Þjóðólfur - 08.03.1901, Side 1

ÞJÓÐÓLFUR.
53. árg.
Reykjavík, föstucjaginn 8. marz 1901.
Nr. 11.
Biðjið ætíðum
OTTO MÖNSTED’S
sem er alveg eins notadrjúgt og bragðgott eins og smjör.
Verksmiðjan er hin elzta og stærsta í Danmörku, og byr til oefað hina bezlu vöru
og ódýrustu í samanburði við gæðin.
Fæst hjá kaupmðnnunum.
R i t s j á.
Eptir Jóhannes Þorkelsson.
Bókmenntafélagið og bækur þess
hinar siðustu.
III.
(Síðasti kafli).
6. Fornbréfasafnið. Ekki ætti að þurfa
að eyða orðum að því, að sýna fram á þýðingu
þessa merkilega safns. Það nægir að geta þess,
að þessi fornu skjöl eru nálega hinn eini grund-
völlur sögu vorrar gervalla 15. öld og mikinn
hluta hinnar 14. Enginn efi er á því, að útgáfa
safnsins hefur komizt í réttar hendur, að því er
hinn núveranda útgefanda snertir. Dr. Jón Þor-
kelsson (yngri) hefur með ritum sínum marg-sann-
að, að hann er meðal hinna sögu- og ættfróð-
ustu Islendinga. Virðist fornbréfa-útgáfa hans
vera hin vandaðasta. Þó er sennilegt, að eigi
svo óvlða sé til í kirknaskjölum og hjá einstök-
um mönnum frumlegri handrit en þau, er prent-
að hefur vefið eptir, eða skjöl, er útgefandinn
hefur eigi þekkt. Þannig er á Grenjaðarstöðum
enn þá frumrit laxveiðidómsins 7. nóv. 1357, þeirra
Eyjólfs kórsbróður Brandssonar og bróður Ey-
steins Ásgrímssonar (höfundar Lilju). Er dómur-
inn í safninu prentaður eptir afskript, er Árni
Magnússon gerði af frumritinu. Einnig er mér
kunnugt um afskript áf bréfi (þó ekki heila) um
sölu á Sandi og Brekkum fyrir Neslönd bæði og
Brettingsstaði. Er það skrifað á Munka-Þverá
1447 °g ætla eg Þa9 vanti í safnið. Eins ogvon
er til, hefur ýmisleg ónákvæmni komizt að í re-
gistrum safhsins um legu örnefna og staða. Á
einum stað í Grenjaðarstaðamáldögum hinum eldri
{Auðuns og Péturs) er rangritun, sem orðið hefur
til þess, að útgefandinn hefur í registrinu lagt
rangan skilning 1 hann. Þar stendur: »Aðal-
dælar skulu omaga fa kuenngilldann vm jol enn
Reykhuerfingar vmlanga fostu.hallda biargar brun«
(Auðunnarmáld.). I Pétursmáldaga er ritað »biarga
bron«. Hefur útgefandinn í registrinu getið þess
til, að hér væri verið að ræða um fitumark á ó-
maganum, að hann ætti að vera brúnsléttur. En
í Ólafsmáldaga Rögnvaldssonar mun standa hinn
xétti lesháttur: shallda biargabru« og mun eflaust
vera með því meint, að kirkjan eða brauðið sé
skylt að halda við brú þeirri, er til forna var á
Laxá í gljúfrunum, eða björgunum sunnan og
austan við Grenjaðarstaði; lagðist brú sú ein-
hverntíma seinna niður og var svo endurreist með
almennum samskotum á árunum milli 1874 og
3o. Er nú viðhald hennar komið á sýslusjóð
Suður-Þingeyjarsýslu.
Hið 7. rit Bókm.fél. í ár, Forn al d ar sögu
H. Melsteðs, hefi eg ekki séð enn þá og minn-
ist svo ekki frekar á það.
Eins og sjá má af því er sagt hefir verið hér
að framan, er það hiklaust álit mitt, að ekki sé'
ástæða til annars en að vér séum vel ásáttirmeð
framkvæmdir Bókm.félagsins árið sem leið og að fé
því sé allvel varið, er til þeirrar stofnunar fer.
Auðvitað má ýmislegt að félaginu finna, t. d. það
að það hefur byrjað á ýmsum ritum, er út lítur
að það sé hætt að hugsa til að láta framhaldog
niðurlag á koma út. Virðist það bera vott um
ráðleysi. Þær raddir hafa einnig nú á slðari ár-
farið að gerast töluvert háværar, og mest vest-
at> yfir haf, er hafa haft það út á félagið að setja,
að það gæfi sig helzt til mikið við sagnafróðleik
ýmsum, fornfræði og ættfræði. En eg hika mér
ekki við að láta það álit mitt í ljós, að sú að-
finning er gersamlega ástæðulaus og af vanþekk-
ingu og misskilningi sprottin. Mál vort, saga vor
og þjóðfræði vor eru ein hin traustustu bönd, er
binda oss við ættland vort, og því fer fjarri, að
ræktun þeirra fræða geti orðið til þess að draga
úr áhuganumfyrir framtíðarmálum vorum. Dæmi
þess er Jón heit. Sigurðsson gamli. Enginn mað-
ur á næstliðinni öld mun hafa haft til að bera
víðtækari þekkingu á sagnafræði þjóðar sinnar eða
meiri áhuga og trú á framfara- og framtíðarmál-
um hennar en hann.
Hugur vor Islendinga hefur frá upphafi vega
vorra hneigzt mjög að sagnafræði og ættvísi. Hin
sama tilhneiging og fýsn, er kom Ara hinum
fróða fyrstum til að taka sér pennann í hönd og
rita íslendingabók, höfundum Landnámabókar til
að rita ættartölur sínar og frásagnir um landnám,
höfundi Njálu til þess að leiða fram á sjónarsvið-
ið hinar ódauðlegu persónur sögu sinnar, sem
enn þá eru í fullum færum um að hertaka huga
vorn og hjarta, þótt 900 ára fjarlægð á skeiðfleti
tímans skilji á milli þeirra og vor; sem kom höf-
undum Sturlungu til að færa í letur hina mikil-
fenglegu raunasögu 13. aldarinnar; Birni á Skarðsá
að setja saman annála sína; Espólín til að rita
Árbækur sínar og ættartölu-bækur og Gísla Kon-
ráðssyni til að rita hin merkilegu sagnarit sín;
hin sama tilhneiging — segi eg — lifir enn í
fullu fjöri. Hún kemur bóndanum til, þá er
hann er kominn inn á vetrarkvöldin og er laus
við útistörf sfn, til að taka til ritstarfanna og rita
ættfræði og mannvísi héraðs síns. Húnmun.von-
andi yngjast og blómgast á ný jafnframt öðrum
hag og velmegun þjóðar vorrar, og skila niðjum
vorum nýjum og endurbornum sögum af Islend-
ingum hins ókomna tíma, er meira munu hafa
að segja af sigurvinningum og namingju en hin-
ir fornu feður — — nema ef svo skyldi fara, að
ekki ætti önnur meiri né fleiri forlög fyrir oss að
liggja en þau, að yfirgefa ættland vort og hverfa
sem dropi í hið brezka mannhaf Vesturálfunnar,
éptir það, að vér höfum argað úr oss hina forn-
frægu íslenzku tungu í trúarbragðaþrasi á norð-
vestursléttum Kanadafylkis.
Frá útlöndum
hafa borizt blöð til 25. f. m., en engin stórtíðindi
herma þau. Búar verjast Bretum enn mjögvask-
lega og láta engan bilbug á sér finna. 18. f. m.
ætluðu þeir sér hvorki meira né minna, en að
taka Kitchener sjálfan höndum og réðust á járn-
brautarlest þá, er flutti farangur hans, en sjálfur
var hann rétt á eptir. Skutu þeir sprengikúlum
á vagnana, svo að þeir moluðust sundur, en vagn-
stjórinn beið bana af meiðslum þeim, er hann
fékk. Var þá Kitchener óðar gert aðvart um á-
hlaup þetta, og vildi þá svo happalega til, að
járnbrautarlest með vopnuðu liði kom konum til
hjálpar og urðu Búar þá frá að hverfa, en höfðu
áður náð töluverðu herfangi. Hafði allt verið til
þess undirbúið að hremma Kitchener þarna og
og hefði það orðið Bretum ónotagrikkur. Búar
halda enn áfram að rífa upp járnbrautarteina og
slíta fréttaþræði, og er svo að sjá, sem Bretar
geti því lltt hamlað. Hinn eini hershöfðingi þeirra,
sem eitthvað vinnur á er French; hefur hann í
nokkrum smábardögum orðið Búum allskeinuhætt-
ur, sem endrarnær. De Wet og Steyn hafa lýst
því hátíðlega yfir, að Búar ætluðu að berjast til
þrautar, jafnframt og þeir hafa kvartað yfir atferli
Breta við varnarlaust fólk á ófriðarstöðvunum, og
hafa jafnvel 1 hótunum um, að þeir muni fara
að gjalda þeim líku líkt suður í Kap.
Enska þingið var sett, eins og ákveðið var,
14. f. m. með allmikilli viðhöfn af Játvarði kon-
ungi, er las upp ræðu úr hásætinu. Einsoggeta
má nærri varð þingmönnum skrafdrjúgast um
Búaófriðinn og fyrirspurnum um hitt og þetta því
viðvíkjandi rigndi yfir ráðherrana ísífellu. Með-
al annars skýrði hermálaráðherrann frá því, að
ófriðurinn hefði kostað Breta til þessa dags 8iz/*
milj. pd. sterl. þ. e. um 1467 milj. kr., enáviku
hverri kostaði ófriðurinn nú 1—i'/j milj. p. st.
þ. e. 18—27 milj. kr., eða 3—4 milj. kr. á dag
að jafnaði. Hann skýrði og frá, að nú um áramótin
hefðu Bretar haft 210,000 hermanna í Suður-Afriku,
en í marzlok mundi verða kornnar þangað 25,000
riddaraliðs í viðbót, bæði heiman frá Englandi
og frá nýlendunum, Kanada og Ástralíu, því að
Játvarður konungur hefur beiðst hjálpar hjá ríkj-
um þessum enn á ný, og lætur vel yfir undirtekt-
unum. Hver skyldi hafa trúað því, þá er ófrið-
urinn hófst, að þessi volduga þjóð, Bretar, skyldu
þurfa að taka svona nærri sér til að brjóta Bú-
ana á bak aptur, eins og raun hefur á orðið?
Sum ensku blöðin eru orðin svo gröm og örvænt-
ingarfull fyrir Breta hönd, að þau kalla ófriðinn
vonlausan (»the hopeless war«) og segja að Bret-
ar komist aldrei úr þessari klípu án mestu smán-
ar, og mun nokkuð hæft í því, þótt leikslokin.
geti naumast tvísýn verið.