Þjóðólfur - 17.05.1901, Blaðsíða 1

ÞJOÐOLFUR.
53, árg.
Reykjavík, föstudaginn 17. maí 1901.
Nr. 24.
Stórt, danskt vátryggingarfélag
óskar að fá, með mjög góðum skilmálum, öt.ulan og duglegan lífsábyrgðarumboðsmann sem
General-agent.
Seðill merktur „Generalagent 5646“, er innihaldi nákvæmar upplýsingar um hæíileika
hlutaðeiganda, meðmæli o. s. frv. sendist Aug. J. Wolff & Co Annonce-Bureau,
Köbenhavn.
Leynilegar þingkosningar.
IV.
(Síðasti kafli.).
Þá er litið er á frumvarp þetta í heild sinni,
verður því ekki neitað, að það geti orðið til
nokkurra bóta, einkum að því leytí, að það geri
öllum þorra kjósenda hægra fyrir að neyta at-
kvæðisréttar síns, þá er kosning skal fram fara í
hverjum hreppi. En á hinn bóginn er nokkuð
vafasamt, hvort það girðir að öllu eða miklu leyti
fyrir óviðurkvæmilegar æsingar í kosningabarátt-
unni. Atkvæðasala eða atkvæðaþvingun mun al-
drei hafa tíðkazt að neinum mun hér á landi við
þingkosningar, svo að því leyti er ekki bráð nauð-
syn á þessum lögum, að minnsta kosti ekki nú
sem stendur. En það eru líkur fyrir, að embætt-
ismönnum (t. d. sýslumönnum) mundi heldur
fækka á þingi við lög þessi, og er ekki að því
að telja, því að hagfelldast er, að þingið sé nokk-
urnveginn jafnt skipað af öllum stéttum tiltölulega,
■og ættu bændur eptir því að vera í miklum meiri
hluta, sem hin langfjölmennasta stétt landsins.
En því er ver og miður, að vér 'nöfum svo til-
tölulega fáum á að skipa úr þeim flokki, er hefðu
nægilegt sjálfstæði, nægilegt þrek til að mynda
harðsnúinn, öflugan flokk innbyrðis gagnvart minni
hlutanum, embættismönnunum, slærðu mönnun-
um« svo kölluðu. En það er vonandi, að þeir
tímar komi, að bændaflokkurinn á þingi geti
ráðið lögum og lofum undir stjórn þess manns,
er hefði bæði vit og vilja, til að safna saman í
einá heild beztu kröptunum, frjálslyndasta og
þjóðhollasta hluta þingsins í eina heild, er gangi
fram í baráttunni fyrir frelsi og sjálfstæði þjóðar
vorrar sem einn maður, undir einu ogsama merki.
En þann foringja vantar oss nú sem stendur og
lians verður ef til vill langt að bíða.
Að því er einstök atriði þessa nýja kosning-
arfrumvarps snertir, skal þess getið, að höfundin-
nm (eða höfundunum) hefur illa skotizt yfir að
taka ekki kjördæmaskiptinguna úr gamla frumvarp-
inu upp í þetta nýja, og segja þó beinlínis, að
allar greinir kosningarlaganna, nema 6 þær fyrstu,
sem jafnframt eru 1 stjórnarskránni, skuli úr gildi
felldar. Kjördæmaskiptingunni má þó ekki gleyma,
því að þótt tala alþingismanna sé ákveðin í stjórn-
arskránni,þámábreytahenni með einföldum lögum,
að því er þjóðkjörna þingmenn snertir og skipting
landsins í kjördæmi á ekki heimaí stjórnarskránni.
Líklega hefur höf. frumvarpsins hugsað sér, að
kjördæmaskiptingin yrði hin sama sem nú eða
því sem nsest. En úr því að á þetta er minnzt,
viljum vér geta þess, að það er t. d. hraparlegt
misrétti, að annar eins smáhólmi og Vestmanna-
eyjar með fáum hundruðum manna, skuli hafa
sérstakan þingmann fyrir sig, alveg eins og Reykja-
vík með 6,000 íbúum. Það er ekkert efamál, að
Reykjavík, sem er jafn-fólksmörg og fólksflestu
Ljördæmi landsins, ætti að hafa jafnan rétt við
þau, þ. e. 2 þingmenn, en Vestmannaeyjar eng-
an, ætti að vera sem einn hreppur í Rangárvalla-
sýslu. Með þessu fyrirkomulagi væri ekkert hrófl-
að við þingmannatölunni, heldur ráðin bót á forn-
ttm óvanda og ranglæti, er gerast hefði átt fyrir
Dokkru, þá er íbúatala Reykjavfkur tók að auk-
ast til muna. í nýjum kosningarlögum er sjáltsagt
að taka þetta atriði til greina, þá er kjördæma-
skiptingin er ákveðin, og hver kjördæmi skuli
Þafa einn eða tvo þingmenn. Að öðru leyti mundi
hin forna kjördæmaskipting mega halda sér-, að
eins viljum vér geta þess, að í samanburði við
fólksfjölda o. fl. mundi eiga betur við, að Aust-
ur-og Vestur-Barðastrandarsýsla hefðu sinn þing-
manninn hvor, en Austur- og Vestur-Skaptafells-
sýsla að eins einn, sérstaklega ef kosið væri í
hverjum hreppi, því að þá koma vegalengdir á
einn sameiginlegan kjörstað ekki til greina, held-
ur ætti þá eingöngu að miða við fólksfjölda og
skipta tölu þingmanna niður á kjördæmin eptir
því. Gæti þá verið, að fleiri breytingar kæmu til
greina. En að svo stöddu er naumast ráðlegtað
fjölga þjóðkjörnum þingmönnum öðruvísi en svo,
að annaðhvort yrðu hinir konungkjörnu ekki fleiri
en 3—4, en þjóðkjörnir þá 2—3 fleiri, en það
verður ekki gert án stjórnarskrárbreytingar,—eða
3 þjóðkjörnum þingmönnum yrði bætt við, og
þeir settir í efri deild, svo að þar yrðu 15, því
að töluhlutfallinu millum þingmannafjölda deild-
anna má breyta án stjórnarskrárbreytingar. —
Þessar og þvílíkar breytingar, sem nauðsyn þætti
á, ætti að taka til athugunar, ef kosningarlögunum
yrði breytt, eða samhliða breytingu á þeim.
I 17. gr. kosningarfrv. nýja er sagt, að hvert
þingmannsefni eigi rétt á að gefa einum manni
eða tveimur í hverjum hrepp umboð sitt til að
annast hagsmuni hans við kosninguna. Hér er
ekki tekið fram, að umboðsmenn þessir eigi að
vera kjósendur eða búendur 1 þeim hreppi, er kos-
ið er í. Það má skilja þetta svo, að umboðsmenn
þingmannsins geti verið utanhreppsmenn, ef til
vill utanhéraðsmenn, þvf að orðin »einum manni
eða tveimur í hverjum hrepp« þarfekki að skilj-
ast um innanhreppsmenn, heldur að þingmaður-
inn hafi einn eða tvo umboðsmenn einhverstaðar
frá til að gæta hagsmuna sinna við kosninguna í
hverjum hrepp fyrir sig. En líklega er meining-
in sú, að umboðsmennirnir séu einhverjir meðal
búsettra kjósenda í hreppnum.
Þar sem talað er íim undirkjörstjórn 1 3. gr.
er ekki gert ráð fyrir því, að hreppstjóri og odd-
viti hreppsnefndar geti verið sami maður, en svo
er þó í stöku hreppum og er því vissara að á-
kveða í lögunum, hvernig skipa skuli undirkjör-
stjórn, þá er svo stendur á.
Yms önnur ákvæði eru ónákvæmlega orðuð
í frumvarpi þessu og þurfa lagfæringar. En það
verður auðvitað athugað nákvæmlega á þinginu,
er það kemur þar fram, enda þarf mál þetta al-
varlegrar íhugunar við, og það tjáir ekki að hrapa
að því í hugsunarleysi, þvf að svo gagngerða breyt-
ing, sem það fer fram á, verður að tryggja svo
vel, sem frekast er unnt, svo að hún geti komið
að sem beztum notum, og verði veruleg og mik-
ilsháttar réttarbót, því að verði ekki nógu vand-
lega um hnútana búið við hinar leynilegu kosn-
ingar, geta þær orðið hið versta skrípi og til ills
eins. En að koma í veg fyrir hrekki og undir-
ferli óhlutvandra manna er ekki svo auðvelt með
lögum, hversu vandlega sem þau eru úr garði
gerð. Aðalatriðið er að geta breytt til batnaðar,
ráðið bót á verstu annmörkunum, og það er ekki
óhugsandi, að þessi lög gætu gert það að sumu
leyti, að því er kosningar snertir. En ekki er
vert að gera sér ofháar hugmyndir um ágæti
þessarar kosningaraðferðar, því að svikum og
prettum jafnvel í stórum stíl, hefur verið beitt, þar
sem henni er fylgt (t. d. í Bandaríkjunum).
En úr því að hugsað væri um algerða breyt-
ingu á kosningarlögunum , þyrfti engu síður
að breyta þeim greinum þeirra, er f stjórn-
arskránni felast (sbr. 1. kafla þessarar greinar).—
Annars viljutn vér engu spá um forlög þessa
frumvarps á næsta þingi, en það eru fremur líkur
til, að því verði vel tekið og einhver sómi sýnd-
ur, þótt hæpið sé, að þingið afgreiði þaðsemlög
í þetta skipti.
Þlngmálafundir Árnesinga
voru haldnir á þrem stöðum í sýslunni, á Mos-
felli í Grímsnesi 12. þ. m., á Húsatóptum áSkeið-
um hinn 13. ög á Selfossi (við Ölfusárbrú) hinn
14. Hafði sýslunefndin skorað á þingmennina
að halda fundina á þessum tíma, og bar það fyr-
ir. að annar þm. (Sigurður Sigurðsson) yrði um
miðjan þ. m. sendur til Austfjarða, ogkæmi ekki
aptur fyr en í lok júnímánaðar. En annars er
það sjaldgæft, að sýslunefndir séu að skipta sér
af því, hvar og hvenær þingmálafundir séu haldn-
ir, því að það virðist ekki vera hlutverk þeirra.
En ei að síður þótti rétt að verða við tilmælum
nefndarinnar í þetta sinn.
Alyktanir þessara þriggja funda gengu ílíka
átt í flestum málum og þykir því nægja, að taka
ákvarðanir sfðasta fundarins (á Selfossi), því að
þær eru einna ítarlegastar, og alit það tekið til
greina, er til umræðu kom á hinum fundunum,
en að eins nokkru bætt við ákvarðanir Mosfells-
fundarins en örfáu við Húsatóptafundinn. Á Sel-
fossfundinum (fundarstj. séra Ólafur Sæmundsson,
skritari Ólatur Helgason) voru þessi mál tekin fyrir:
1. Landbúnaðarmál. a) Styrkur til búnadarfé-
laga. Samþykkt var, að styrkur búnaðarfélaga yrði
aukinn og eptirleiðis yrðu teknar upp í skýrslur um
jarðabætur, er veiti tilkall til styrks úr landsjóði fleiri
jarðabætur en hingað til, t. d. haughús, safnforir,
upphleyptir vegir um tún, vírgirðingar, svo og hey-
hlöður.
b) Verðlaun fyrir jarðabœtur. Samþykkt í einu
hljóði, að þingið veiti verulega upphæð til verðlauna
handa þeim, er öðrum fremur skara fram úr í jarða-
bótum og búnaðarframkvæmdum.
c) Kennsla í mjólkurmeðferð. Samþykkt, að
haldið sé áfram kennslu í mjólkurmeðferð og sú
kennsla fullkomnuð sem bezt.
d) Lán til stofnunar mjólkurbúa. Samþykkt,
að veittur sé kostur á lánum til mjólkurbúa með væg-
um kjörum.
e) Merki á smjöri etc. — Samin skuli lög um
merki á smjöri og greitt fyrir sölu þess erlendis. Séð