Þjóðólfur - 20.05.1898, Qupperneq 1

■
ÞJÓÐÓLFUR
50. árg.
Reykjavík, föstudaginn 20. maí 1898.
Nr. 24.
Frjálsa kirkjan o. fl.
Eptir séra Jóhannes L. L. Jóhannsson.
IV.
(Slðasti kafli).
Eg er samdóma andmælendum mínum
um það, að margt má umbæta og lagfæra
í kirkjunni án þess að umturna öllu fyrirkomu-
lagi hennar, ef aðeins trúlega er unnið og
góðir menn, er finna köllun hjá sér, fást í
preststöðuna, en eigi úrkast menntuðu mann-
anna, hvað gáfur og atgervi snertir, eða þá
nálega eingöngu þeir af námsmönnunum,
sem eru til neyddir að taka það fyrir, af því að
þeir fátæktar eða einhverra orsaka vegna
eigi eiga á öðru kost. Að reyna að um-
bæta gallana, það er nú sjálfsögð skylda
allra og einnig talsmanna hinnar frjálsu frí-
kirkju, en hætt er við að ýmsar umbætur
verði minni en til var ætlazt, sökum þess að
að framkvæmdirnar rekast á fyrirkomulagið.
Það hefir verið reynt að bæta eða að minnsta-
lcosti að jafna kjör prestanna og eg get eigi
séð annað en séra Þórarinn heitinn eigi
heiður skilinn fyrir ^það, því tilgangurinn var
auðvitað sá að gera stöðuna aðgengilegri
fyrir nýta menn og vinna með því kirkjunni
sannarlegt gagn. Það getur eigi talizt illt
að vilja bæta hag þeirra manna, sem almennt
-er viðurkennt um að búi við illan kost, en
sem þó hafa þá stöðu, sem álitin er svo þörf,
að skaðlegt þykir, að duglegir menn forðist
hana, vegna þess hve lítið er í boði á móti
hinu mikla, sem heimtað er. Það er nú samt
mjög efasamt, hvort hagur prestastéttarinnar
í heild sinni hefur batnað við brauða-sam-
steypurnar, en jafnast kann hann að hafa.
Við það að prestaköllin urðu stærri var prest-
unum gert óhægra að stunda búskap, en
launin hækkuðu eigi að sama skapi, að slíkt
væri tilvinnanda. Því fari búskapurinn í lagi
þá mun flestum reynast hann arðsamari og
inntektadrjúgari en prestskaparlaunin. Til
þess nú að bæta nokkuð kjör klerkanna var
tekið það ráð að fækka prestaköllunum,
allt saman með því fagra augnamiði, að
hlífa vorri fátæku alþýðu við nýjum álögum,
sem vitanlega hefur nóg að bera, en aptur
varð fólkinu gert örðugra fyrir að hafa not
af prestum sínum með þessu.
Hér gæti maður því sagt, að meira hafi
verið hugsað um tímanlegan hag safnaðanna
heldur en þetrra andlega hag. En allt þetta
er að kenna ríkiskirkju-fyrirkomulaginu, því
menn vissu, að ríkið var tregt til nýrra fjár-
framlaga, en einmitt þetta sama ríki hafði
vanið menn á að gera ekkert sjálfir af frjáls-
um vilja i kirkjumálum. Svona standa
ýmsar ytri endurbætur á fyrirkomulaginu og
innri endurbæturnar opt líka af því eigi er
kægt að hreinsa hjörðina. —
Prestarnir hjáoss eru menntaðir og upp-
aldir í skólum landsins, öldungis sem aðrir
lærðir menn. En sú menntun er langt of
dýr og tekur of langan tíma til þess að hún
geti borgað sig fyrir prestsstöðuna á þessu
landi. Það eru gerðar hærrri kröfur til prest-
anna í lífshattum en bændanna, en samt er
getan til að fullnægja þeim opt minni.
Menn ætlast til nokkuð líks af prestunum
sem öðrum lærðum mönnum, með þúsundum
króna að launum í peningum úr landssjóði
og sjálfir hafa þeir vanizt á að gera meiri
kröfur til lífsins í ýmsu, en almenningurinn,
en það mega þeir ekki; en allt þetta er af-
leiðingin af menntuninni í skólum ríkisins,
sem fleygir mörgum manni stórskuldugum
út í lífið, eða með fjártapi stóru hafi auður
verið til að spila úr. Væri þar a móti frjáls
kirkja, er réði sjáif menntun presta sinna get
eg eigi annað ímyndað mér, en að nálega
allur þessi veraldlegi lærdómur presta, sem
trúnni gagnar lítið eða helzt ekkert, yrði tek-
inn burt, námstíminn styttur og yfir höfuð
gert mönnum ódýrara að komast í prests-
stöðuna, svo að trúaðir gáfumenn sæi, að það
borgaði sig að verða prestar, en fældust það
eigi, vegna kostnaðarins, þar sem svo lítið er
í aðra hönd á eptir. —
Ýmsir menn segja, að oss íslendinga
vanti, nú sem'stendur, þann trúarhita, sem sé
nauðsynleg undirstaða fríkirkjunnar; er. vanti
hann, sem vel kann að vera, þá verðut; það
að hafa það, og kirkjan að deyja út, þar
sem svo báglega er ástatt. Hún er þá líka
naumast verðug að lifa þar af eintómum
ríkisstyrk. Samt óttast eg þetta eigi svo mjög.
Sýning á íslenzkum munum.
Þá er Daníel Bruun fornfræðingur var hér í
fyrra, gekkst hann fyrir þvl á Fornleifafélagsfundi,
að nefnd var valin til að annast um hluttöku Is-
lendinga í allsherjarsýningunni í París 1900, ásamt
Dönum. Norðmönnum og Færeyingum. Til þessa
voru kjörnir: J. Havstein aihtm., Hallgrímur
Sveinsson biskup, séra Eiríkur Briem, Pálmi Páls-
son adj. og Jón Jakobsson forngripavörður. Hef-
ur nefnd þessi nú birt áskorun til landsmanna
um að eiga þátt í sýning þessari, með því að ljá
til hennar margvíslega gripi, sem aðeins eru til í
eigu einstakra manna, víðsvegar út um land. Ætl-
ar nefndin sér að sjá algerlega um gripina, kosta
flutning þeirra fram og aptur og kaupa ábyrgð
á þeim. Veitir skrifari nefndarinnar (Pálmi Páls-
son,) viðtöku öllum bréfum og sendingum, er
þetta mál snerta.
Sakir þess, að sjálf áskorunin, sem er alllöng,
mun þegar orðin nægilega heyrum kunn, birtist
hér aðeins mergurinn málsins eða
Yfirlit
yfir áhóld, gripi, myndir og annað frá ís-
landi, er til er œtlazt,að sýnt verði á Par-
ís,arsýningunni ipoo.
I. Jarðyrkjuáhqld:
Spaðar -- pálar — rekur — mykjukvíslar —
klárur — móskerar — torfljáir (í orfum) —- orf og
ljáir — hrlfur — heynálar — hrip (heyhrip, mó-
hrip) — laupar (meisar) — kláfar — reipi.
» II. Vefnaður og saumaskapur:
Gamli vefstóllinn með uppfestum vef — sýnishorn
af unnum vefnaði (vaðmáli, dúkum, ábreiðum o.
fl.) —flosstóll með uppfestum vef — rokkar (skot-
rokkar) — snældur —- kambar (togkambar) —
þráðarleggir — lárar — kqrfur — nálhús — prjóna-
stokkar — kniplingaskrín.
III. Búningar og gripir:
Karlbúningur -- kvennbúningur. — Skraut-
gripir (belti, hnappar, sylgjur o. fl.). Hárgreiður
— kambar.
IV. Reiðskapur:
Hnakkar — söðlar — beizli —- svipur — klyf-
•berar og reiðingar og meljur — teymingar —
hnappheldur eða höpt(úr ull og tágum) — skeifur
með hestskónöglum — ístöð úr málmi og horni
— sporar. —
V. Húsbúnaður og húsgögn:
Rúmtjöld og rúmstæði — stólar — rúmfjalir
—- skornar bríkur og stoðir — skápar — lampar
og kolur og ljósker úr steini — lásar margvísleg-
ir (mellulásar, tröllalásar o. fl.) skjágluggar —
kistur og skrínur. — Hnifar og spænir — drykkj-
arhorn — askar og blöndukönnur — ausur og
eyslar — trédiskar — trog — kollur — þyrlar
— brauðmót, brauðstílar og brauðhjól — stein-
sleggjur — trafakefli. —
VI. Veiðiáhöld:
Skutlar — ^nglar — sökkur (vaðsteinar) og
stjórar (ílar) úr steini — net. — Vaðir með snör-
um — net - áhöld öll við bjargfugla-veiði.
VII. Áhöld óll við íþróttir og leika:
Isleggir — skíði — þrúgur — skautar (af járni
og trje). Leikföng. Taflborð með mönnum.
VIII. Bæir og úthýsi
verða sýnd með eptirlíkingum og myndum.
IX. Kirkjur og klaustur sömuleiðis.
X. Fornrit og ísl. prent:
Rúnasteinar (eptirlíkingar og myndir og rúna-
stafróf.)
Gömul handrit á skinni (trumrit eða ljósmyndir
eða ljósprent).
Gamalt ísl. prent (t. d. Guðbrandsbiflía, eptirlík-
ingar af ísl. letrum o- s. frv.)
Ávarp til ísafoldar.
Það eru svo margir góðir og upplýstir menn
búnir að taka til máls í stjórnarskrármálinu, að
engum sannleikskærum manni getur (að minni
ætlan) dulizt það, hvorir hafa á réttari og traust
arigrundvelliað standa: þeir semeru með eða hinir_
sem mótfallnir eru „Valtýskunni“. Ogerþaðsvo,
augljóst sem framast má verða, að meðhaldsmenn
hennar eru menn, sem ofmjög hafa brugðizt kjós-
endum sínum oghagað sér á ýmsan.hátt óðruvísien
góðum og gætnum þjóðfulltrúum sæmdi. Samt
hefur „ísafold" fundið ástæðu til í 5. bl. þ. á. og
víðar t. d. í 9. blaði að ámæla þingmanni vorutn
Kl. Jónssyni sýslumanni fyrir framkomu sína á
þingi. En það er ekki aðaltilgangur minn að
svara fyrir þingmanninn. Hann heflr bæði gert
það sjálfur rækilega og mun gera það betur, ef
mjög verður á hann leitað, enda er hægt til varn-
ar fyrir hann, sannleikurinn er og verður upplits _
djarfur og vopn hans bitur, ekki sízt þar sem
jafn nakin persóna á í hlut, eins og »ísafold« er,
því tillögur hennar og ranghermi sýna, að hún
leggur ekki ætíð hið hollasta til ýmsra landsmála
og sýnist mér hvorki né finnst orð hennar eða
breytni sérlega eptirbreytnisverð, og stöku sinnum
ekki ólík því, að þau væri í einskonar óráði eða
af ofmiklum hita eða hatri töluð. Af hverju þessi
heilsubrestur kemur veit eg eklci, en mér liggur