Þjóðólfur - 05.05.1899, Page 1

M
ÞJOÐOLFUR
i
51. árg.
Reykjavík, föstudaginn 5. maí 1899.
Nr. 22.
Ráðgjafinn á þingi - Eimreiðin - ísafold.
Eptir a-\-b.
I.
sKatekismus Valtýinga« virðist mér pési sá
rnætti beita, sem nýskeð hefur birzt frá ísafold-
.arprentsmiðju, en nefndur er: »Ráðgjafinn á þingi
— Stjórnartilboðið frá 1897«. Þessu pólitiska
lærdómskveri er nauðalíkt niðurskipað og »Kristi-
legum barnalærdómi«, er lektorÞórh. Bjarnarson
hefur íslenzkað, og Sigfús Eymundarson gefið út
í vetur. Þetta er enganveginn sagt pésa-grey-
inu til ámælis, hann getur verið góður og gild-
ur fyrir það, en hitt er ljóst af framsetningu og
niðurskipan pésans — með þessum dómadags
spurningum og svörum — hve skoplega hátið-
legur höfundurinn (eða höfundarnir?) er yfir vís-
dómi dr. Valtýs og sínum eigin.
Ætlunin er ekki að fara. að svara pésanum
orði til orðs, enda sé eg ekki, að þar komi tram
nein ný atriði í málinu, ekkert, sem eigi er bú-
ið að ræða talsvert um áður af báðum aðal-
málspörtunum, Valtýingum og endurskoðendum,
Eeldur er þar safnað saman flestu því, sem Val-
týingar hafa þegar sagt urn stjórnarskármálið í
-eitt pólitiskt lærdómslcver til upplýsingar fyrir
»fólkið«, með tilbærilegum fullyrðingum um vit-
urleik og þjóðrækni dr. Valtýs, og pólitiskan
þroska og djúpsæi fylgismanna hans, jafnframt
og mótstöðuflokkunum ergefinn hæfilegur (!) vitn-
isburður fyrir heimsku og s. frv. En þó eg ekki
svari nándarnærri öllu, sem pésinn gefur tilefni
til að ræða um errn á ný, með þvi að til þess
þyrfti að rita álíka langan pésa, en til þess hef
■eg hvorki tíma né fé, þá vil eg þó líta á fátt
-eitt, um leið og eg drep á ritgerð dr. Valtýs í
Eimr. V. ár. 1. h. þ. á., og síðustu tölublöð ísa-
foldar. —
Á bls. 3. (»í ráðgjafinn á þingi«) stendur þessi
spurning, hin 6. í röðinni: »Hvernig var tilraun
dr. Valtýs Guðmundssonar?« (,o: að fá stjórnina,
til að sinna áskorun alþingis 1895 í stjórnarskrár-
málinu.) Svar: »Hann fór sjálfur á fund
stjórnarinnar og lagði allt kapp á að koma henni
:í skilning um, að stjórnar-ástand það, sem vér
eigum við að búa, standi þjóðinni mjög fyrir
framförum og sé óþolandi, og fá hana til að
breyta stefnu sinni í stjórnarmáli voru«.
Það er nú svo. Jú, doktorinn hefur fengið
ráðgjafann til að samsinna, að hann (o: ráðgj.)
mætti mæta á alþingi, sem sérstakur ráðgjafi
fyrir ísland, og skyldi bera ábyrgðáallri stjórn-
arathöfninni, og skal það játað, að þetta, og
þetta eitt, út af fyrirsig skoðað, er hið eina,
sem valtýskunni má til gildis telja. En nú er
það ljóst, á hverjum grundvelli tilraunir doktors-
ins hafa byggðar verið, og hverju verði átti að
kaupa hið svokallaða stjórnartilboð. (sbr. Eimr.)
Nú virðist það ljóst, sem áður var raunar grun-
■samt, að doktorinn hefur hlotið að koma sér
saman við íslands ráðgjafa um þann skilning á
stöðulögunum frá 1871, að þau hafi gersamlega
breytt réttarástandi voru; áður höfum vér verið frjáls
'Sambandsþjóð við Dani með óskertum sérstökum
Jandsréttindum, en nú sé sú saga búin, nú séum
yéb býst .eg við, blátt .áfram nýlendingar Dana,
Svo virðist og doktorinn hafa komið sér saman
við ráðgjafann um það, að þar sem eyður séu í
núgildandi stjórnarskrá vorri — en þær eru
margar — þar beri að nota grundvallarlög Dana
til að bæta upp eyðurnar. Þessa kenningu hefur
doktorinn með rólegri óskammfeilni borið á borð
fyrir íslenzka alþýðu, fyrstur þeirra manna, er í
síðari tíð hafa með meiri eða minni rétti þótzt
vera forkólfar fyrir sjáltstjórnarmáli Islendinga.
Mér koma ekki á óvart orð »Lögfræðings« í 23.
tölubl. Isafoldar þ. á., er hann telur vfst, að
þessi kenning doktorsins vekji sgremjuog jafn-
vel hugarangur í brjósti mörgum Is-
lendingi«, og þykir mér þó liklegt, að þessi
höfundur, sem hrekur kenningu doktorsins með
svo ljósum rökum, sé Valtýsliði. En hinu get
eg ekki samsinnt með hinumheiðraða sLögfræð-
ingi«, að kenning doktorsins komi« ekki lifandi
vitund við þeirri spurningu, sem nú liggur fyrir
þjóð vorri«. Skyldi ekki verða lítið úr þessari
happasælu samvinnu milli frjálslyndari hluta
þingsins og stjórnarinnar, þessu makalausa þ'ng-
ræði, þessari traustu. allsherjar-ábyrgð, sem Val-
týingar vonast eptir, þegar ráðgjafi með þeim
grundvallarskoðunum á réttarástandi Islands, sem
doktorinn hefur lýst svo vel í Eimreiðargrein
sinni, kemur á þingið, og fær þar öruggt fylgi
doktorsins og fylgismanna hans, það er að segja,
allra þeirra þingmanna, er ltta kunna á málið,
eins og þessi þroskaði þjóðrækni forkólfur þeirra.
Menn geta vel gert sér £ hugarlund, hversu slík-
ur ráðgjafi mundi beita valdi sínu gagnvart þingi
og þjóð, hversu hann mundi beita stjórnarskránni
og grundvallarlögum Dana, þar sem hún nær
eigi til, án þess að þurfa að óttast, að ábyrgðin
yrði honum svo afarþttng. Allir vita, að hingað
til hefur það komið fyrir, að ráðgjafinn hefur
ekki beitt stjórnarskránni mjög frjálslega, en
ekki mun batna um, er nýjum stjórnarákvæðum
(o: Valtýskunni) hefur verið hrófað upp, með
hliðsjón af þeim skilningi á réttarsambandi Is-
lands og Danmerkur, að Island sé ekki í raun
réttri annað eða meira en nýlenda frá Dan-
mörku, því að, úr því farið væri eitt sinn að
byggja stjórnarskrárbreytingu á .sllkum grundvelli
undirskildum, mundi oss Islendingum, sem aðra
skoðun höfum á réttarstöðu Islands, duga lítt móti
að mæla. — Valtýingar kunna nú að svara því,
að ráðgjafinn verði efalaust Islendingur. —- Valtýr
doktor er, okkar á milli sagt, líka íslendingur! —
og svo verði hann kosinn af frjálslynda flokknum,
kosinn meðal þein-a Islendinga, er álíta, að stöðu-
lögin séu ekki isleynzk lög, heldur dönsk, og að
grundvallarlögin gildi að minnsta kosti ekki í
sérmálum vorum. En, hvar er trygging fyrir því?
Eða, er það einu sinni líklegt, eða jafnvel hugs-
anlegt? Eg, að minnsta kosti, þori ekki að
gera mér þær vonir, að íslandsráðgjafi verði
skipaður með hliðsjón af öðrum skoðunum á
réttarsambandi Islands og Danmerkur, en þeim,
sem vitanlega ráða hjá meiri hluta stjórnmála-
manna Dana, og nú hefur verið hikíaust og rögg-
samlega haldið fram af doktor Valtý, íslend-
i n g i, sem um skeið hefur daglega gengið út og
inn um dyr- stjórnarinnar. —- Hefði doktor Val-
týr jafnan gengið út og inn um þær dyr, til að
reyna að fá ráðgjafann til að fallast á fullan
pólitiskan íétt vorn, svo sem Jón Sigurðsson
gerði svo drengilega gagnvart stjórnmálamönn-
um Dana, þá hefði eg sagt: »Blessuð séu öll
þau spor hans«, en eþtir alla frammistöðu hans
nú, neyðist eg til að segja »Skollinn hafi hans
ráðgjafarölt og Eimreiðaramstur*. Það er rneir
en von (!) að ísafoldarmenn færi doktornum með
tilhlýðilegri .andakt beztu þakkir »fyrir framtaks-
semina, er borið hefur» að þeirra sögn, »meiri
árangur hjá stjórninni, en öll stjórnarbótar-
barátta löggjafarþingsins og afskipti landshöfð-
ingja, frá því er málið fyrst var hafið«. Það
skal játað, að landshöfðingja vorum hefur áunn-
izt lítt í stjórnarbótarmálinu, en hins er og skylt
að geta, að aldrei hefur hann flutt þá uppgjaf-
arkenningu fyrir stjórn og þjóð, sem hinn fram-
t a k s s a m i doktor hefur nú gert.
Þegar það er þannig komið upp úr kafinu
skýrt og greinilega, að valtýskunni er haldið að
íslenzku þjóðinni með þeim skilningi á réttar-
sambandi voru viö Dani á bak við eyrað, sem
nú hefur verið minnzt á, þá trúi eg ekki öðru,
en ýmsir þeirra, er hingað til hafa máske hugsað
gott til stjórnarbótar Valtýs, fari að líta í kring-
um sig, eins og jafnvel Isafoldarmenn og »I,ög-
fræðingur« virðast vera farnir að gera, því að
auðsjáanlega er þeim nú nóg boðið, þótt ekki vilji
þeir enn kannast við, að uppgjafarkenning dokt-
orsins »komi lifandi vitund við þeirri spurningu,
sem nú liggur fyrir þjóðinni«. Að minnsta kosti
vona eg, með Isafoldarmönnum, að þjóðin hugsi
»málið með gætni og stillingu fram að þing-
málafundum í vor«.
Útlendar fréttir.
Kaupmannahöfn, 24. apríl.
Það lítur út fyrir, að Filippseyingar séu
harðari í horn að taka en Bandamenn bjuggust
við. Það fréttist fyrir nokkrum tíma eptir Otis
hershöfðingja, að eyjaskeggjar væru að gefast
upp og að Aquinaldo vœri horfinn. En nú
er komið annað hljóð í strokkinn; eyjamenn
eru farnir að sækja sig; 17. þ. m. fréttist,'
að Lawton herforingi, sem af Otis var
sendur á móti uppreistarmönnum, hefði orðið að
hörfa undan til Manila og að eyjaskeggjar hefðu
tekið aptur allt það landflæmi, þar á meðal 8
bæi. sem Lawton áður hafði lagt undir sig; svo
höfðu þeir og tekið höndum og náð á sitt vald
160 mönnum af sveit hans. Jafnframt er þess
getið, að þeir Otis og Lawton þkyjist of liðfáir
og álíti, að þeir þurfi 100,000 hermenn til þess
að »friða« eyjarnar.
En það verður Bandamönnum örðugt að auka
herinn á Filippseyjum, eins og sakirnar standa nú.
Hermenn þeirra þar eru farnir að vera óþolin-
móðir og una illa lengri útivist, og málsmetandi
menn heima í Ameríku eru farnir að taka taum
þeirra og telja ólöglegt að halda þeim lengur
undir vopnum. Óánægjan bitnar vitanlega á
Mac Kinley, og þykir ekki óltklegt, að hann fái
að finna það við næstu forsetakosning.
Rétt í þessu fréttist frá New-York, að or-
usta mikil hafi staðið milli Bandamanna og eyja-
búa við Guingua og að Bandamenn hafi biðið
algeran ósigur og misst margt manna. Ná-
kvæmari skýrslu vantar.
Við bæinn Ka.ulung (í nánd við Hong-
kong), réðust. ktnverskir hermenn nýlega á enskr
an herflokk , sem var þar á sveimi. Orustan
endaði vitanlega með, að þeir leirljósu lögðu á
flótta. Englendingar haía, eins og lant er, not-
að tæki færið til þess að heimta ýms ný hlunnindi
af Kínverjum.
Til þess að sefa F i n n a hefur rússneska