Þjóðólfur - 16.04.1901, Blaðsíða 2

7o
heldur í mesta lagi vísi til hennar. Vér verðum
að leggjast dýpra, ef vér viljum ekki verða á ept-
ir öllum menningarþjóðum heimsins. Vér verð-
um að leggja meiri alúð við alþýðumenntun vora,
og leggja meira í sölurnar fyrir hana, en vér höf-
um gert hingað til, ef vér á annað borð viljum
framvegis láta telja okkur til menntaðra þjóða.
En sparnaðarpostularnir munu hrópa einurn munni:
,Ekki nema það ! Ætlaztu til, að við förum að
•leggja á okkur ný gjöld til þess að bæta úr al-
þýðumenntunarskortinum, sem þú nefnir svo. Ætli
við getum ekki bjargazt, eins og hingað til, og
sýnist þér menntamennirnir komast að öllu sam-
anlögðu betur af en við, sem ekki var verið að
senda á gagnfræða-, búnaðar- eða lærðaskóla1?
En eg vil spyrja, sjáið þið ekki góðirhálsar, hvern-
ig allt liggur f lamasessi hjá oss eða gengur á
tréfótum. Við erum að þrefa um stjórnarfar og
stjórnarmál; en aliur þorri manna hefur ekkert
við á þvú. Við erum ofurseldir erlendum kaup-
mönnum og erlendu auðvaldi, at þvl að okkur
vantar algerlega menntaða og þjóðlega verzlun-
arstétt, og höfum ekki enn lært að fara með fé
yort. Við erum sofandi og dáðlausir 2/3 hluta
ársins, af því að vér kunnum svo fátt til þess að
stytta skammdegið og vetrarríkið og hafa gagn
áf því. Ef atvinnubrestur, fiskileysi, heybrestur
eða faraldur 1 skepnum dynur yfir oss, þá vitum
vér ekki okkar rjúkandi ráð og úrræðið, sem vér
flestir grípum til er að fara af landi burt. Ur
þessum og öðrum vankvæðum bætir alþýðumennt-
un, ef hún er í góðu lagi, bæði beinlínis og ó-
beinlínis. Eg fer hérmeðekkert fleipur eðalaus-
mælgi. Öll veraldarsagan, en þó einkum saga
síðastliðinnar aldar sýnir okkur það áþreifanlega,
að aukin alþýðumenntun erhið bezta Jyf við mein-
semdum þjóðanna. Hvað gerðu Danir eptir ófar-
irnar við Dybböl? Þeir fjölga alþýðuháskólunum.
Hvað tóku Austuoríkismenn til bragðs eptir ósig-
urinn við Königgrátz? Þeir gerbættu alþýðu-
skólalöggjöf sína og alþýðuskóla. Hvað gerðu
Frakkar eptir hrakfarirnar við Metz og Sedan ?
Þeir efldu alþýðumenntun þar í landi, sem fram-
ast þeir máttu. Hvað er það, sem mest og bezt
hefur stutt framsókn og framfarir Bandaríkjanna ?
Alþýðumenntunin. Hvað gera loks Englending-
ar nú til þess að koma í veg fyrir, að Þjóðverj-
ar fari ekki fram úr þeim í iðnaði og verklegum
framförum? Þeir efla og bæta skólana. Af sömu
ástæðum er það, er menn hata nú í vetur í ýms-
titn stórborgum Spánar heimtað betri alþýðuskóla
og risið öndverðir gegn kaþólskum munklýð,
einkum Jesúítum, sem eru og hafa verið hofverð-
ir heimsku og hnignunar þar í landi. Er ekki
sennilegt, að reynsla sú, sem þegar er fengin, að
því er alþýðumenntun snertir, í öðrum löndum,
eigi einnigheima hjá oss ogvoru strjálbyggða landi?
Það er enginn efi á því, að vér hlýðum sama
lögmáli og aðrar þjóðir. Það er því heilög skylda
allra þeirra, er unna landi voru og hafa ein-
hverja trú á framtíð þess að leggjast áeitt í þessu
máli. Vér megum ekki leggja árar í bát og hugga
oss við það, að þing og stjórn muni í þessu sem
öðru taka af okkur ómakið og sjá, hvernig skóla-
málum vorum muni bezt borgið. Vér verðum,
hver eptir sínu viti og reynslu, að hugsa málið
og reyna að gera oss grein fyrir, hvernig alþýðu-
menntun vorri skuli fyrir komið, tiJ þess að hún
geti bætt úr vankvæðum vorum. Vér verðum að
sýna skólum vorum og alþýðumenntun meiri á-
huga bæði f orði og verki. Vér skulum loks
minnast þess, að bezti arfur, sem vér getum ept-
irlátið niðjum vorum, er siðmenning og þekking;
vér getum ekki veitt þeim neinn betri Ieiðarstein
og seglfestu í lífsbaráttunni en þetta tvennt.
Seinna munum vér fara nokkrum orðum um,
hvernig alþýðumenntun vorri skuli hagað og af-
stöðu hennar við æðri menningarskóla vora.
Um skilvindur.
Eptir S. B. Jómson á Dunkárbakka.
III.
(Síðasti kafli).
Eg þekki 4 vandaðar og vel þekktar skilvindu-
tegundir (,,sortir“), sem hafa gott orð á sér sem vand-
aðar vélar, allstaðar þar sem þær þekkjast, að svo
miklu leyti sem eg veit til; og 3 af þeim eru til
framboðs einnig í Norðurálfunni, og eru þær þess-
ar: 1. „Alexandra", 2. „Alfa Luval", 3. „Melotte".
— Þessar 3 skilvindur eru sem sé heimsfrœgar
sem ágætisvélar, og hafa hver út af fyrir sig feng-
ið almenna viðurkenningu alsstaðar austan hafs
og vestan, og hœstu verdlaun á sýningum í mörg-
um tilfellum út um víða veröld. — Eg hika því
ekki við að mæla fram með þeim öllum, og hverri
fyrir sig, sem gódum og vónduðum vélum, og þá
jafnframt hlýt eg að ráða löndum mínum hér heima
til að aðhyllast fær öllutn öðrum skilv. fremur.
Þessar 3 skilvindur hafa þó ekki allar sömu
kostina til að bera, en hver ein þeirra hefur mik-
ilsverða yfirburði yfir flestar aðrar, og allar hafa
þær orð á sér fyrir að vera vandaðar að efni og
smiði. Og eru allar álíka dýrar frá fyrstu hendi
með tilliti til stærðar, eða þess verks, er þær af-
kasta á klukkutímanum.
Það sem helst mælir með „ Alexandra“ er það,
hve einfóld hún er. Skilkúpan í henni er eitt stdl-
stykki, og því fljótlegra og auðveldara að hreinsa
hana en ella mundi. (Þó þykir sumum kúpan
í minnstu stærðinni, n. 1. nr. 13. vera helzt til
þröng innan til að hreinsa hana). — Þessi mikils-
verði kostur, sem eg minntist á, hefur átt mikinn
þátt í að gera „ Alexandra“ mjög eptirsóknarverða
vél fyrir bændur, með því líka að hún er bæði
tiltölulega sterk og vönduð að efni og smíði.*
Það sem helzt mælir með „Alfa Luval“ er
það, hve dgœtlega hún aðskilur mjólkina, það er:
hve vel hún nær smérfitunni úr nýmjólkinni, eða
með öðrum orðum: hve lítið hún skilur eptir af
smjörinu í undanrenningunni. Þessi kostur er
auðsælega stórmikils virði, þar sem hann er öðr-
um höfuðkostum samfara, því að hann eykur arð-
inn af smjörgerðmni talsvert að öllu öðru jöfnu. I
„Æyh“-vélunum er skilkúpan samsett af mörgum
sundurlausum stykkjum, og er þar af leiðandi
meita verk að hreinsa hana en ella mundi, en er
þó jafnframt auðvelt að komast að til að gera það
vel og vandlega.
Það sem umfram allt mælir með „Melotte“ er
það, hvehúner ftamúrskarandi léttað snúa henni.
Hún er sem sé viðurkennd að vera 33% léttari
en „A/fa‘‘-skiivindan, og 40% íéttari en „Crown",
eða sem hér er kallað ,,/)j'U/“-skilvindan. Þessi
mjög svo mikilsverði kostur „A/if4)//£"-skilvindunn-
ar er aðalorsök þess, hve útbreiðsla hennar fer
stórkostlega vaxandi ár frá ári nú upp á síðkastið,
svo að árið 1899 seldust yfir 10,000 af þeim, svo
að auka varð upplagið að þeim um helming s. 1.
ár, til þess að fullnægja eptirsókninni. — Það, að
„Melotte“ er svona létt, er n. 1. aðalskilyrðið fyrir
góðti endingu, næst vöndun efnis og srníðis, auk
þess -sem það léttir vinnuna til stórramuna. Skil-
kúpan 1 Melotte er samsett af nokkrum sérstök-
um stykkjum, eins og í „Alfa“, en þau eru þó
mikið færri en í „Alfa“, og að öðru leyti er „Me-
lotte“ fremur handhæg og einföld vél, og að sumu
leyti öllum öðrurn framar. Og er jafnfiamt vönd-
uð að efni og smíði, sem hinar tvær.
„Melotte“ hefur sem eg veit til, fengið hæstu
vcrðlaun í gulli og medalíujn 1 18 tilfellum, á sýn-
ingum víðsvegar um heim, síðan 1892. — það er:
„First Prizes“, en ekki að eins „GrandPrizes".—
Og auk þess hefur hún fengið há verðlaun, („ Grand
Prizes“) í 3 tilfellum á sama tíma.
Síðan 1890 hefur „ ilexandra“ fengið fyrstu,
hœztu verðlatm, einnig í 18 tilfellum víðsvegar um
heim, í kappraun á sýningum, á móti öðrum skil-
vindum.
Sem mér er kunnugt, hefur „Alfa Luval“
fengið hœstu verðlaun í meira en 20 tilfellum í það
heila, og auk þess há verðlaun í mjög mörgum
tilfellum.
Hér á landi hef eg orðið varvið 4 skilvindu-
tegundir á boðstólum. Þær eru: „Alexandra",
„Þyrils“, „Alfa Kolibri" og „Perfect".
*) Sumir ætla að „Alexandta“ aðskilji tæplega
eins vel og „Melotte“ eða Alfa Luval.
Um „Alexandra“ hef eg talað hér að framan.
Hún hefur þegar náð talsverðri útbreiðslu hér,
og líklega meiri en allar hinar til samans, og
reynist vel, það sem eg til þekki, hér sem ann-
arstaðar.
Um „Ai'r//“-skilvinduna get eg lltið sagt. Eg
veit til, að hún hefur það sem af er, reynzt hér
hér vel í mörgum tilfellum, en misjafnlega hef eg
þó heyrt af henni látið sumstaðar. — En þó mér
þyki miður að þurfa að segja það, þá má þess
þó ekki dyljast, að eg hef fremur litla trú á þeirri
vél, og er það af þeim ástæðum, sem nú skal
greina: 1. Eg veit ekki til að hún hafi fengið
neinh viðurkenningu í útlöndum, nema silfur-
medalíu í að eins einu tilfelli (í Woodstock, 1899),
— Eg tek n. 1. sem gefið, að „Þyrilskilvindan",
sem kölluð er hér á landi, sé sú sama sem í Nor-
egi er kölluð „Kronecentrifugeri' og „Recotd", og
sern á Englandi er kölluð „Record Ctowri' eða
„New Record'' og þar er gefin út að vera sú ódýr-
asta á markaðinum. — 2. Eg þekkti skilvindu vest-
anhafs (í Manitoba), sem þar gekk undir nafninu
„Mikado", og reyndist mjög misjafnlega. En sú
vél er að allri gerð mjög lík, ef ekki alveg eins
og „ÞyTÍlskilvindari', sem hér er kölluð. — Eg hef
skoðað báðar, og sé engan verulegan mun á þeim.
— Þessi „Mikado" skilvinda reyndist það eg vissi
til í sumum tilfellum vel, 'en í sumum illa, og eg varð
var við megnustu ótrú á henni.almennt þar. Hún
þótti ónáttúrlega ódýr frá fyrstu hendi, en var þó
seld þar með tiltölulega háu verði til fólksins. Um
þessa vél segi eg í þetta sinn svo ekki fleira, og
er þó ósagt frá ýmsu. 3. Ef þetta gr allt saina
vélin, (er eg fullyrði ekki, en hef þó grun urn
að sé), þá er mér það tortryggilegt, að hún skuli
ganga undir svona mörgum nöfnum, sínu í hverju
landi; en ekki undir einu nafni, eins og aðtar
slíkar vélar, er eg þekki.
Um „Alfa Kolibri", sem svo er kölluð hér,
hef eg ekkert að segja annað en þetta: Eg hef
heyrt þess getið, að hún væri til á 3 heimilum
hér nærlendis, og hefur hún í þeim 3 tilfellum
ekki reynzt illa, að því er eg hefi tilspurt. í einu
af þeim tilfellum hafði hún þó verið Iátin sigla
til útlanda til aðgerðar eptir tiltölulega stutt-
um tíma frá því hún var keypt. — En eg álít
slíkt vera heldur dýrt spaug fyrir flesta. — í öðru
af þessum tilfellurri kvað hafa líkað vel við vél-
ina framan af, (og það er nú komið háttá annað
ár síðan hún kom). En svo kvað nú upp á síð-
kastrð ekki vera látið eins mikið at henni, eins og
fyrst. (En til þess geta auðvitað legið einhverjar
orsakir, gildi vélarinnar óviðkomandi). — Þessi
vél er af sörnu gerð og „Alfa Luval", sem e'r til
í mörgum stærðum.
Um „Perfect"-skilvinduna svo kölluðu, get eg
ekkert sagt, gott eða illt. En fyrir mitt leyti verð
eg að játa, að mér virðistnafniönokkuðyfirdrifið,
ef ekki glæfralegt, og í öllu falli óþarflega stáss-
legt, ef vélin er vönduð; perfect þýðir n. I.: algert,
fullkomið, óskeikult. Eg sem sé efast um, að þessi
skilvinda sé alfullkomin fremur en allar aðrar, og
hafi eg rétt fyrir mér í því, þá á þ,etta nafn á
henni ekki við, og er þá villandi. I öðru lagi
þá hef eg litla trú á. þeim hlutum að óreyndu,
sem. auglýstir eru dn allra röksetnda, að vera bæði
beztir og ódýrastir allra, því að reynslan sýnir,
að það tvennt er ekki ætíð samfara," sem líka er
eðlilegt. En svo getur þessi vél verið góð og
vönduð, þótt hún sé ekki perfect, þótt hún sé ekki
bæði bezt og ódýrust af öllum.
Eptirfarandi tafla sýnir verð hinna ýmsu skil-
vindutegunda hér á landi í hlutfalli við stærð
þeirra etc.
Heiti skilvind- anna og stærðar munur. Auglýst verk er vélarnar gera á klukku- tíma. Auglýst verd vél- annahér heima á móti þen ingutn. Auglýst verð vél- anna frá fyrstu hendi ut- anlands. Hvað vélin kfstar hér heitna, fyrir hvern þott, er hún gerir & klukkuiitna.
Pottar. Kr. au. Kr. au. Kr. au.
„Alexandra" nr. 13 5° 80,00 1,60
do. — 12 90 I20,oo i,33r/3
„Melotte" — A IIO l66,oo 176,00 i,5010/11
do. — B 165 200,00 2I2,oo I,2lVs
„Þyrils" — 0 25 80,00 . . . . 3,2°
do. — 00 5° IOO,00 2,00
do. —■ 1 75 I20,oo • • • • 1,60
„Perfect" — 0 75 IIO,oo .... 1,46/3