Þjóðólfur - 08.06.1900, Síða 1

ÞJOÐOLFUR.
52. árg.
Reykjavík, föstudaginn 8. júní 1900.
Nr. 27.
Læknir
Oddur Jónsson
er fluttur að Reykhólum í Barðastrandarsýslu
frá maí-byrjun 1900.
Nýir kaupendur
að síðara helming þessa yfirstandandi ár-
gangs Þjóðólfs (frá 1. júlí til ársloka ipooj
geta fengið hann
fyrir 2 krönur
og fá auk þess í kaupbæti:
Scrprentað sögusafn úr 50. árg. blaðsins 1898
með 11 skemmtisögum, prentað 1899, 106
bls, með nijóg þcttu letri.
Viðurkennt ágœtt sógusafn.
Hinir íslenzku sagnaþættir úr blað-
inu 1898—1900 incl. verða að fullu sérprentað-
ir um næstkomandi áramót, og munu skil-
vísir kaupendur blaðsins þá eiga kost á að
eignast þá fyrir lítið verð, er síðar verður
auglýst nánar.
Þa er þættinum af Pétri sterka á
Kálfaströnd, sem fólki þykir einkar skemmti-
legur, er lokið munu birtast áður óprentaðar
sagnir um hina nafnkunnu »Hafnarbræður«
Hjörleif sterka og Jón Arnasyni, einnig ým-
islegt um Arna í Höfn föður þeirra m. fl. —
Fræðimenn eru beðnir að senda Þjóðólfi sagn-
ir eða smáþætti uui nafnkennda afreksmenn
íslenzka, eða aðra sem að einhverju leyti
hafa verið einkennilegir.
Nýir kaupendur að Þjóðólfi frá 1. júlí
gefi sig fram í tíma.
,ísafold‘ og Mercator.
Eptir Mercurio.
Fyrir ýmsum merkilegum ritgerðum um hluta-
félagsbankann hefur Isafold opnað dálka sína (sbr.
ritgerð Þorláks í Hvammkoti), en skemmtilegast-
ur er þó Mercator; ber það einkum til, að hann
er bersýnilega sjálfur svo einstaklega sannfærður
um, að hann hafi allra manna bezt vit á banka-
málum og fjármálum yfir höfuð. Svo ritar þessi
'víðfrægi Mercator talsvert ísmeygilega, skiptir efn-
inu svo hagkvæmlega niður í smáar, afskammt-
aðar greinir. — Það er eins og maður sé
kominn inn í vörubúð, þar sem allt er með
skínandi reglu og hver skúffa og hvert hólf geym-
ir sína sérstöku vörutegund. Mig langar því til
að opna nokkrar skúffur hjá honum og skoða
innihaldið.
Ritgerðir hans eru aðallega í 3 tölubl. Isa-
foldar, sem sé í 71. tölubl. 1899 og 31. og 32.
fölubl. þ. á.
I.
1. Hin fyrsta ritgerð hans byrjarmeð þess-
orðum:
»Það eru fá mál, sem vér íslendingar eig-
lIrn öhaegra meðaðritaum, en bankamál. (Sleip-
ur er hann, ef hann er enn þá betri annarsstað-
ar). Þjóðin er alin upp við hina alræmdu vöru-
skiptaverzlun, og er því ekki sanngjarnt að ætl-
ast til, að hún þekki peninga«.
Þetta er alltsvo niðurstaðan: Islending-
ar þekkja ekki peninga. Það á nú 1 ík-
lega ekki að skiljast bókstaflega. Sjálfsagt þýð-
ir orðið »þekkja« hér hjá hinum víðfræga eitt-
hvað, sem er djúpt hugsað, en eg þori ekki að
leggja út í, að geta mér til, 'nvað það á að vera.
Eg vil ekki ætla, að sá víðfrægi sé að nudda
mönnum því um nasir, að þeir kunni ekki að
fara með peninga og því síður, að þeir þekki
ekki myntina, krónumyntina. Eg ætla að lofa
mér skarpari mönnum að þýða þennan »stað«
hjá þeim víðfræga; meiningin er svo djúpt und-
irskilin.
2. Svo segir sá víðfrægi: »að finna þráð-
i n n, sem þetta málefni (nfl. hlutafélagsbankinn)
leikur á«, það er það, sem hann hefur gert.
Hann hefur fundið þráðinn, sem hlutafélags-
bankinn leikur á. Sá víðfrægi játar, að Indr.
Einarsson og Jón Ólafsson tali um bankamál af
viti, en eg minnist þó ekki, að þeir hafi fundið
það út, að hlutafélagsbankinn »leikur á þræði«,
né heldur, að þeir hafi þá fundið þennan þráð.
Eg hygg því, að sá víðfrægi geti keypt séreinka-
rétt (Patent) til þráðarins og hugmyndarinnar yf-
ir höfuð.
3. Sá víðfrægi heldur áfram: »Gerum nú
ráð fyrir, að stórkaupmaður yrði að lána vöru
sína í 14 daga með 2°/o hag; er þá auðsætt, að
hann fær í hag af peningum sínum 4°/o um mán-
uðinn, eða 4 8°/o um árið«. Sá víðfrægi Merca-
tor (kaupmaður) er sem sé að kenna oss fáfróð-
um hina svonefndu verzlunarfræði, og ber þess
að gæta, að hér er verið að tala um stórkaup-
mann (Grosserer) íútlöndum, er selur smá-
s ö 1 u k a u p m a n n i í ú 11 ö n d u m »þar sem verzl-
unin hvllir á bönkum og greiðum verzlunarskil-
yrðum«. Alltsvo: Smásölukaupmennirn-
ir (Detailhandlere) í útlöndum, »þar sem verzl-
unin hvílir á bönkum og greiðum verzlunarskil-
yrðum«, greiða stórkaupmönnunum (Grosserere)
48°/o á ári. »Og hver ber svo þessa vexti?
Þjóðin (útlenda) auðvitað«. Bágt eiga þær, rauna-
lega bágt. En hvernig er með smásölukaupmenn
vora, er fá lán hjá — mér lá við að segja
bannsettum stórkaupmönnunum ? Sá víðfrægi
svarar því skjótlega: »Þegar vér lítum nú til
innlendra kaupmanna, sem flestir þurfa að fá
lán 6—10 mánuði ársins hjá útlendum stórkaup-
mönnum,—innlendra kaupmanna, er hinir útlendu
stórkaupmenn þekkja harla lítið og vita enn
minna um hag landsins, nema fátækt þess, þá
væri það alveg óhugsandi og líkist ekki neinni
kaupmennsku, ef þessir útlendu stórkaupmenn
reiknuðu sér ekki að minnsta kosti 2% hag
á mánuði af lánum til kaupmanna á Islandi eða
um 12—2o°/0 hag (á lánstímabilinu öllu 6—-10
mán)«. Þetta eru með öðrum orðum 24^/0 á
ári, »sem kaupmenn hér og pöntunarfélög, sem
ekki eiga veltufé sjálfir, greiða í vexti af vöru-
lánurn sínum erlendis«. »Og hver ber svo þessa
vexti? Þjóðin auðvitaðc. Vlst á ísl. þjóðin bágt,
því að þetta eru háir vextir, en bágara eiga
veslings erlendu þjóðirnar, sem verða að borga
h e 1 m i n g i m e i r a, 4 8 0 / o. Þegar nú þetta er
svo, að útlendir smásölukaupmenn borgahelm-
i n g i h æ r r i vexti af vörulánum sínum, heldur
en i n n I e n d i r smásölukaupmenn og kaupfélög-
in, hví er þá verið að kvarta? Ætli að við sé
að búast, að innlendir, íslenzkir smásölukaup-
menn geti fengið m e i r a e n h e 1 m i n g i betri
kjör hjá stórkaupmönnum erlendis, heldur en hin-
ir samlendu smásölukaupmenn fá hjá þeim? Mér
finnst þessir útlendu stórkaupmenn geri vel, þar
sem þeir láta fátæka Islendinga komast að svona
kjörum, er góð mega kallast í samanburði við
kjör þau, er landar þeirra fá sjálfir hjá þeim.
Það liggur enda beint við að ætla, að þeg-
ar hinn voldugi hlutafélagsbanki er kominn á
laggirnar rnuni stórkaupmennirnir segja við fs-
lenzku smásölukaupmennina: »Nú höfum vér
nógu lengi látið yður hafa helmingi betri
kjör heldur en eigin landa vora, en þar semþér
Islendingar hafið nú eignazt sjálfir voldugan banka
og sverzlunin hvílir einnig hjá yður á bönkum
og greiðum verzlunarskilyrðum«, þá skal nú héð-
an af eitt yfir yður ganga og landa vora. Þér
skuluð héðan af borga oss helmingi rneira
en hingað til, 48% í stað 24%, alveg eins og
landar vorir borga oss«. Hinn víðfrægi mundi
þannig hafa bláberan skaða af breytingunni.
Eg verð sem sé, að ganga út frá þvl, að allt
þetta sé satt, er sá víðfrægi segir um verzlunina,
en ekki tómur heilaspuni úr honum sjálfum. En
eitt undrar mig samt og það er, hvers vegna
smásölukaupmennirnirnir útlendu reyna ekki
að fá sér ódýrari peninga hjá bönkum þar, sem
bæði eru margir og stórir, heldur en að búa við
þá afarkosti, að borga stórkaupmönnum 48% af
lánum þeirra. Hér er án efa verkefni fyrir hinn
víðfræga að reyna að hjálpa þessum veslings út-
1 e n d u smákaupmönnum.
4. Svo segir sá víðfrægi: »Geri maður
uppdrátt af æðakerfi verzlunarástandsins(l) eins
og það er, þá mundi það líta út líkt og frálaus-
ir krabbafætur, sem kæmu úr öllum áttum(l) til
þess að leita að bol krabbans, miðjunni, erhvergi
væri að finna(!), nema þá ef til vill í 300 mílna
fjarlægð, og þá einhver óskyld(l) miðja, sem kann-
aðist naumlega við, að krabbafæturnar væru sln-
ir fætur.
Hér er bersýnilega verkefni fyrir listamenn
í teikning og málning; að skapa ódauðlegt lista-
verk, byggt á þessari stórkostlegu hugmynd. Eink-
um gæti eg hugsað mér, að krabbafæturnir mundn
taka sig vel út, þegar þeir eru að leita að miðj-
unni, sem ekki er til; og svo myndin af miðjunni
sjálfri. Hér er nokkuð fyrir Þórarinn að spreyta
sig á.
Sá víðfrægi kemst næst út í iðnaðinn i land-
inu og segir: »Þetta (nfl. að vinna á veturna) er
trésmiðum alveg fyrirmunað með því
bankaástandi, sem vér eigum nú við að búa«.
— Sömu skúffu tilheyra allar setningar hjá þeim
víðtræga um það, að enginn iðnaðarmaður, sveita-
bóndi né útvegsbóndi fái né geti fengið lán »með
því bankaástandi, sem vér eigurn nú við að búa«;
þetta liggur beint í orðum hans. En sé nú flett
upp í stjórnartíð. 1899 og litið í reikning
landsbankans frá 1. júlí til 30. sept. 1899, þá
sést, að um það leyti, sem hinn vlðfrægi er að
skrifa áðurnefnd ummæli, hefur bankinn átt úti,
einmitt í slíkurn bráðabirgðarlánum og víxillán-
um, yfir 337 þús. kr. Nú er það vitanlegt, að það
er aðallega Reykjavík og næstu sýslur 5—6, er
ge1a notað slík bráðabirgðarlán bankans, og geri
maður fólksfjöldann á þessu svæði um 26 þús-