Þjóðólfur - 14.12.1900, Síða 1

ÞJOÐOLFUR.
Reykjavík, föstudaginn 14. desember 1900.
Nr. 58.
Biðjið ætíð um
OTTO MÖNSTEDS
sem er alveg eins notadrjúgt og bragðgott eins og smjör.
Verksmiðjan er hin elzta og stærsta í Danmörku, og býr til óefað hina beztu vöru
og ódýrystu í samanburði við gæðin.
Fæst hjá kaupmönnunum.
52. árg.
Þjóðólfur kemurapt-
ur út tvisvar í n æstu viku :
þriðjudag og föstudag.
mmmmmmmmmmmmmmmmmá
Frá Parísarsýningunni.
Eptir Sigfús Blöndal cand. mag.
III.
Eg ætla nú að segja frá ýmsum einstökum
sýningum, sem eg tók sérstaklega eptir. Eg ætla
að leyfa mér við og við að fara í dálitla útúr-
dúra, og bera saman það, er eg þekkti heiman
af Fróni. Eg ætla að segja frá sumum þeim
hugsunum, er vöknaðu hjá mér, er eg virti sýn-
ingarnar fyrir mér, og þó eg kunni að leggja
harðan dóm á sumt, yona eg að menn fyrirgefi
mérbersögli mtna.
Fyrsta sýningin, sem eg athugaði nákvæm-
lega var sýning bóka og prentlistar; í sambandi
við hana var skólasýning mikil, með allskonar
kennsluáhöld og kennslubækur, og varð mér eink-
tm starsýnt á sýningu franskra alþýðuskóla.
Eg hugsaði margt, er eg gekk út úr þessari
dýrðlegu sýningu. Hvað ákaflega skammt á veg
erum við Islendingar annars komnir í þessu! Og
í stað þess að hlynna að skólunum heima, æðri
og lægri, er það orðinn siður, að skamma þá og
þá, sem að þeim standa, en gera þó ekkert til
að bæta þá. Langbezti skólinn á Islandi, latínu-
skólinn 1 Reykjavík, verður t. d. enn þá að nota
útlendar kennslubækur í ýmsum mikilvægustu
námsgreinunum, svo sem sögu og náttúrufræði, af
þvt engin viðunanleg íslenzk kennslubók er til í
þeirn greinum. Alþingi á lof skilið fyrir það, að
það reyndi að bæta úr þessu með því að veita
styrk til útgáfu íslenzkra kennslubóka handaskól-
anum. En enginn af náttúrufræðingum vorum
eða sögumönnum hefur mér vitanlega orðið til
að ríða á vaðið og nota styrkinn. — Og ekki
þótti mér betra taka við, er eg fór að bera prent-
list og bókagerð okkar saman við annara þjóða.
Að undanteknum einum manni, hr. Oddi Björns-
syni í Kaupmannahöfn, útgefanda xBókasafns al-
þýðu«, lítur svo út, sem enginn íslenzkur bóka-
útgefandi kæri sig um að láta prenta bækur þær,
■er hann gefur út, sómasamlega. Jafnvel í útgáf-
um, sem eiga að heita vandaðar, koma fyrir hrap-
arlegar prentvillur, og frágangurinn á letrinu sjálfu
er hörmulegur optastnær, daufir og brotnir stafir,
■skussaleg vanhirða á greinarmerkjum, ljótar, úr-
eltar og ósamkynja leturtegundiro. s. frv. Reynd-
ar má segja það íslenzkum bókaútgefendum til af-
sökunar, að þeir geti ekki staðizt kostnað þann,
er af endurbótum prentlistarinnar mundi leiða,
vegna þess, að alþýða manna mundi síðurkaupa
vandaðar og þar af leiðandi tiltölulega dýrarbæk-
ur. Vera má að svo sé, en samt hefur »Bóka-
safn alþýðu« náð meiri útbreiðslu tiltölulega en
flest önnur rit gefin út á síðari árum. og hefur
þó útgefandi þess ekkert til sparað til að vanda
útgáfuna að öllu leyti. En það eru ekki einung-
is einstakir bókaútgefendur, sem hér eiga hlut að
máli, því sama má segja um bækur þær, er vis-
indafélögin okkar gefa út, t. d. Bókmenntafélag-
ið og Þjóðvinafélagið. Eg vil hér sérstaklega
nefna síslenzkt fornbréfasafn«, eitt með þörfustu
r'tum, sem við eigum, sem ætti að vanda að öllu
leyti svo vel, sem verða má, þar sem litlar líkur
eru til, að menn fari að geta það rit út aptur.
En hvernig er svo útgáfan? Pappírinn er svo
vondur, að búast má við, að eptir 100—200 ár
verði hann farinn að molna, og hamingjan má
vita, hvort nokkurt eintak verðurtil af fornbréfa-
safninu að 500 árum liðnum. Eg veit, að sum-
um kann að þykja þetta broslegar hégiljur f mér,
en eg veit líka, að flestir þeir, sem nokkuð þekkja
til sögubóka og handrita, munu hér verða á mínu
máli. Allar þjóðir, er gefa út slík stórmerkileg
rit um sögu sína, láta sér annt um, að vanda
þau svo, að ekki þurfi að gera verkið upp aptur,
og að það geti geymst óskaddað öldum saman.
En eg ásaka samt hvorki útgefanda safnsins, einn af
lærðustu mönnum, sem nú eru uppi á Islandi,
eða stjórn Bókmenntafélagsins, sem eflaust hefur
allan hug á, að láta verkið vel af hendi leyst,
heldur fjárveitingarvald vort, sem bæði veitir lítið
fé til útgáfunnar og bindur veitinguna óheppileg-
um skilyrðum. En látum svo vera, að landsjóð-
ur ekki geti misst nema nokkur hundruð krónur
árlega til útgát'unnar; þá ætti að verja þeim til
að vanda ritið vel, líka að ytra frágangi, og prenta
þá heldur minna af safninu á hverju ári. — Og
enn er eitt, sem mér varð deginum ljósara, ereg
gekk gegnum sýningarsalina, að það hlýtur að
hafa góð áhrif á smekk þjóðarinnar fyrir listum
og öllu fögru, ef bækur hennar eru vel úr garði
gerðar. Það eru ótal smáatriði, sem styðja að
að því, að vekja smekk fyrir slíku, ogþettaekki
hvað minnst. En sá, sem bætir smekk þjóðar-
innar, eykur gleði hennar. Þetta sjámenníöðr.
um löndum, og eg vil hér að eins nefna sem
dæmi bókagerð E'nglendinga á síðari árum, eink-
um eptir það að menn fóru að skilja listaevang-
elium Ruskins og vinsa gullið frá soranum 1 kenn-
ingum hans, og eptir að William Morris, skáldið
og íslandsvinurinn tók í strenginn og hóf enska
bókagerð á hærra stig, en hún nokkurn tíma hef-
ur áður komizt með »Kelmscott press« útgáf-
unum.
Dálítil bending um þýðingarmikið mál.
I 36. nr. Fjallkonunnar í haust (17. septbr.)
stendur mjög varúðarverð grein, er heitir »Stjórnar-
skrárbreytingin, sem í boði er«. Eg efast eigi um,
að grein þessi sé annaðhvort eptir dr. Valtý
Guðmundsson eða ritin eptir hans innblæstri og
tilhlutun, því hún sver sig svo í ætt við hina
frægu Eimreiðargrein hans um stjórnarskrármál
vort.
Eg ætla nú eigi að fara að gera margar at-
hugasemdir við grein þessa, því eg hef áðursagt
greinilega frá ýmsu því, sem er aðalatriði í grein
þessari, svo sem upptök valtýskunnar1) fyrrum
og nú, og hvað fólgið sé í frumvarpi því, er dr.
V. Guðmundsson flytur. Um þetta má lesa ítar-
lega 1 bækling mlnum »Önnuruppgjöfíslendinga«
og í Tfmariti Bókmenntafélagsins 1899 °g 1900.
Einnig hef eg bent á það í Austra, hvernig vér
getum fengið algerða heimastjórn í sérmálum vor-
um og tryggt réttindi vor sem bezt. Við þetta
get eg nú bætt því, að rnargir af hinum merk-
ustu mönnum Dana vilja veita oss fulla heima-
stjórn yfir sérmálum vorum, og mun óhætt að
fullyrða, að allur meginþorri hinnar dönsku þjóð-
ar sé með því. Þeim þykir það langt oflítið og
langt of vont fyrir oss Islendinga, að fá það, sem
trumvarp dr. V. Guðmundssonar býður, ráðgjafa,
sem búi í Kaupmannahöfn. Jafnvel lög-
træðingur einn, sem eigi er ókunnugur stjórnar-
skipun Islandsog málum, hefur sagt, að »þaðværi
hið heimskasta, sem Islendingar hafa gert langa
lengi, ef þeir samþykktu frumvarpið« (o: hans dr.
V. Guðmundssonar). Þessi maður vissi hvað hann
sagði; hann vill eigi veita Islendingum heima-
stjórn, en hann vill lofa þeim að negla sig með
Valtýskunni.
Eg efast eigi um, að Islendingar kunni að
meta góðvilja hinnar dönsku þjóðar, sem fer dag-
vaxandi síðan stúdentarnir dönsku kornu frá Is-
landi, og verður eigi séð fyrir endann á því enn,
hve gott Island kann að hafa af komu hinna
dönsku stúdenta, Þeir Danir, sem gengust fyrir
ferðinni heim, ætla að gera Island og bókmenntir
þess þjóðkunnugt meðal Dana, og eru menn þeg-
ar víðsvegar í Danmörku byrjaðir að halda fyrir-
lestra um ísland og miklu meira er í undirbún-
ingi, eins og menn munu frétta síðar. Er skáld-
ið Mylius-Erichsen þar fremstur í flokki.
En nú skal eg eigi tala meira um þetta,
heldur snúa mér aptur að valtýsku greininni í
Fjallkonunni.
Það er að eins eitt atriði í kaflanum »hverj-
ir eru á móti stjórnarbreytingunni« hans dr. V.
Guðmundssonar, er eg vil athuga sérstaklega.
Reyndar væri gaman að vita, hvernig telja má
1) Af því dr. V. G. finnur að því, að sumir
hafi kallað breytingartillögur hans stjórnarfrumvarp,
ætti hann að finna að því við Isafoldarprentsmiðju,
sem gaf út bækling um þær og kallaði þær „Stjórn-
artilboðið frá 1897“ og eins við Berlingsku tíðindi,
sem stundum hefur kallað þær „regeringsforslag"
(þ. e. stjórnarfrumvarp); þó hefur það eigi staðið svo
í hinum nafnlausu greinum dr. V. Guðmundssonar
sjálfs í Berlingsku tíðindum, að eg muni.