Þjóðólfur - 08.07.1898, Síða 1

ÞJÓÐÓLFUR.
50. árg.
Reykjavík, föstudaginn 8. júlí 1898.
Nr. 32.
Vistarbandsleysingin.
(Niðurl.).
Öllum kemur víst saman um það, að
nauðsynlegt sé að auka menning þjóðarinnar
1 'óllum greinum.
En þetta tvennt: menning þjóðarinnar og
lógbannað atvinnufrelsi^Æw ekki farið saman.
Sá sem vill leggja löghömlur á atvinnu-
frelsið heptir menningarframrás einstaklings-
:ins og þá líka þjóðarinnar yfirleitt.
Eru Islendingar ekki búnir að súpa nógu
lengi rammt seyði af kúgunarlögum og skip-
unum, sem gengið hafa vanalega boðleið
gegn um skrifstofurnar?
Vilja menn fá „rentukammerið" vakið
upp?
Eða óska landsmenn eptir því, að hrepp-
stjóra instrúxið sé löggilt ánýog endurbætt?
Myndi þá ekki bezt að fá aptur
konungsverzlun, eða nýja Hansastaða-
kaupmcnn? —
, En sleppum þessu (hálfgerða) gamni.
Það sem eg vildi segja er þetta: Einstakl-
ingnum verður ekki aptrað frá ómennskumeð
lögum frá alþingi og konunginum, og hon-
um verður heldur ekki skipað í öndvegi
menningarinnar með lögum — ekki beinlínis.
En það er hægt að reka mennina úr
landinu með öfugum óvinsælum lagaskipunum.
Eitt er næsta athugavert í þessu máli:
jjeir menn, sem kvarta mest um lausamanna-
lögin og afleiðingar þeirra, voru jafn fúsir til
þess að vera lausir, sem þeir menn eru nú,
sem lausir eru, og beittu til þess öllum nauð-
synlegum brögðum, sumir hverjir.
Er þetta jafnaðarkostur?
Eg þekki ýmsa bændur, sem léku laus-
um hala á bak við lögin hérna á árunum og
þóttust góðir. Nú síðan þeir tóku við búi,
bölva þeir lausamannalögunum í sand og
ösku 1
Annars veit eg ekkl betur, en að þeir
húsbændur fái alltaf vinnufólk, sem gottþyk-
ir að vera hjá,
Kjör vinnufólks voru alls ekki góð til
skamms tíma mjög víða. Og máttu þau
gjarnan batna.
Það er annars kynlegt, að ritstjórar og
aðnr þeir, Sem eiga sæti í „Hliðskjálfi" lands-
ins, skuli leggja það til, að nema aptur lausa-
mennskuleyfið úr nildi
o
Ef þeir menn hefðu verið nauðbeygðir
til þess að vinna fyrír sér íneð h'öndum og
fótmn — myndiþeimþáekki hafa þótt það hart
og ósanngjarnt, að vera skyldugir til þess,
að vera vistráðnir?
Er það annars nokkuð kynlegt, þó ung-
ir> ógiftir menn vilji ráða sér sjálfir? — með-
an ’ífsþrótturinn er sem mestur og sjálfs-
traustið og framtíðarvonirnar allt í háalopti.
Til hvers festa menn sér konur, setjast
um kyrrt o. s. frv.? Er það ekki til þess,
að ná í sjálfræðið?
Eg skal annars játa, að eg álít fulltsvo
févænlegt, að vera í vistum sem í lausa-
mennsku, þegar öll kurl koma til grafar. Og
alltaf hefi eg verið vinnumaður hjá föður
mínum. En fyrst fólkið vill þetta endilega
þá er betra að leyfa því það, en missa það
burt úr landinu.
Lausamennskan gefur að vísu fleiri krón-
ur í aðra hönd, en vinnumennskan. En
reynslan hefur þegar sýnt, að fjöldinn allur
þeirra króna kemst aldrei í vasa eða pyngju
vinnuleysingjans, neldur er þeim jafnóðum
kaslað á glæinn í sollinum og á flakkinu.
Einkum sér lítið fjaðraskraut á sumum þeim,
sem eru lausir á sjónum, þótt þeir hafi hátt
kaup. -
En þetta er ekki skuld lausamennsk-
unnar, heldur þeirra, sem misbeita henni. Og
það er víst, að ráðleysa og eyðslusemi verða
ekki bundnar á básinn með lögum.
Þessi straumur verður ekki stýflaður
með alþingistíðindum.
Miklar líkur eru til þess, að lausamennsku-
farganið fari bráðum heldur rénandi. Engin
ærsli standa mjög lengi, og jafnan kemur
apturkast á þann hlut, sem fer geystur og
og rekur sig á.
En apturkast frá laúsam. til vinnum.
aptur, verður að koma af eðlilegum orsök-
um, ef það á að geta komið.
En skipunarlög frá alþ. geta ekki
valdið eðlilegu apturkasti á þessari hreyf-
ingu.
Það er fótlaus fjarstæða, — ómögulegt.
það stríðir á móti því þyngdarlögmáli, sem
hreyfingin er háð.
G. F.
HafnarstúdentaraÍF
og heimablöðin.
Sællar minnningar hélt dr. Valtýr Guð-
mundsson fyrirlestur um stjórnarbótarkröfur
íslands í stúdentasamkundunni dönsku 6. nóv.
í fyrra. Fóru samhljóða sögur af fyrirlestri
þessum og umræðum þeim, sem út af hon-
um spunnust, til flestra Reykjavíkurblaðanna
nema ísafoldar einnar. Hún bar mjög í
bætifláka fyrir dr. Valtý og lét á sér heyra,
að flestir hinna málsmetandi manna Dana, er
voru á fundi þessum og tóku þátt í umræð-
unum, hefðu verið á Valtýs máli. Hin blöð-
in,. — ísland, Fjallkonan og Þjóðólfur —
töldu hitt heldur, að menn þessir hefðu ver-
ið Valtý mjög svo ósamdóma.
Þetta hefur mönnum líklegast í fyrstu
ekki getað skilizt, að svo ósamhljóða sögur
færu af sama fundinum; og þar eð fréttarit-
arar hinna þriggja blaða hlutu að vera úr
flokki stúdenta hér, sem flestir eru andstæð-
ingar dr. Valtýs í stjórnarskrármálinu, mátti
helzt geta þess til, að máli hans væri ef til
vill nokkuð hallað. Á hinn bóginn duldist oss
stúdentum ekki, er vér lásum grein ísafoldar,
af hvaða rótum hún væri runnin, og að hún
því eðlilega væri dr. Valtý sjálfum nokkuð
hliðholl. Sannleikurinn var nú sá, að fréttir
stúdentanna voru að mestu leyti réttar, en
að ísafoldargreinin var aptur á móti færð
mjög í letur.
ísafold virðist nú að hafa haft nokkurn
grun um þetta; því lætur hún málið liggja
milli hluta og hjalar sem minnst um ágrein-
ing sinn við hin blöðin, þangað til bréf höfðu
borizt á milli Hafnar og R.víkur með miðs-
vetrarferðinni í vetur. Þá hefst ísafold handa
og birtir heldur en ekki hróðug 2 febr. yfir-
lýsingar frá hinum þrem ríkisþingsmönnum.
er tekið höfðu þátt í umræðunum um fyrir-
lestur dr. Valtýs. Þykist hún með þessu
hafa sýnt og sannað, að hún ein hefði bor-
ið rétta fregn af fundinum.
Nú er yfirlýsingum þessum svo varið,
að þær gefa hvergi nærri ljósa hugmynd um
framkomu manna þessara á fundinum. Sér-
staklega á þetta vel við yfirlýsingu Oct.
Hansens, sem tekur að eins undan og ofan
af, en drepur hvergi á orð þau, er hann lét
sér um munn fara við umræðurnar. Hann
hallmælti þá fremur dr. Valtý fyrir nýrnæli
þau, er hann hatði komið fram með í stjórn-
arskrármáli ísiendinga; taldi hann ráðgjafaá-
byrgðma einkisvirði og breytinguna um sér-
stakan ráðgjafa fánýta, á meðan ráðgjafi þessi
ætti sæti { ríkisráðinu; klykkti hann út með
því að kalla dr. Valtý lítilþægan, er hann
gengi að þessum boðum stjórnarinnar, og
sagði það miður gert af honum að vera að
velcja sundrung meðal landa sinna út af svo
ómerkilegum breytingum. Þetta er aðalinn-
takið úr ræðuOct. Hansens til handa dr. Val-
tý og stefnu hans, og eg er hér ekki einn til
frásagna um, því þó Oct. Hansen í yfir-
lýsing sinni syndi rnilli skers og báru og
komi hvergi við, þá mun okkur þó takast,
ef í það fer, að henda þar fisk á sporði, því
það er vottfast meðal íslendinga þeirra, er á
fundinum voru, að hann sagði þessi orð. —
Orsökin til þess, að hann hefur ekki viljað
geta þeirra í yfirlýsingunni, mun vera sú, að
hann ætlar að bera upp fyrirspurn um stjórn-
arskrármálið í ríkisþinginu og vill því ekki
láta bendla sér við neinn sérstakan flokkeða
stefnu, fyr en hann er búinn að kynna sér
málið til hlýtar.
Að því er snertir yfirlýsingu Hermans
Triers, þá mun engum blandast hugur um,
er les hana, að hann einmitt ekki er á Valtýs
máli. Hann var í rauninni algerlega sam-
dóma Boga Melsteð; viðhafði hann að eins
orðið »ráðgjafl« í staðinn fyrir »landshöfð-
ingi«, af því að hann áleit, að landshöfðing-
inn væri orðinn að ráðgjafa, ef hann fengi
öll sérmál íslands í sínar hendur, jafnframt
því og hann fengi fulla ábyrgð á öllum gerð-
um sínum. Líkti hann landshöfðingjanum
þá saman við innanríkisráðgjafa, er hefði öll