Þjóðólfur - 09.08.1898, Blaðsíða 2

146
samt við hið fornkveðna: „Sætt er sameig-
inlegt skipbrot". Þegar eg kom út á mel-
ana varð mér starsýnt á dómarapallinn. Eg
hé!t fyrst að „forstjóri dagsins" hefði hulið
hann appelsínuhýði eða broddgulu til dýrðar
Jóni kongi sínum; en er eg kom rlær sá eg,
að það voru veifur. Þegar eg var búinn að
horfa á veðreiðarnar fór eg að dást að hin-
um furðusamlega, »tolalisator«, er greiddi mönn-
um veðfé eptir einhverju spánnýju lögmáli, er
enginn gat skilið nema Hjálmar »totalisti«
Sigurðsson. Að því búnu rambaði eg heim
að tína í sarpinn. CJndir borðum minntist
eg „forseta dagsins" og hét á hann að gefa
honum, ef veður yrði gott, eina öskju af
stígvélaáburði frá Rafni skósmið til þesS
að smyrja með málgagn þeirra Jónanna. —
Mér datt líka i hug að heita á árnaðarkonur
amtskrifarans kvennelska, en það fórst fyrir,
af því að eg vissi engin deili á þeim. Þeg-
ar komið var undir hádegi fór eg að horfa
á hátíðagönguna; gekk hún allóskipulega eins
og títt er um skrúðgöngur hér á landi. Fer
illa á því að „Golíatar" og dvergar gangi
samhliða í skrúðgöngu eða sjá suma menn
sparibúna og velþvegna en aptur aðra í
hversdagsgörmunum og óhreina svo að hatt-
ar fyrir á hálsi og úlfliðum. Þá er þaðekki
fögur sjón að sjá menn í hátíðagöngu hend-
ast yfir steingarð, alveg eins og sauðkíndur,
sem geltinn og glepsinn rakki er að elta.
Margur góður og hraustur drengur gekk und-
ir hinum fallega skrautfána Good-Templara;
þó saknaði eg þar ýmsra drekkandi með-
bræðra, eru voru farnir að væta sér á 8stiga
saftblöndu fyrirdagmál. Aptur á móti rakst
eg þar á einn þjóðkunnan sómamann, sem
eg átti ekki von á að hitta þar, enda sagði
hann mér seinna, að hann hefði villzt undir
fánann. í skrúðgöngunni heyrði eg þess get-
ið, að templarar væru nýbúniraðgeraeinnmein-
hæganog miskunsaman tollheimtumann að stór-
templara og kann eg þeim þakkir fyrir að sjá
svo vel sómasinn. Þegar eg kom upp á Landa-
kotstúnið blasti við mér hinn tigulegi og
liaukfráni forseti dagsins á ræðupallinum. —
Heyrði eg að hann hefði lýst „daginn op-
inn« ög óskað konungi vorum allrar ham-
ingju og blessunar í nokkrum kjarnyrtum
orðum og er það ofursennilegt um jafn kon-
unghollan mann og höfund íslendingábrags.
Tala séra Þórhalla var snjöll og vel sögð,
að minnsta kosti tárfelldu 4 miðaldra ungfrúr,
sem stóðu fyrir framan mig, þegar hann fór
að hvetja oss til að örvænta ekki og leggja
aldrei árar í bát; en er ráðskona mín, sem
hefur verið nær því heyrnarlaus í 30 ár sá
það, brá hún svuntuhorninu í munn sér og
vætti hvarmana; hún vildi ekki vera minni
en þær, véslings hróið. Þá er að minnast á
ræðu hins snarráða og snarvitra farstjóra okk-
ar. Með þeirri háttlægni, sem honum er eig-
inleg taldi hann upp velgerðir Dana oss til
handa í krónum, og taldi þær vott mann-
kærleika og bróðurþels; hins vegar láðist
honum alveg að geta um tekjudálk vorn og
fé það, sem Danir hafa á fyrri tímum að oss
fornspurðum dregið í sinn sjóð. Aber mein
lieber Konsul,: „Tale er Sölv, men Taus-
hed er Gúld". Hjálmar Sigurðsson talaði
fyrir minni kvenna og hvatti menn rneð
mörgum og snjöllum orðum til að tilbiðja
þær. En með því að þvílík pápiska er harð-
lega bönnuð í lúterskum sið og Hjálmar er
af öllum talinn rétttrúaður, er það tilgáta mín
að þetta hafi verið veiðibrellur einar hjá
amtskrifaranum til þess að fá þær til að þýð-
ast sig: Afram í smérið, stúlkur! — Þá
er að nefna kappróðurinn og kappsiglinguna.
Hvorttveggja var mesta ómynd frá íslend-
inga hálfu. Gengur það ósvinnu næst að
þreyta kappróður og kappsigling með öðr-
um eins fleytum og hásetum og hér var völ
á, og til þess að bíta höfuðið af skömminni
vár útlendum flotaforingjum falin dómara-
störfin. Eg liefði í.myndað mér, að þáð væri
nóg að vér bærum kinnroða hver fyrir öðr-
um, þó að vér ekki kveddum útlendinga til
vitnis um amlóðahátt vorn og klaufaskap.
Thomsen gamli kaupmaður var sá eini sem
hélt dálítið uppi sóma vorum í kappsigling-
unni. En af hinum tveim bátunum komst
annar með herkjum miklum frá bæjarbryggj-
unni að bryggju Christensens ög lá viðsjálft,
að hann liðaðist þar í sundur. Utbúningur
inn var ekki betri en svo, að aðra stýris-
lykkjuna vantaði og átti 4 þuml. nagli úf
Breiðfjörðsbúð að koma í hennar stað. Há-
setinn sýndi ötulleik í því að stjaka bátnum
á bryggjuna í staðinn fyrir frá henni. Eins
má geta þess, að báturinn var ekki tilbúinn
að fara út, fyr en '/2 tíma eptir að hinir
voru lagðir á stað. Hinn báturinn gat ekki
„vent" þegar til kom og formaður hafði stakt
lag á .því að láta seglin kala á víxl. Datt
mér ekki annað í hug en að það þyrfti að
sækja bátinn og / skipshöfnina út áSvið og
hefði formanni kappsiglingarnefndarinnar ver-
ið nær að biðja foringja Heimdalls að láta
eimbátinn sveima þar en að kveðja þá til
dómstarfa. Svona tór nú um sjóferð þá.
Loks vil eg fara nokkrum , orðum um
dansinn. Eg het alltaf haldið að fínakvenn-
fólkið hér í borg hefði mestallt „forstandið"
og fjörið í fótunum, en sú skoðun mín hefur
nú herfilega brugðizt. Sjón er sögu ríkari;
Þarna brunuðu „saumajómfrúr", innistúlkur,
eldakonur og lagskonur áfram, eins og víga-
hnettir. Það stirndi á þær af svita, fögnuði
og blíðuhótum.
Don Ramíró
Rætur og kjarni Valtýskunnar.
(Niðrul.) Ekki skil eg í því,hverniglögmennirnir á
síðasta þingi gátu gert 1. gr. meiri hlutans að
lagaskýringu. Hún er þess efnis, að sérmál ís-
lands skuli óháð vera öllum breytingum og úr-
slitum frá ríkisráðsins hálfu, óháð öllum staðfest-
ingar — eða synjanar tillögum þess. Þetta ergrund-
völlurinn undir sérréttindum vorum, en ekki laga-
skýring og kæmi í staðinn fyrir hér um bil tóma
eyðu 1 stjórnarskránni. Frá yfirráðum og áhrif-
um dönsku stjórnarinnar eru oll vor kaun og
kýli, bólgur og bólguveiki, að því leyti sem það
ekki er sprottið af vorum eigin óþrifum og það-
an er enn sömu skriðunnar von, ef vér látum ginn-
ast eins og glópar eða þussar. Þeir sem vilja
byggja lagasetningar á hugarburðum og flautu-
holskeflum, en hafa ekkert vit á því, að bera
þarfir og ástand þjóðanna saman við gang sög-
unnar og innræti og hugsunarhatt stjórnendanna
eru mikil konungs- og þjóðgersemi á þingum,
þeir eru eins og sá maður, sem ætlar að lesa og
skrifa, áður en hann þekkir nokkurn stafinn.
Sýnishorn af umræhnn Valtýsa,
Valtýr Guðmundsson (Alþt. B 33. dálki). „Ó Briem
sagði eg hefði tekið það fram, að enginn íslend-
ingur áliti það öðruvísi en stjórnarskrárbrot, að
ráðgjafi íslands skyldi sitja í ríkisráði Dana. Það
gerði eg alls eigi, því eg álít slíkt ekkert stjórn-
arskrárbrot; í stjórnarskránni er eigi tekið neitt
fram um það atriði; eg álft það hvorki neitt
stjórnarskrárbrot, þó ráðgjafinn sitji þar, né held-
ur réttarheimild til þess hann sitji þar«. En á.
657. dálki segir hinn sami: »Samningnum er þá
lokið (ef frumvarp hans gengur ekki fram óbreytt)
og í baráttunni á eptir, stæðum vér ver að vígi,,
því að einmitt með því, að vilja bæta inn í stjórn-
arskrána ákvörðun gegn ríkisráðssetu ráðgjafans,
viðurkennum vér, að hún sé ekki óheimil eptir
núverandi stjórnarskrá, eða að minnsta kosti, að
lögin séu svo, að þetta sé algert vafamál. Eptir
slíka: viðurkenningu og yfirlýsingu, stöndum vér
ver að vígi en áður. Þessi aðferð veikir málstað
vorn, en styrkir hann ekki. Vér, viðurkennum þá
,að málstaður, stjórnarinnar ,s,é ekki byggður í
lausu lopti"..
Þegar greinar þessar eru bornar saman, sést
hin doktorslega samkvæmni og hollhyggni. I
fyrri greininni er alger eyða í stjórnarskránni um
setu ráðgjafans í ríkisráðinu ;• í seinni greininni
er þar svo þýðingarmikil ummæli um sama atriðið,
að það gengur óhæfu næst, að hagga við þeim með
skýlausu lagaákvæði, þess efn'is, að sérmál lands-
ins séu losuð undan atkvæðum og áhrifum ríkis-
ráðsins. Eg vona, að fáir muni lesa þetta svo
einfaldir; að þeir ekki sjái, hvernig hér er teflt.
Sami segir á 72. dálki: „Að ráðgjafinn sitji ekki
í ríkisráðinu er auðvitað lögmæt krafa, en sú krafa
byggist ekki á stjórnarskránni; stjórnarskráin gerir
hvorki að bjóða það né banna, að hann sitjj í
ríkisráðinu, en það hefur verið innleitt með prax-
is (venju). Þetta er sem sagt spursmál, sem ligg-
ur fyrir utan stjórnarskrána og kemur því stjórn-
arskrárbreyting vorri ekkert við". Hvað kemur
henni þá við, ef grundvöllur sérréttinda vorra
kemur henni ekkert við ? Hvaðan finnst yður
bændur góðir, að þessi vindur blási?
A 788. dálki segir hinn sami það sem ský-
lausa vissu, að Islandsráðgjafi muni verða Dön-
um svo hvimleiður fyrir atkvæði sín um dönsk
mál, að hann verði rekinn úr ríkisráðinu, en að-
alnýmælið í frumvarpi doktorsins er það, að ís-
landsráðgjafi hafi eingöngu á hendi Islenzk mál-
efni, þó verður hann hvimleiður fyrir afskipti af
dönskum málefnum, svo hér held eg sé annað-
hvort tanngalli í Vestmanneyjaljóninu, ellegar
kjálkarnir brenglaðir.
Svo ætlaði hann að láta dæma ráðgjafann úr
ríkisráðinu, þegar búið væri að löggilda hann
þar í íslenzkri stjórnarskrá með frumvarpi hans,
einungis væri fyrst samþykkt hans áríðandi frum-
varp, hafði hann ráð undir hverju rifi, eins og
stallbræður hans til að ná ráðgjafanum úr ríkis-
ráðinu; hann var eptir því þar lausari fyrir, sem
hann festist þar betur, svo það má ekki
leggja Belsebub gamla það til lasts, þó hann
drægi ekki í hala sínum tiltölulega jafnmarga
engla af himni, eins og Valtýr dregur í sínum af
íslenzkum þingmönnum.
Jón Jensson berst við að sanna það, að grund-
vallarlögin séu ekki brotin með ábyrgðaratkvæð-
inu. Það geri Islands sérstöku landsréttindi. En
þegar um yfirstjórn þessara sérstöku landsrétt-
inda er að ræða, snýst sverðið í höndum frelsis-
hetjunnar og sérstöku landsréttindin missa megin,
og yfirstjórn sérstöku landsréttindanna verður að
hverfa inn í rlkisráðið til að ná 1 ábyrgðarhnoss-
ið. Svo vill hann ekki skemma skilning sinn,
[andshöfðingja og landsmanna á ákvæðum stjórn-
arskrárinnar og annara laga um æztu stjórn sér-
málanna, (sbr. ræðu hans við aðra umræðu stjórn-
arskrármálsins). Ríkisráðshnútinn ætlar hann að
leysa eins og Valtýr, þegar búið er að lög'gilda
ráðgjafann í ríkisráðinu ,með ýmsum snjallræðurn
skilningur landshöfðingja og, landsmanna á því,
hve traustur grundvöllur stjórnarskráin sé undir
nauðsynlegri yfirstjórn sérmálanna, verður mikill
í munni forkólfanna. En skilning ráðgjafans á
málinu sleppa þeir. Hann segir landshöfðingi og
landsmenn misskilji þetta algerlega, og sér
enga ástæðu í stöðulögunum eða stjórnarskránni
fyrir því, að nokkúð geti móti þvi verið, að ís-
lenzk sérmál séu rædd og útkljáð í ríkisráðinu
og svo hljóti það að vera. Hvort mundi nú lúta í
lægra haldi, álit landshöfðingja og landsmanna,
eða ráðgjafans, sem hefur æzt úrskurðarvald
næst konungi og æzt lögskýriagarvald. Allir
vita þó, að æðra úrskurðarvald fellir úrskurð hins
lægra, sama er með lagaþýðingu.
í bezta lagi getur þá traust þeirra á stjórn-
arskránni, hafi það annars nokkurt'verið, gagnað
til þess, að blinda aðra og ef til vill sjálfan sig