í nokkuð það, sem á einhvern
hátt gæti misheppnazt, ef það versta yrði
uppi á teningnum, sem orðið gæti; hvað
er það, sem ekki getur misheppnazt?
Hvaða fyrirtæki hafa menn ráðizt i, án
þess að eiga það á hættu, að það kynni
að fara öðruvísi en helzt hefði verið kosið ?
Ætli áhugamálum þjóðar vorrar væri ekki
skammt á veg hrundið, ef ekki hefði verið
byrjað á neinu þeirra fyr en útséð hefði
verið um, að þau hlytu að verða að fyllstu
tilætluðum notum? „Sá sem aldrei þorir
að eiga neitt á hættu, hann vinnur heldur
aldrei neitt“, segir gamalt máltæki, og
það er satt. Þótt dæmi séu til þess, að
menn hafi annaðhvort ekki náð embættis-
prófi eða lítil not haft af lærdómi sínum,
þrátt fyrir mikla fyrirhöfn, og margítrek-
aðar tilraunir, þá eru þeir þó, sem betur
fer, mjög fáir í samanburði við hina.
Höf. kemur með þá uppástungu, að
feður taki árlega jafnmikla fjárupphæð, sem
þeir mundu þurfa að kosta til náms sona
sinna, og settu hana á vöxtu. „Það gæti“,
segir höf., „orðið alllagleg fjárupphæð, þeg-
ar synirnir væru orðnir 25 ára“. Það er
mikið rétt, en hann gætir þess ekki,
hversu miklu hægra það er fyrir bændur,
að veita sonum sínum það, sem þeir þurfa
til náms, en að setja á vöxtu jafnmikið
fé árlega í peningum; þar er mikill mun-
ur á, það hlýtur hver sanngjarn maður að
játa. í öðru lagi mundu ekki öll systkini
gefa samþykki sitt til þess, að slíkt fé
væri tekið árlega af eigum allra þeirra,
og einu fengið það allt í hendur, þar sem
þau með ánægju mundu styðja að því, að
einn bræðra sinna væri kostaður til náms.
Á einum stað segir höf.: „Þegar hann
(námsmaðurinn) kemur frá embættisborð-
inu, hefur hann menntunina eptir dugnaði
og hæfileikum“. Það er einnig alveg rétt,
og svo er með hvað sem menn stunda, en
þótt færri lærðu af bændasonum, tel eg
enga sönnun fyrir því fengna, að lærðu
mennirnir yrðu betur að sér eptir en áður,
eg gæti öllu fremur búizt við hinu gagn-
stæða. Áður hef eg lýst skoðun minni á
því, hvað bezt væri til að koma í veg
fyrir það, að menn yrðu ekki sæmilega að
sér, þegar námið er úti. Ennfremur segir
höf., að námsmaðurinn eigi það undir ham-
ingjunni, að fá fyr eða síðar eitthvert
rýrðar-embætti. En má eg spyrja, undir
hverju ætli hann eigi það þá, að fá
gott eða viðunanlegt embætti? Höf. þykja
máske öll embætti rýr, sem hér getur verið
um að ræða, eða að minnsta kosti gerir
hann ekki ráð fyrir, að nokkur komist að
öðrum embættum en rýrum. Það kann nú
að vera rétt álitið, að laun embættismanna
hér á landi séu fremur lág, en stundum
hafa þó heyrzt raddir, sem látið hafa í