Þjóðólfur - 04.02.1898, Side 1

H
ÞJOÐOLFUR
50. árg.
Reykjavík, föstudaginn 4. febrúar 1898. j Nr, T.
Reykjavíkurbær
fyr og síðar.
Síðari kafli.
Vöxtur bæjarins. — Elliöaárnar. — Sporvagnar,
Vatnsieiðsla. — Bókasöfnin. — Andlegt lif.
Allt frá því að verzlunarhúsin voru flutt
í land á seinni hluta 18. aldar hefur kvosin
nrilli sjávarins og tjarnarinnar verið aðalbær-
inn, miðdepill verzlunar- og atvinnulífsins;
þar voru »innréttingarnar“ gömlu, ullar- og
tovinnuverksmiðjurnar, þar var „fálkahúsið"
og þar var kirkjau byggð í byrjun þessarar
aldar. Fyrir rúmum 40 árum var „doktors
húsið“ aðsetur landlæknis, þar sem stýri-
mannaskólinn er nú, vestasta húsið í bænum,
og rnilli þess, og Tergensenshúsanna (nú
Fichersverzlan) voru þá eintómir torf-bæir;
en austur á við var hús það, er Jónas org-
anisti Helgason býr nú í, efsta hús í bæn-
um. — Síðan hefur bærinn vaxið mjög og
færzt út, bæði vestur á við og einkum á
síðari árum austur á bóginn, og virðistmargt
benda á, að austurbærinn muni verða meir
samvaxinn aðalbænum með tímanum en
vestari hlutinn og draga þungamið bæjarins
austur á við; á þetta benda verzlanirnar upp
með Laugaveg og hið háa, fagra og viðsýna
f>yg'&mgarstæði, þar sem loptið er eins og
hreinna og betra en niðri í kvosinni með
öllum óþokkalegu rennisteinunum og tjarnar-
saurnum. Þá er annað, sem mun færa bæj-
arlífið austur á við og það eru Elliðaárnar
með öllu sínu mörg hundruð hesta afli, sem
á nýju 'óldinni mun knýja áfram allskonar
vinnuvélar og rafurmagnsvélar til upplýsing-
ar í höfuðstaðnum; þá þarf bæjarstjórnin
ekki lengur að setja traust sitt til mánans,
sem stundum fullur á kvöldin stingst á höf-
uðið niður fyrir svartar skýjaslæðurnar í stað
þess að gæta skyldu sinnar og upplýsaReykja-
víkurbæ. — Þegar svo útvegsbóndinn í Nes-
þorpinu, sem hvert starfsaugnablik verður
dýrmætt, á einhver erindi upp í verksmiðj-
urnar inni við árnar, þarf hann ekki annað
en stíga upp í sþorvagninn, sem ber hann
vestan úr bæ gegnum Austurstræti og beina
leið. austur úr. Eptir Hafnarstræti mun hann
Slður fara, því að það er helzt til rnjótt nema
Þieikkað verði og eins mun umferðin og
mannþrengslin verða þar mest, þegar bæði
bankinn og póstbúsið flytjast í þetta verzl-
unarstræti; aptur er Kirkjustræti betur lagað
fyrir sPorvagnsbraut í suðurbænum. -- Þá
munu menn ekki lengur sjá örvasa gamal-
menni sligast undir vatnsburði á götunum og
gera gangstcttirnar á vetrum, eins og í Banka-
•stræti, að glerhálu svelli; — og þá munu
menn ekki heyra þau fádærnþ að kaupmað-
ur úr höfuðstaðnum verði að „forundri" yfir
kamförunum í útkjalkabæjum, eins og Arnar-
ði, þvi að þa munu loks verða í bæjar-
Stj0rn meir af framtaksmönnum, menntuðum
1 vei vlegu lífi, en af eingöngu hugsandi em-
bættismönnum. Vatnsleiðslupipur munu þá
liggja inn í hvert hús í bænum og um leið
mun verða hægra fyrir að fá sér böð í heima-
húsum. Reyndar munu menn sakna „bæjar-
póstsins«, einkum á morgnana, en blöðin
munu þá verða orðin að svo stórum dag-
blöðum, að þau geti haft dálk fyrir bæjar-
slúðrið. Einnig mun þá reglulegur innan-
bæjarpóstur og bréfa-umburður verða kom-
inn á í bænum. —
Jafnhliða hinum verklega framkvæmda-
og framfara-anda í atvinnumálum á hið ,and-
lega menningarlíf bæjarins að vera eins og
skínandi leiðarstjarna, sem kastar lýsandi og
vermandi geislum inn í hið kalda og lýjandi
starfslopt hversdagslífsins. A nýju öldinni
nmnu fleiri stéttaféióg myndast, til að gæta
hagsmuna og velferðar hverrar einstakrar
stéttar, og um leið til að glæða tilfinningar
manna fyrir hinu fagra í lífinu, í skáldskap
og söng. En til þess að menning aukist og
eflist hjá bæjarbúum og menntunin yfirleitt
geti komizt á annað æðra stig, verða bóka-
söfnin að koma að betri notum en á sér
stað nú á dögnm. Þingið verður að veita
ríflegra fé til landsbókasafnsins, svo að iestr-
arsalur, sem á að vera opinn allan daginn
og með sem flestum handbókum og hjálpar-
gögnum í sjálfum salnum, verði aðskilinn irá
útláni, sem verði haft f öðru herbergi. Þó
að landsbókasafnið eigi mikið af bókum, þá
er þar samt ekki neitt úrval af nýjum tíma-
ritum og aðalritum í hinum ýmsu greinum
bókmenntanna; aptur er þó nokkuð af slík-
um ritum í bókhlöðu hins lærða skóla, en
hún er ekki opin fyrir almenning — já ekki
nema höppum og glöppum fyrir einstaka
menn, og engin prentuð ritskrá mun vera til
yfir það bókasafn. Fyrir safninu þyrfti nauð-
synlega að vera sérstakur bókavörður, ef
það á annað borð yrði ekki sameinað lands-
bókasafninu. Þegar almenningur fær auð-
veldari aðgang að söfnunum, þegar komið
verður á fót föstum, opinberum fyrirlestrum
í sögu landsins og bókmenntum þess og ann-
ara landa, þá mun meir en fáeinar öldur af
menningarstraumi heimsins berast hingað og
út urn landið.
Á síðustu 20 árum hefur tala bæjarbúa
tvöfaldazt, svo að gera má ráð fyrir, að um
miðja næstu öld verði bæjarbúar um 20—
30,000. Um leið og víðátta bæjarins þann-
ig eykst, mun einnig hinn andlegi sjóndeild-
arhringur bæja-rbúa verða víðari og færast
út og þröngsýnið þrotna; menn munu verða
óháðari hver öðrum og skoðunum annara,
verða sjálfstæðari í anda og framkvæmdum;
menn munu hætta að hanga hver aptan í
öðrum, munu fremur taka sig upp og út úr,
og finna meir til sjálfs sín sem meðlimir
borgarafélagsins. Ungi menntalýðurinn inn-
lendi mun láta meira til sírí taka, sem verð-
ugir synir Mínervu og embættismennirnir
verða einarðari, dugbetri og sjálfstæðari.
Með vaxandi kröptum og vaxandi auð-
legð höfuðstaðarins á fegurðarblær bæjarins
að fara í vöxt jöfnum þöndum. Byggingar
verða ekki að eins veglegri og reglulegri,
heldur verða og götur og stræti þrifalegriog
vandaðri; ekki mun bankinn geta búið lengi
við aðra eins forarvilpu og Hafnarstræti er,
Og mætti búast við, að þar kæmi fyrststein-
steypt stræti í bænum. Blómgarðar munu
breiðast meir út og koma í stað kálgarð-
anna; matjurtagarðar færast út úr bænum.
Landsins eigin synir munu prýða höfuðstað-
inn af gervileik handa sinna. Innanum blóm-
og trjáreiti Austurvallar munu landsmenn líta
hin góðfrægu skáld sín og afbragðsmenn,
minningarmörk andans og hinnar skapandi
listar. Hver kann að segja nema tuttugusta
öldin verði slík breytinga- og framfaraöld, fyr-
ir Reykjavíkurbæ, að árið 2000 fagni sjálfur
höfundur bæjarins, Ingólfur Arnarson, í fullri
líkamsstærð, landtöku gesta sinna, að kveldi
dags með skínandi rafurmagnsblys í hendinni
á Arnarhól.
V. J.
Octavius Hansen og íslenzka stjórnarmálið,
Frá Octavius Hansen, málaflutningsmanni
í hæstarétti og ríldsþingsmanni, hefur Þjóð-
ólfur fengið svo látandi grein: —
Mér hefur verið bent á, að í ýmsum blöðum
í Reykjavík, og þar með yðar heiðraða blaði, hafi
staðið langir útdrættir af umræðum, sem urðu 1
„Studentersamfundet,, í Kaupmannahöfn í nóvem-
ber 1 vetur eptir fyrirlestur, sem dr. Valtýr Guð-
mundsson hafði haldið um stjórnmál íslands. Þar
sem eg tók þátt í þessum umræðum, verð eg að
segja, að mér kom ekki til hugar, að orð mín
nytu þeirrar virðingar, að verða sögð í útdrætti
í íslenzkum blöðum. Það er ekki venja, að þess-
ar kveldræður yfir toddyglösum í »Studentersam-
fundet« sé gerðar almenningi kunnar. Eg tók að
eins þátt í umræðunum af því, að mig fýsti að
verða vfsari um það hjá dr. (Valtý) Guðmunds-
syni, hvernig íslenzku stjórnardeilunni væri hátt-
að nú sem stendur.
Eg hafði — þó skömm sé frá að segja —
ekki gert mér svo sjálfstjeða grein fyrir þessu
máli, að eg gæti haft neina ákveðna skoðun á
því. Það sem mig einkum fýsti að vita, var það
af hverjum ástæðum ráðgjafi Islands héldi því
fram, að ríkisráðið danska yrði sífellt að hafa ís-
lenzk sérmál til meðferðar.
Þá er dr- (Valtýr) Guðmundsson út af fyrir-
spurn minni hafði gert grein fyrir þeim ástæðum,
sem ráðgjafinn mundi hafa til að halda þessu fram,
og skýrt frá, að tillaga hans á alþingi mundi ekki
hafa í sér fólgna viðurkenning þess, aö' ráða-
neytið hefði á réttu að standa í þessu máli, tók
eg fram, hve æskilegt það væri, að Danir gætu
að miklu leyti („i vidt Omfang“) orðíð við ósk-
um Islendinga og einkum vonaði eg, að hætt yrði
að halda fram kröfunni um meðhöndlan íslenzku
sérmálanna í danska ríkisráðinu.
Við þetta tækifæri tók eg enga stefnu í mál-
inu, hvorki í mínu nafni og því síður nokkurs annars
pólitísks flokks. Eg hefi elcki sagt, að eg að neinu
leyti fallist á (»udtalt nogen Tiltrædelse eller Bill-