Þjóðólfur - 31.05.1901, Blaðsíða 2
IOI
samræmi við 34. gr. stjórnarskrárinnar.
Þetta er allt greinilega auðkennt í tillögunni. En
krafanum,að hann sé búsettur hér og laun-
aður aflandsfé, hefur ekki verið sett í
samband við neina sérstaka grein stj.skrárinn-
ar, samkv. minni tillögu, svo að það er helber
rangíærsla og illgirnislegur útúrsnúningur í Isafold,
eins og vant er. En það er sjálfsagt fyrir oss að
krefjast þessa einmitt með þingsályktun, heyra
svo álit stjórnarinnar um það, hvað hún þykist
geta veitt oss án stjórnarskrárbreytingar og hvað
ekki. Oss dylst ekki, að skoðun hennar muni
vera, sú að hún þykist ekki geta veitt oss án stj,-
skrárbreytingar n e i 11 af því, sem farið er fram
á í tillögu minni. Hún vill ekki annað sjá né
heyra en nýja bindandi samþykkt frá fulltrúaþingi
Islendinga. En vér íslendingar höfum fullkomið
leyfi til að halda fram vorri skoðun í þessu efni
og krefjast þess, að stjórnarskránni sé fylgt út í
ítrustu æsar.
Þá kemur sú langavitleysa hjá blaðinu, að
búið sé að sýna fram á(!l) að ráðgjafinn megi
ekki mæta á þingi, samkv. 34. gr., eða án þess
henni sé breytt. Hvar hefur verið sýnt fram á
það? og af hverjum? Það er einmittskoðunlög-
lærðari manna en Björns Jónssonar, að ráðgjaf-
inn geti mætt á þingi samkv. þessari grein, ein-
mitt ásamt landshöfðinga og án þess hann þurfi
að víkja burtu. Fyrir þá, sem vilja koma lands-
höfðingavaldinu fyrir kattarnef, svipta landshöfð-
ingja öllum afskiptum af þingmálum, er skiljanlegt,
að þeir neiti því algerlega, að landshöfðingi megi
sitja á þingi, et ráðgjafinn er þar. Nú kveður
Isafold upp úr með það, að landshöfðingi eigi
alls ekki og megi alls ekki sitja á þingi, ef ráð-
gjafinn mæti þar. Hann sé að sjálfsögðu þaðan
burtu rekinn. Þetta er náttúrlega alveg í sam-
ræmi við »kokkabók« Valtýinga. En meiri vitsmuna-
menn en Björn Jónsson og Einar Hjörleifsson telja
það misskilning einn, að landshöfðingisésjálfsagð-
ur burt af þingi, samkv. valtýska frumv., úr því
að ekki er beinlínis tekið fram, í frv. að
hann skuli ekki eiga sæti á a 1 þi ngi,
heldur meira að segja gert ráð fyrir, að
hann sitji þar. Og það er eflaust alveg rétt
skoðun.
Það er bezt að athuga þetta dálítið nánar,
úr því að Isafold er að bulla um þetta með sín-
um vanalega lubbarithætti.
Þess er þá fyrst að geta, að stjórninni mun
alls ekki hafa komið til hugar að reka lands-
höfðingja burt af þingi, þótt ráðgjafanum væri
veitt »heimild« til að mæta þar. Þessvegna
er berlega tekið fram 1 frumvarpinu, að ráð-
gjafinn geti veitt öðrum manni umboð »til að
vera á þingi við hlið sér og láta því
1 té skýrslur þær, er virðast nauðsynlegar«.
Hér getur elfki verið átt við annan en landshöfð-
ingja, með því að það er einmitt hann og enginn
annar, sem getur látið ráðgjafanum 1 té þær skýrsl-
ur á þingi, »sem nauðsynlegar eru«, þ. e. umýms
mál hér innanlands, umboðsstjórn o. fl., yfirhöfuð
um allt það, er nokkru skiptir og liggur undir
atkvæði landshöfðingja eða gengur í gegnum
landshöfðingjaskrifstofuna, og það er harla margt
og margbreytilegt, sem ráðgjafi, er skytist hér á
þing annaðhvort ár gæti ekki haft neina hug-
mynd um.
Og einmittt vegna þessa er gert ráð fyrir
því í valtýska frv., að landshöfðingi sé á alþingi
við hlið ráðgjafa, mæti þar sem miðill milli ráð-
gjafans annarsvegar og þingsins hinsvegar, sem
veitandi upplýsingar og skýringar í þeim málum,
sem bæði ráðgjafa og þingmönnum getur ekki
verið fullkunnugt um. Væri ekki beinlínis til
þessa ætlazt væri meiningarleysa að setja þetta í
frv. Orðalagið »getur veitt« 0. s. frv. er alveg
samskonar eins og fyr í sömu gr. um þingsetu
ráðgjafans(honum er »heimilt« o. s. frv.), Skylda
ráðgjafans að mæta á þingi og skylda hansað
hafa annan mann þar við hlið sér er algerlega
jafn ákveðin. Stjórnin hefur ætlað sér að hafa
þessi bæði ákvæði jafnlauslega orðuð, gert þeim
báðum jafnhátt undir höfði, þ. e. hún hefur
beinlinis œtlazttil, að landshðfðingi
mœtti á alþingi við hlið ráðgjafa.
Síðari breytingar á frv., er fellt hafa þetta á-
kvæði að mestu leyti í burtu, (t. d. breyting efri
deildar 1899), koma ekki þessu máli við, því að
þær eru gerðar út í loptið, án tillits til samþykk-
is stjórnarinnar, eða án þess hún hafi gefið í .skyn,
að hún mundi ganga að þeim. Þegar um val-
týskt frv. er að ræða, þá verður að miða við fn\
frá 1897, eins og Valtýr kom fyrst með það, því
að það er hið eina stjórnarskrárbreytingarform,
sem stjórnin hefur skýlaust látið 1
ljósi, að hún mundi samþykkja, og það
er einmitt þetta valtýska frumv., sem nú kvað
vera von á, svo að þá fá menn að heyra, hvort
stjórnin verður því mjög hlynnt, eða ætlazt bein-
lfnis til þess, að landshöfðingi verði rekinn burt
af þingi. Hún eða umboðsmaður hennar (dr.
Valtýr) skýrir það þá væntanlega, hvern hún hafi
hugsað sér við hlið ráðgjafa á þingi samkv.
frv. 1897 annan en landshöfðingja.
Þetta verður látið nægja að sinni til að sýna
fram á, hvernig rök þau eru, sem Isafold þókn-
ast að færa fyrir sínu máli, þegar hún er í öng-
þveiti komin, en hún getur fengið meira seinna.
Óráðvandlegri varnargögn en hún beitir munu
ekki sjást í nokkru ísl. blaði. Hún heldur
að fólkið sé svo grunnhyggið, að það leggi
trúnað á þau ummæli hennar, að allt vitið og
þekkingin sé samanþjappað eða soðið niður í
dós hjá henni einni, og allir vitsmunamennirnir
í landinu séu hennar megin, en tóm fífl og fá-
bjánar, sem ekki danza eptir hennar pípu, eða
dirfast að andmæla þessum ættjarðarvinum(l), sem
helzt vilja leggja þjóðbúning vorn og þjóðerni fyrir
óðal, ef unnt væri, og eru svo hafnir til skýjanna
af öllum »vestheimsku« prestunum, sem eru einu
mennirnir, er kunna að meta rétt, hvílíka dýrindis-
menn(H) þjóð vor á, þar sem Isafoldarritstjórarnir
eru. Þeim er líka trúandi til að meta það(!!), þess-
um »andansmönnum« og agentavinum þar vestra.
Það er auðséð á öllu fargani stjórnarmál-
gagnsins, að því stendur einhver ónotalegur stugg-
-ur af tillögu rninni, og hyggur, að hún geti ef til
vill tafið fyrir valtýskunni þess. Annars léti blað-
ið ekki svona flónslega. Því er nfl. ekki ókunn-
ugt um, að margir þingmenn muni einmitt hlynnt-
ir svipaðri leið og þessari nú um sinn. Og þess
vegna er illskan svona mikil í blaðinu. En hún
stoðar ekkert til að kveða tillögu þessa niður,
tillögu, sem fer í algerlega rétta átt og er byggð
algerlega á réttum grundvelli, þótt breyta megi
henni á ýmsan hátt, eins og eg hef tekið áður
skýrt fram. Sú tillaga væri líka nokkuð undar-
leg, sem engum breytingum gæti tekið, eða allir
væru ánægðir með(H).
Ekki get eg gert að því, þótt þingmennska
mín standi jafnan sem kökkur fyrir brjóstinu á
ísafoldarmönnunum. Eg vildi gjarnan lina hinar
sáru andlegu og líkamlegu kvalir þeirra, því að
það er hálfleiðinlegt að heyra þá hálfskælandi og
skrækjandi 1 hverju blaði út af þessu óláni, er
þeim hefur að hönduro borið. Það er synd að
segja, að þeir beri sig karlmannlega. Að vísu
gæti eg huggað meðritstjóra Isafoldar mr. E. H. með
því, að eg og margir aðrir telja hann manna ó-
hæfastan til þingsetu margra hluta vegna, og að
hann megi lofa guð og hinn heilaga Jón fyrir
að Snæfellingar höfðu vit fyrir honum í þessu,
þótt hann kunni sjálfsagt ekki að meta það. Og
hvort sem nýrra kosninga verður lengur eðaskem-
ur að bíða, þá er eg sannfærður um, að hvorug-
um Isafoldarritstjóranna verður hleypt inn á full-
trúaþing þjóðarinnar, því að þeir eru orðnir svo
kunnir af framkomu sinni, að það glappaskot
hendir þjóð voratrauðla. Fyrir slíkum löggjöf-
um munu allar góðar vættir lands vors forðaþví
í lengstu lög. H. Þ.
Dr. Schandorph
Og
innratrúboðið.
Þegar skáldið Schandorph sálaðist 1. dag
hinnar nýju aldar, hefur steini verið létt afhjarta
mörgum manni innra-trúboðsflokksins í Danmörku
og er mælt, að séra Vilhjálmi Beck hafi þá orð-
íð að orði eitthvað svipað því, sem Halldór brjál-
aði sagði, þegar hann sá nýja sýslumanninn:
»Þar fær andsk. —ærlegan bital« Schandorph
var ágætlega lærður og lesinn, upprunalega guð-
fræðingur, en jöfnum höndum málfræðingur, lista-
sögu- og sálarfræðingur, og ennfremur var hann
þvældur í þjóðfræði og mannfræði og þekkti meg-
inlönd Norðurálfunnar út og inn með flestum
þeirra kostum og brestum. Hann var mannvin-
ur hinn mesti og bar æfilangan harm í hjarta,
þó gleðimaður kallaðist, yfir kjörum ssmáflokks-
ins«. Og enn var hann manna hreinskilnastur,
sannur Israelíti, og jafnt einarður og sannleiks-
gjarn, sem vægur og mildur. Hann var — í einu
orði sagt — vinsælasta mikilmennið í Danmörku.
Við klerka og höfðingja, sem honum þótti mis-
bjóða viti og valdi gagnvart alþýðunni, varhann
að vísu æði glettinn og skæður, etida þótt um
hann hafi verið kveðið:
»Unni óvinum
og af álmi dró,
og eitur öru
aldregi skaut«.
Þetta einkenni hans fann og þekkti Beck og trú-
boðarnir, en þó mundi skáldið ekki hafa þurft
um sár að binda, hefði Beck komist í færi við
hann. Beck er á sinn hátt mikilmenni, en ákafa-
maður í skapi og hatast af hjarta við hvern mann,
sem hæðist að þeirri hlið kristinna fræða, sem
honum er allur sannleikur, hans líf og sál, og
meira virði en himinn og jörð. En nú var það
sú hliðin, sem S. leitaði á, og lagði í einelti;.
hann hló að Beck og hallaði hann Æru-Tobba,
Sölfa og Sálarháska (eða tilsvarandi dönskum upp-
nefnum). Beck á aldrei, eða mjög sjaldan, orða-
skipti við menntaða vantrúarmenn, kveðst og yf-
ir það hafinn, en á bak þeim kallar hann þá
engum betri nöfnum en þeir hann, enda kalla
þeir sig »heilaga« (Hellige), en alla, sem ekki að-
hyllast flokk þeirra, syni glötunarinnar eða m. k.
heiðingja. En því munu þeir Beck hafa reiðzt
mest Schandorph, að hann kallaði Beck og hans
menn heiðingjum heimskari og verri. Kirkjutrú-
in — sagði Schandorph — hlýtur eins og allt
annað, að þróast og hreinsast gegnum reynslu og
framfarir, fylgja framsókn tímanna og verða skyn-
samlegri, röklegri og mannúðlegri, svo hún verði
ekki nátttröll eða steingjörfingur 1 augum mennta-
og vísindamanna, því miðaldartrúarfræðin studd-
ist við þekkingarvit þeirra tíma, og hlýtur því
að lempa lífs- og veraldarskoðanir sínar smátt og
smátt eptir þekkingarviti vorra tíma. Þetta leita
líka hinir vitrari guðfræðismenn við að gera —-
nema séra Beck og hans »heilögu«. Þeir setja
16. aldar skoðanirnar aptur á bak, þveröfugt við
þarfir allra upplýstra manna, þveröfugt við lífs-
skoðanir samtíðarinnar. »Þið boðið trúna — sagði
S. — eins og Karla-Magnús og Ólafur Tryggva-
son — nema hvað ykkur vantar eldinn og sverð-
ið«. Aptur fann S., að þeir Beck ynni líka nokk-
uð gott meðal lægri stéttanna, sem þeirra »heiðm
og hrái kristniboðskap\ir« hneykslaði ekki; þeir
vekti fólk af dvala andvaralausrar eigingirni, smá-
sálarskapar og ánauðar. Auðvitað trúir Beck og
kennir, að fj— sé öllu yfirsterkari og missi varla
eina sál af hundraði, en hinn lægri lýður vor
Dana tekur það fyrir góða vöru og sér ekki svart-
sýnið«. Og svo kemur hitt, að þeir Beck ertl
skörungar til framkvæmda og kveykja áhuga»
hjálpsemi, félagsskap og framfárir í uppeldisfflál-
um, búnaði og enda lýðfrjálsum skoðunum.
þessu leyti eru þeir fátæklinganna frömuðir og
vinir. Og þeir, sem gefa sig á þeirra vald og
híýða blindandi boðum þeirra, þeim eru þeir á