Þjóðólfur - 24.08.1901, Qupperneq 2

i66
Stjórnarskrármálið
í neðri deild.
Jafnskjótt sem stjórnarskrármálið var afgreitt
til fulls frá efri deild og útséð var um, að nokk-
urt samkomulag næðist við þá Jávarða, er þar
knúðu málið fram, þá báru heimastjórnarmenn í
neðri deild fram 2 tillögur til þingsályktunar í
málinu, eina aðaltillögu, er Lárus Bjarnason var
flutningsmaður að, og aðra breytingartillögu við
hana (frá Hannesi Hafstein), er var nokkru víð-
tækari. Aðaltillagan var svolátandi (þingskj. 461):
Neðri deild alþingis skorar á stjórnina, að
leggja fyrir næsta þing frumvarp til stjórnskipun-
arlaga fyrir Island, er veiti þjóðinni ríflegri bæt-
ur á stjómarfari hennar og innlendari stjórn, en
farið er fram á í frumvarpi þvf, er nú er sam-
þykkt í báðum deildum, en útkljáð var í neðri
deild, áður en kunnugt var orðið um stjórnarskipt-
in í Danmörku".
Tillagan var ekki orðuð ákveðnara en þetta
í þeirri von, að hinn flokkurinn mundi þá frem-
ur samþykkja hana.
Hin breytingartillagan (þingskj. 47i)tóknán-
ar fram þær kröfur, er vér gerðum til þess frum-
varps, er stjómin legði fyrir þingið nfl., að þar væri
„Skipað fyrir um alinnlenda stjórn, eptir því,
sem frekast megi við koma, án þess skert sé ein-
ing ríkisins eður að minnsta kosti sú breyting
gerð á fyrirkomulagi hinnar æztu stjórnar í sér-
málum Islands, að hér búsettur, innlendur maður,
er mæti á aiþingi og beri ábyrgð á allri stjórnar-
athöfninni fyrir innlendum dómstóli, hafi yfirstjóm
sérmálanna á hendi".
Hafnarstjórnarmenn vildu hins vegar senda
konungi ávarp frá deildinni, þar sem eingöngu
skyldi verða tekið tillit til þessa frumvarps þeirra,
en ekkert á það minnst, að þjóðin óskaði ann-
ara eða frekari umbóta, en þar væri farið fram
á. Að því vildu heimastjórnarmenn alls ekki
ganga.
Um þessa ávarpsleið og tillögurnar urðu harðar
umræður í deildinni í gær, og lenti í persónuleg-
um hnippingum og fékk Valtýr þar drýgstan
skerfinn og sömuleiðis Skúli Thoroddsen. En
auðvitað skýrðist málið lítt við þær umræður, voru
að eins til skemmtunar »fyrir fólkið«. Setjum vér
hér aðalatriðin úr hinni fyrstu ræðu Lárusar Bjarna-
son fyrir málinu, áður en æsingurinn hljóp í um-
ræðurnar:
Þegar stjórnarskrármálið var til umræðu hér
deildinni fyrir nokkrum vikum, voru allir- sam-
mdla um pad, að frv. það, sem þingið nú hefur
sent frá sér, fullnœgi engan veginn f 'órfum vormn.
Formælendur frv. lýstu því hvað eptir annað yfir,
að þeir færu svo skammt af pvi einu, að ekki vœri
von um að fd meira hjá stjórn þeirri, er þá sat að
völdum.
Vér andmælendur þessa frumvarps þóttumst
sjá fyrir það, sem nú er komið fram, að frjáls-
lyndari stjórn mundi innan mjög skamms tíma
taka við völdum. Vér vissum, að frjálslyndi
flokkurinn í Danm. mundi vilja unna okkur miklu
frekari bóta. Vér höfum það eptir helztu- mönn-
unum í þessum flokki, mönnum, sem víst mátti
telja um, að mundu skipa fleiri eða fizrri sœti í
hinni vœntanlegu stjórn, mönnum, sem og náðu
sæti í ráðaneyti konungs. Þess vegna fórum vér
lengra en formælendur þessa frumv., en tilraun-
ir vorar féllu með n. atkv. gegn 11.
Það var enginn fullánægður með frv. meðan
það var í deildinni, en því síður getur nokkur
verið ánægður með það nú, er allar líkur, og
enda vissa, eru fengnar fyrir þvf, að vér mund-
um fá meira, miklu meira, ef vér að eins færum
rétt að ráði voru.
Vér vitum, að stjórn sú, er nú situr að völd-
um, vill oss vel, jafnvel og flokkursá, erbarhana
til valda, en þótt nú svo sé, megum vér ómögu-
lega búast við, að stjórnin vilji veita oss meira en
hún er beðiti um. Þágan er vor, en ekki stjórnar-
innar, þess vegna er allt undir pvt komið, að stjórn-
in fdi að vita sannan vilja deildarinnar.
Hamingjan var svo hagstæð voru landi og
lýð, að vér fréttum um stjórnarskiptin svo snemma,
að snúa hefði mátt á rétta leið, en háttv. efri
deild bar því miður ekki giptu til að fara eptir
tákni forsjónarinnar. Vér andmælendur marg-
nefnds frumvarps meiri hluta deildarmanna leyfð-
um oss að benda háttv. systurdeild á leiðina, einu
leiðina, sem eptir atvikum varð farin, vér leyfðum
oss að ráða deildinni til að senda ekki frumvarpið
frá sér, en eins og kunnugt er, fékk áskorun vor
ekki áheyrn og mun þó ekki. viljaleysi meiri hluta
deildarmanna hafa verið um að kenna.
Stjórnin lítur eðlilega svo á frumv., sem pað
geymi í sér óskir pingsins og það því fremur, sem
það var ekki útrætt á þinginu, þegar vér fengum
fregnina um stjórnarskiptin. Háttv. efri deild
getur ekkert borið fyrir sig, háttv. neðri deild
getur hins vegar með sanni réttlætt sínar gerðir,
hún vissi ekki af stjórnarskiptunum, þegar hún
seridi frv. frá sér. Hún getur bætt úr, ef hún vill.
Hún getur nú greitt þjóðinni götu til affarasælla
málaloka, ef hún að eins vill segja satt.
Tilldga sú, sem hér liggur fyrir, er borin fram
í pvi skyni einu, að gefa háttv. deild kost d að segja
stjórninni satt til um afstöðu deildarinnar til frum-
varpsins eða öllu heldur til stjórnarskrármálsins
yfirleitt. Hún er að vísu borin fram af þeim flokki,
er frekar vildi fara, en hún er hins vegar svo
varfærnislega orðuð, að allir ættu að geta fylgt
henni. Hér liggur og fyrir önnur tillaga, eða rétt-
ara sagt breytingartillaga, tillagan d pskj. 471, og
kysum vér flokksmenn eðlilega engu síður að hún
gengi fram, þar sem hún fer lengra og er öllu
ákveðnari en aðaltillagan. Hér liggur og fyrir
önnur breytingartillaga d pskj. 5/5 um áð fela
nefnd þeirri, sem skipuð var f stjórnarskrármálið,
að sernja ávarp til H. H. konungsins.
Oss flokksbræðrum er að vísu ekkert kapps-
mál, hvor leiðin er farin, tillöguleiðin eða ávarps-
leiðin. Vér leggjum alla áherzluna á innihaldið,
að stjórnin sé látin vita, að frv. geymir ekki sann■
an vilja deildarinnar. Búningurinn er 1 þessu efni
sem flestum öðrum aukaatriði, enda þótt vér verð-
um að telja tillöguleiðina bæði viðkunnanlegri og
verulegri til áheyrnar. H. H. konungurinn stend-
ur yfir flokkunum, yfir þjóðinni, og það er því
óviðkunnanlegra að snúa sér til hans, sem vér
vitum að honnm væri persónulega kærast, að vér
létum oss lynda hans þúsundára-gjöf meðan hann
lifir. Stjórnin er aptur á móti jafningi vor, hún
er annar málsaðilinn, við hana eigum vér rétt á
að tala og af henni getum vér'heimtað svar. Þess
vegna verð eg að ráða háttv. deild til að fallast
fremur á tillöguleiðina en ávarpsleiðina.
Það kom berlega í ljós 1 umræðunum, að
Hafnarstj.flokkinum var meinilla við þingsálykt-
unartillögurnar. Sá flokkur vill alls ekki ann-
að né meira, en það sem í frumvarpi
þeirra felst. Hitt eru tóm hitalæti gagnvart
þjóðinni, að þeir vilji nokkuð annað, enda sýndu
þeir það Ijósast við atkvæðagreiðsluna, þvf að
eptir að ávarpstillagan var felld með 11 atkv.
gegn 11, féllu báðar tillögurnar, er getið hefur
verið hér á undan, með n atkv. gegn 11 að
viðhöfðu nafnakalli. Er óþarft að telja hér nöfn
þeirra, er atkvæði greiddu með eða móti, því að
þau eru kunn. Þess skal að eins getið, að Ein-
ar Jónsson greiddi atkvæði með heimastjórnar-
mönnum og með tillögunum, en móti ávarpinu.
Að varna þess, að nýju stjórninni væri tilkynnt,
að óskir manna gengju lengra en Hafnarstjórnar-
flokksins, það er sannarlega fáheyrt ofbeldi í ís-
lenzkri pólitik, þótt við öllu megi búast á þess-
um tímum. Hvað segir þjóðin um annað eins?
Einkennilegar atkvæðagreiðslur,
Það hefur ekki ósjaldan komið fyrir, að utan-
þingsmenn hafa átt erfitt með að átta sig á at-
kvæðagreiðslum 1 sumum málum á þingi, og er
það engin furða, þá er mörgum þingmönnum eru
opt huldar þær hvatir, sem stjórna atkvæði sam-
þingismanna sinna. Atkvæðagreiðslur í mörgum
þýðingarmiklum málum á þingi eru opt svo ó-
skiljanlegar, svo andstæðar og öfugar í sjálfu sér,
að þær verða ekki afsakaðar með neinum skyn-
samlegum ástæðunj. Hér er ekki talað um þau
mál, sem barin eru áfram af pólitisku flokksfylgi
fyrir ofurkapps sakir og með algerðri fyrirlitn-
ingu fyrir réttum rökum mótflokksins, eins og
t. d. stjórnarskrármálið og bankamálið nú á þingi.
Þar vita menn, hvar fiskur liggur undir steini,
hverjar ástæðurnar eru til þess, að málin eru knúin
svona áfram í blindu trássi, að það er að eins
gert til að að svala sér, að eins í hefndarskyni
fyrir fornar hrakfarir. Og er það miður göfug-
mannlegt, þá er um velferð heillar þjóðar er að
ræða, er fremur ófagur leikur, enda hafa ýms-
ir í flokki Hafnarstjórnarmanna beinlínis við-
urkennt, að það sé að eins ofurkapp eittoghefni-
girni, en ekki skynsemi né róleg íhugun, er mest
hafi knúð stjórnarskrármálið fram á þessu þingi,
og það mun alveg satt. Þarna verður þó ástæð-
an fundin, þótt óviðurkvæmileg sé.
En það er í ýmsum öðrum málum, sem ekki
er unnt að finna neinar ástæður fyrir atkvæða-
greiðslunni, nema mjög langt sóttar og harla
óeðlilegar.
Þannig er þessu t. d. háttað með atkvæða-
greiðslur, er farið hafa nýlega fram í 2 málum í
neðri deild (um efri deild talar enginn, þótt þar
gangi margt öfugt). Önnur atkvæðagreiðslan var
17. þ.m í botnvörpumáli Guðlaugs, er áður hefur
verið minnst á hér í blaðinu. Það lá við sjálft,
að því máli væri hleypt til 3. umræðu, máli, sem
flestir munu hafa hugsað, að deildin mundi ekki
vilja líta við. En það var öðru nær. Það var
að eins með naumindum, með 10 atkv. gegn 10,
að deildin slapp vanvirðulaust frá því. Að vísu
getur það verið, að allir þeir 10, er greiddu at-
kvæði með því til 3. umræðu, hefðu ekki viljað
samþykkja það til fulls út úr deildinni. En um
það verður ekkert sagt með vissu. Og frumvarpið
var svo lagað, að það var ekki unnt, að lappa
svo upp á það við 3. umræðu, að það yrði að-
gengilegt. Leyfi til botnvörpuveiða í landhelgi
hér við land, hvar sem er, verður aldrei réttlætt
með því að borga eitthvert ákveðið gjald í land-
sjóð eða sýslusjóð einstakra sýslna. Það er að
eins agn til að veiða skammsýnar sálir. Auk sjálfs
formælandans Guðlaugs Guðmundssonar, greiddu
atkvæði með botnvörpuveiðum í landhelgi fyrir
Skaptafellssýslunum meðal annars, að viðhöfðu
nafnakalli, þingmaðurVestmanneyinga (Valtýr
Guðmundsson) og báðir þingmenn Rangæinga
(Magnús Torfason og Þórður Guðmundss). Mælti
þó Valtýr sterklega gegn samskonar frumvarpi
1899, sem »ísafold« kallaði »landráðafrumvarpið«.
En n ú er tunguhapt á henni, nú er ekki talað
um nein landráð, þótt menn greiddu atkvæði með
þessu frv., af því að nú eiga vinir hennar hlut
að máli, og sjálft átrúnaðargoðið hennar gerðist
flutningsmaður þess. Ekki er að tala um sam-
kvæmnina.
Önnur eptirtektaverð atkvæðagreiðsla var í
fyrra dag um frumvarp það, er stjórnin hafði lagt
fyrir þingið, viðvíkjandi eignarrétti útlendinga til
fasteigna hér á landi, þar sem girt var fyrir það,
að útlendingar (aðrir en Danir) gætu náð hér
eignarhaldi um aldur og æfi á jarðeignum, foss-
um, eða öðrum ínytjum landsins, án sérstaks
leyfisbréfs. Hefur þingið einmitt óskað eptir lög-
um í þessa átt. En hvernig fer svo, þá er þingið
á áð fara að fjalla um það, sem það sjálft hefur
óskað eptir? Það er afgreitt snemma í júli frá
efri deild. Málið er svo heilan mánuð í nefndinni,er
gerir lítilsháttar breytingar við það, sem allar eru
samþykktar við 2. umr. í neðri deild, en þá er vísa
skal málinu til 3. umr. er það fellt(l) með U
atkv. gegn 10, þar á meðal með atkvæði eins
nefndarmannsins, Guðlaugs Guðmundssonar, er
aldrei hafði hreyft neinum mótmæluffl
gegn frv., hvorki í nefndinni né á deildar-
f u n d i. Er það alveg spánný aðferð og ekkí eptir-
breytnisverð, enda urðu margir mjög forviða við
þessa atkvæðagreiðslu mannsins og annara deild'
armanna. En því miður var nafnakall ekki heinit'
að við þessa atkvæðagreiðslu, af því að hún kom