Þjóðólfur - 01.07.1899, Qupperneq 3

I2Ó
tímann að veita mér orðið og lagði til að það
yrði ekki gert. Fundarstjóri bar ósk mína und-
ir atkvæði og var hún samþ. með öllum þorra
atkv. gegn 2 (Blöndals og Þorst á Hofst.). í
ræðu minni reyndi eg að skýra málið svo al-
þýðlega, að þeir bændur, er í vafa kynnu að
vera, ættu hægt með að átta sig á því, og benti
eg sérstaklega á aðferð Valtýs og hans flokks
og stjórnarinnar, sem öllum augljósa, og ósæmi-
lega óhreinlega, ef gott mál væri að flytja. —
Eptir að þingm. ogsumir hinnaþvínæst höfðu gert
nokkrar smávægilegar athugasemdir við ræðu
mína, var gengið til atkvæða um tillögu þingm.
þannig hljóðandi:
»Sé í boði sérstakur ráðgjafi, er mæti á al-
þingi og beri ábyrgð á allri stjórnarathöfninni,
þá ber að taka því«. Efnið var þetta, og ekki
meira.
En þess má geta, að samkvæmt undangengn-
um umræðum var það öllum ljóst, að með þessu
meinti þingm. og flokksmenn hans Valtýskufrv. efri
deildar 1897 með skilyrðum þeim, er sérstaða
og þingseta ráðgjafens þar er bundin, þarmeð
talin breyting 61. gr. stjórnarskrárinnar, er þeir
allir álitu oss happ, að yrði breytt eptir vilja
stjórnarinnar.
Umræðurnar höiðu staðið nál. 3 stundir, og
höfðu sumir fundarmenn gengið út fyrir sals-
dyrnar, rétt áður en tillagan var borin upp' til
atkvæða. Fundarstjóri taldi einn eða kvaddi
engan til að telja með sér og taldist honum 15
hendur uppréttar með tillögunni. En á móti
kvaðst hann sjá 14, en þá gullu við raddir: »Það
eru fleiri«, »það þarf að telja aptur« o. s. frv.
En fúndarstjóri sat við sinn keip. Sumir kröfð-
ust, að tillagan væri borin undir atkv. aptur. En
það vildi fundarstj. eigi reyna heldur. Meðan á
þessu þrefi stóð komu þeir inn, er úti fyrir höfðu
verið, og get eg þess til, að það muni helzt hafa
verið óbundnir menn, en aptur á móti munu
Valtýsliðar hafa verið þeir einir, er ekki tjáði að
hreyfa sig. P. Blöndal læknir var mjög harður
á því, að fundarstj. léti eigi ganga til atkv. um
tillöguna aptur og úrskurðaði hann, að hún væri
samþykt með 15: 14 atkv. Við það gengu
margir út og gerðist ys í salnum.
Séra Ólafur í Lundi bar þá upp viðauka-
tillögu við tillögu þingm. þannig hljóðandi:
»Þó því að eins, að 61.gr. stjórnarskrárinn-
ar standi óhögguð og væntanlegurráðgjafi Islands
verði launaður af landssjóði« (hafði hann talað
laglega fyrir henni áður undir umr.), en þessa
tillögu neitaði fundarstjóri að bera undir atkvæði,
þareð hún kæmi í bága við hina, er hann þeg-
ar hafði lýst samþykkta.
Við þetta óx enn háværi og ókyrð fundar-
manna, og flokkuðust þeir fyrir utan fundarhús-
■dyrnar (það var hlaða, búin út með bekkjum og
stólum, ágætur fundarsalur.) Allt í einu kemur
hópur aptur inn í salinn; einn úr hópnum gengur inn
á mitt gólfið, og hrópar á þessa leið: »Við
göngum allir af fundi! Látum ekki fundar-
stjóra beita akkur ofríki! Það er ekki til neins
■að vera á fundi undir svona stjórn. Göngum út,
allir útl« — og svo ruddist svo að segja allur
saluririn; örfáir menn sátu eptir. Þeir, er út
höfðu gengið, fylktu liði á hóli fram undan
fundarhússdyrunum og stóðu þar sem einn mað-
ur; kváðust eigi aptur inn ganga, nema gengið
yrði til atkv. um málið á ný. Var sá flokkur
sýnilega mikill meiri hluti fundarmanna, er vóru
alls um 50 kjósendur.
Nú gengu þeir út, fundarstjóri og þingmaður
■og reyndu með stillilegum fortölum að mýkja mót-
flokksmennina, og fá þá til að koma inn aptur, svo
unnt væri að halda áfram tundinum, en við það
var ekki komandi. Málamiðlun var reynd á
ýmsa vegi: boðið að ganga til atkvæða um,
hvort greiða skyldi atkvæði um tillöguna á
ný, o. fl. En Valtýsliðar, með Blöndal í broddi
hótuðu að ríða af fundi, ef samþ. yrði að ganga
aptur til atkvæða. Þetta þóf stóð hátt upp í
klukkustund; og gengu loks menn af báðum
flokkum til að koma á sáttum, og tókst það þá
á þann hátt að sættst var á að bóka þannig,
»að um stjórnarskrármálið hefði verið rætt og
menn skipzt í tvo flokka um stjórnartilboðið, en
engin endileg atkvæðagreiðsla hefði fram farið«.
Þess má geta að tveir valinkunnir og skýrir
fundarmenn (Björn f Bæ og Oddg. á Hólmi)
kváðust hafa talið fyrir víst 16 atkv. móti tillög-
unni, og sumir fundarmenn sögðust hafa tekið
eptir því, að einn Valtýsliði hefði rétt upp báð-
ar 'nendur.
Eptir að menn voru aptur komnir inn og
allt orðið rólegt, var tekið á ný til starfa og af-
greiddur fjöldi mála. Þingm. reyndi að skýra
málin, einkum frá sjónarmiði stjórnarinnar, þau
sem hún nú hafði lagt nokkuð til, og var auð-
heyrt, að honum hafði gefizt kostur á að kynnast
þvf (á landshöfðingjaskrifstofunni?) Er það mik-
ill kostur, að þingm. sé þannig settur, að geta
vitað slíkt, áður en það er afgreitt af stjórnar-
skrifstofunni!
I fundarlokin fór fundarstjóri fram á að fá
leyfi til að breyta bókun fyrsta málsins, »til að
laga orðfærið« að hann sagði: »að fundarmenn
hefðu skipztí tvo flokka »jafnstóra« o. fl., og
urðu 8 atkvæði með því, en 3 í móti (voruflest-
ir farnir af fundi). En þá gerði einn fundar-
maður þá athugasemd, að þetta gengi þvert of-
an f sættina og yrði óvinsælt til afspurnar.
Þingm. féllstáþað, og fundarstjóri féll frá breyt-
ingartilraun sinni.
Fundi var slitið kl. rúml. 10. Duldist víst
engum, að fundartíminn var of takmarkaður, af-
greiðsla málanna of mjög flaustruð og mönnum
lítill kostur að átta sig á þeim, með því umræð-
ur varð svo að takmarka, að þær urðu sem eng-
ar um flest málin. Bændum gefst þó ekki svo
opt kostur á að þreyta umræður eða hlusta á
þær um almenn mál, sem er þó aðalerindi
margra þeirra á slíka fundi; því sú hvötin mun
hjá mörgum fullt eins rík, eins og sú að neyta
atkvæðis síns.
Hagur Valtýskunnar mun í Borgarf., eptir
því sem eg kemst næsta, standa þannig: I efri
hiuta sýslunnar hinir 4 fyrnefndu talsmenn henn-
ar (og að líkindum Halldór Danfelsson) og við-
lfka fjölmennur flokkur á Akranesi. Við atkv.
greiðsluna á Grund flutu auk þess með fáir
bændur úr prestakalli séra Guðm. H. Þaðan vóru
fundarmenn langflestir að tiltölu, og var það
eignað áhrifum hans og alúð við sóknarbörnin
sín. Er það í alla staði lofsvert að hvetja bænd-
ur til að sækja landsmálafundi, og eyða deyfð-
inni og áhugaleysinu í þeim efnum. Nokkrir
bændur þar ofan að höfðu einurð og þrektii að
greiða atkv. móti Valtýskunni, en nokkrir greiddu
ekki atkv. Einn þeirra færði, svo eg heyrði þær
ástæður fyrir því, að hann gæti ekki fengið af
sér að rétta upp (mót himni) hönd með Valtý, en
móti sumum sveitungum sínum vildi hann ekki vera.
Annars virtist mér framkoma flokkanna,
meðan á uppþotinu stóð, nægilega skýr atkvæða-
greiðsla; þá (utanhúss) komu »neutralistarnir« líka
flestir óhikað fram sem mótm. Valtýskunnar.
2I/« —99-
Björn Björnsson.
Úr Dalasýslu er sknfað 24. f. m.
»Síðan eg skrifaði þér seinast, hefur það helzt
borið til tfðinda, að brúin nýja á Haukadalsá var
vígð sjálfan sólstöðudaginn 21. þ. m. og þing-
málafundur Dalamanna var haldinn að Ásgarði
í gær. Brúna á Haukadalsá hafði smfða látið
Helgi kaupmaður Helgason f Reykjavík og kom
hann hér vestur til að láta brúna á ána ásamt
með vegagerðarforstjóra, Árna Zakaríasarsyni.
Þessi brú er úr tré, 32 álnir á lengd og öll hin
vandaðasta, að því er virðist. Vígslan tór þann-
ig fram, að brúin sjálf var skreytt mörgum fán-
um og blómsveigum. Voru fyrst sungin tvö er-
indi úr kvæðinu. „Þunga sigursöngva"; því næst
afhenti Helgi kaupmaður brúna með fám orðum
í hendur sýslumannsins í Dalasýslu. Þá hélt
Björn sýslumaður ræðu um vegagerðir og fram-
farir landsins og sér f lagi Dalasýslu og þvf næst
helt séra Jóhannes á Kvennabrekku aðra ræðu
um samskonar efni. Síðan var sungið: „Eld-
gamla Isafold", svo var skrúðganga yfir brúna
hafin með því að frú Guðný Bjarnason á Sauða-
felli skar í sundur streng, er Jyfir um brúna lá;
gengu þá allir menn á eptii sýslumannshjónun-
um norður yfir ána, mikið á 3. hundrað manns.
Veðrið um daginn var mjög gott
Á þingmálafundinn gat alþingismaðurinn eigi
komið sökum veikinda, en aptur var ritstjóri Ein-
ar Hjörleifsson þar staddur, að sögn sendtir út
af Valtýsmönnum til að snúa mönnum hér, en
það tókst eigi. Fundarmáhn voru allmörg og
sum stór og í mörgum liðum, helzt þeirra voru:
Landbúnaðarmálið, verzlunarmálið, tollmál, lækna- •
skipunin, laun presta úr landsjóði, alþýðumennt-
unin, vegalögin, afnám heyásetningarlaganna og
stjómarskrármálið. Um það mál urðu langar og
harðar umræður milli Einars Hjörleifssonar ann-
ars végar, er málfrelsi fékk á fundinum ög hins
vegar þeirra Bjöms sýslumanns, séra Jóhannesar
og Eggerts bónda á Kleifum, sem allir rifu ó-
spart niður kenningar Valtýsmanna. Loks var
samþykkt sú tillaga með 18 atkvæðum á móti
11 að skora á alþingismanninn, að vera alveg á
móti Valtýsfrumvarpinu. Þess má geta, að sök-
um annríkis og annars fleira var fundur þessi
fremur illa sóttur, þar sem eigi voru á honum full-
ir 30 kosningabærra manna. Ur þremur syðstu
hreppum sýslunnar kom t. d. enginn maður, nema
prestur og sýslumaðurinn og er þar þó hvert
mannsbarn á móti valtýskunni. Af Skarðsströnd
kom heldur enginn. Voru fundarmenn því strjál-
ingur úr Laxárdal, Saurbæog Fellsströnd og náttúr-
lega margir úr Hvammssveit, því þar var einmitt
fundurinn haldinn. En nú er Hvammssveitin #
hið eina hæli Valtýskunnar í sýslunni, svo að
á tund þenna hefur beinlínis komið meginherall-
ur sá, er Valtýsstefnan á í þessu héraði, en af
hinum flokknum að eins örfáir menn að tiltölu“.
Svo óbyrlega blæs nú fynr Valtýskunni,
að í kjördæmi hyrningarsteina hennar Skúla
Thoroddsen og Sigurðar Stefánssonar, hefir hún
lotið í lægra haldi, því að á þingmálafundi Vest-
ur-ísfirðinga, sem fyr hefur verið frá skýrt í Þjóð-
ólfi, var hún felld með 14 atkv.. gegn 2, en á
þingmálafundi Isfirðinga skall hurð svo nærri
hælum, að hún marðist fram með 22 atkv. gegn
17, aö því ertalið er, en 1 þessum 22 atkv. voru
atkv. beggja þingmannanna, — en það mun vera
venja, að þingm. sjálfir greiði ekki atkv. — og auk
þess er mælt, að 2 aðrir í þessum flokkihafi ekki
haft atkvæðisrétt, og hefur þá ekki verið nema
eins atkvæðismunur. (18 : 17). Er því Valtýskan
l raumnni felld í Isafjarðatsýslu, (d bdðum þingm,-
fundunum,) meðji atkv.gegn 20. — Mælter, að Is-
firðingar hafi síðar ætlað að halda annan fund til
áréttingar, og búizt við, að Valtýskan verði þá
í miklum minni hluta.
Norður-I*ingeyingar sam-
þykktu á þmgmálafundi að Skinnastað 17. f. m.
svo hljóðandi fundarályktun í stjórnarskrármálinu.
Fundiirinn skorar eindregið á alþingi
ad halda fram stjórnarskipunarmáli voru al-
veg í sania horfi, sem það var samþykkt af
þingimi i8)j og aukaþinginu /8pf,
Árnesingar samþykktu á þingmálafundi
í Hraungerði 24. f. m. svo látandi tillögu í stjórn-
arskrármálinu:
»Komi tilboð frá stjórninni í líka átt
og '97 vill fundurinn ekki aðhyllast það,
nema þvi að eins, að þar sé tekið fram, að
61. gr. stjórnarskrárinnar sé í gildi og ráð-
gjafinn eigi ekki sæti í ríkisráðinut>.
Önnur mál, er Árnesingafundurinn tók til
meðferðar voru meðal annars atvinnumálin, og