Þjóðólfur - 27.09.1901, Blaðsíða 2

landstjórnin 3 manna nefnd til að rannsaka þessi
mál, og leggja fram tillögur sínar fyrir alþingi
1903. Var á fjárlögunum veitt fé til þessa. Má
búast við, að einhver verulegur árangur verði af
starfi þessarar nefndar, er skipuð mun hinum fær-
ustu mönnum. Hefur opt verið reynt á þingi að
fá slíka nefnd skipaða, en aldrei tekizt fyr en nú,
sem sýnir, að menn eru farnir að viðurkenna
þörfina á einhverri breytingu á fátækramálum vor-
tim; og að svo búið má ekki lengur standa. Vér
verðum því að telja spor það, er þingið sté nú í
þessu máli mjög þýðingarmikið og heppilegt.
Þá er á allt er litið verður þinginu naumast
fundið þ a ð til foráttu, að það hafi verið aðgerða-
lítið, eða afrekað öllu minna en undanfarandi
þing, þá er þess er gætt, að meir en helmingur
þjóðkjörinna þingmanna var nýr af nálinni og
þess vegna ósýnna um þingstörf en ella, og
að Hafnarstjórnarflokkurinn beitti hinum svokall-
aða meiri hluta sínum til að hrinda málunum úr
réttu horfi. Hefði stjórnarskrármálið ekki spillt
samvinnunni og tafið svo fyrir, eins og það gerði,
þá mundi þingið hafa notið sín betur, og komið
fleira og meiru til leiðar en það gerði. Hatrið,
úlfúðin og sundrungin, sem af því leiðir, er átu-
mein þjóðfélags vors á yfirstandandi tfð, og sá
hefur valdið illu, sem upptökunum olli að þessu
fargani; en það er dr. Valtýr, því aðáðurfór þó
allt nokkurn veginn skaplega.
Ætti að gefa þessu fyrsta þingi nýju aldar-
innar nokkurt nafn, sem einkenndi það frá öðrum
þingum, með tilliti til höfuðmáls þjóðarinnír,
stjórnarbótarmálsins, þá mætti kalla það óhappa-
þingið, því að óhöpp ein réðu hinum óhappa-
legu úrslitum málsins á þingi. Það var óhapp,
að veikindi hömluðu séra Arnljóti frá þingför, og
það var óhapp, að meiri hlutinn í efri deild var
skipaður svo fstöðulausum þjóðkjörnum fulltrúum,
að enginn þeirra hafði þrek í sér að rísa undan
fargi flokksins, og kaus heldur að greiða atkvæði
í blindni og hugsunarleysi og ef til vill gegn sann-
færingu. Það var einnig óhapp, að stjórnarbreyt-
ingin í Danmörku var ekki frétt hingað, þá er
málið var afgreitt frá neðri deild, því að þá rnundi
séra Einar Jónsson trauðla hafa greitt atkv. með
Hafnarstj.frumvarpinu, og var það þá fallið með
jöfnum atkvæðum. Alstaðar eru það tilviljanirn-
ar, óhöppin, sem blasa við manni í sambandi við
þetta mál á síðasta þingi. Þess vegna er það
ekki ófyrirsynju kallað óhappaþingið, að minnsta
kosti frá sjónarmiði heimastjórnarmanna. Frá
sjónarmiði Hafnarstjórnarmanna er það auðvitað
»happaþingið« en nú er eptir að vita, hvort ekki
»verður skamma stund hönd höggi fegin«.
Landsmál.
Eptir Stefán hreppstj. Guðmundsson.
II.
(Síðari kafli.)
Þótt nú svo kunni að vera, að fátækir menn
erlendis kunni að bera tiltölulega hærri gjöld, en
menn á sama reki hér á landi, þá sannar það að
eins ranglátt skipulag skattgjalda þar, sem ásamt
öðru sverfur svo fast að hinum fátækari, að allt
logar í byltingaanda, sem umturna mundi öllu,
ef ekki hervaldið héldi honum niðri. Eptir slíku
ástandi er ekki óskandi, en við byltingum er nú
reyndar varla hætt á Islandi, en menn bregða sér
þá heldur til Ameríku.
Samt sem áður held eg, að við getum bætt
á okkur einhverju af gjöldum, en hræddur er eg
um að varlega verði að fara í þær sakir. Við
höfum ekki efni á að verja fé til annars en þess
sem gefur okkur peninga í aðra hönd, og það
sem fyrst, en getum ekki beðið í heilan manns-
aldur eða meir, höfflm ekki efni á að »elska það
dauðvona og dauða« ekki til skrauts né tildurs,
ekki efni til að skreyta okkur með því mennta-
glysi, sem ber þá ávexti, að gera menn frábitna
algengum vinnubrögðum, en sem lífið þó vægð-
arlaust heimtar, að unnin séu.
182
Sanna menntun vanhagar okkur mjög um,
því hjá öllum þorranum er fáfræðin og skeyting-
arleysið um margt það, er upplýstir menn telja
mest um vert, svo mikið, að varla er líft innan
um slíkan lýð, ef hann væri ekki tiltölulega sið-
betri en hvað hann er fróður til. Það álít eg
aptur of mikla meinsýni, að álykta að af því að
við leggjum miklu minna til alþýðumenntamála
en aðrar þjóðir, að vér hljótum að því skapi að
vera ver siðaðir, en þær. Frakkar hafa lengi
verið taldir ein hin allra helzta menntaþjóð
álfunnar, en hvar hefur brytt jafn almennt á sið-
leysi jafnt hjá æðri sem lægri stéttunum sem þar,
sbr. Dreyfus málið, og nú síðast aðfarirnar íKína.
Þetta sýnir að ekki nægir að kosta svo og svo
miklu til að mennta höfuðið, ef menntun hjart-
ans er vanrækt; þess þarf vor þjóð vel að gæta,
þegar hún fer að hugsa um menntun sína fyrir
alvöru.
Svo eg snúi aptur að búnaðinum, þá erþað
víst engum vafa bundið, að eigi honum að fara
fram verður ekki hjá komizt að leggja enn meira
fé honum til eflingar, en gert hefur verið, en það
getur naumast orðið til muna, nema með aukn-
um sköttum. Þó dylst mér það ekki, að varlega
verður að fara í þær sakir að leggja beina skatta
á sveitabændur, eins og nú standa sakir, því á
seinni árum hafa búin hjá þorra manna mikið
gengið saman sem von er, þar sem vond verzlun
og vinnufólksleysið hafa þjakað. En þá verður
spurningin, hvar eigi að taka það fé sem þarf.
En sem fyrri get eg ekki fremur bent á neina
einstaka varningsgrein, sem verulega munaði um
að tolla, en stikuvarninginn, klæðnaðarvöruna.
Af henni var flutt til landsins 1898 fyrir rúmar
937 þús. kr., ef tilbúin föt og skófatnaður er tal-
ið með. — Væri nú til dæmis lagður 10 anra
tollur á hvert 1 krónu virði í varningi þessum,
hefðist hátt upp í 100 þús. kr. upp úr því. Til
samanburðar má geta þess, að 10 aura tollurer
nú á hverju 50 aura virði í kafE. Eg skil ekki,
að fremur væri þörf á tollgæzlu, þó þessari varn-
ingstegund væri bætt við tollskyldu vörurnar.
Það sem helzt fær framgang hér á landi, er
alt það sem gerir oss það, sem vér höfum handa
á milli sem arðminnst. Ef einhver getur bent á
að einhver hafi óhag af því, og því, sem upp á
er stungið til hagræðis búnaðinum er það óðara
fellt. En hvernig er hugsanlegt að finna upp á
nokkru, sem ekki geti komið í bága við hag
einhvers?
Nei, öll okkar pólitík lendir í einlægu rifrildi,
þar sem einn rífur það sem annar byggir, miðar
svo engu lifandi baun áfram.
Það er einungis eitt, sem mönnum kemur
saman um, það er, að kría sér sem mest úr
landsjóðnum.
Við útför 19. aldarinnar.
Eptir Friðrik Harrison1) í North Am. Revicw.
Vér stöndum á þrepskildi nýrrar aldar. Lát-
um oss spyrja: »Er Iffið að gerast göfgara og
betra ? Eru hjörtu vor gagnteknari af sannri guð-
rækni? Færumst vér nær réttlæti, kærleika, feg-
urð og sannleika? Finnst oss öldin, sem liðin er,
hafi tekið eins mikið fram hinni 18. og 17 öld,
eins og margir ímynda sér? A hinum ytri og
efnalegu svæðum hafa framfarir orðið furðulega
miklar. Fólksfjöldinn hefur margfaldazt, borgir
vorar hafa náð feikilegum vexti og viðgangi, stór-
veldin hafa eflzt og aukizt að afarmiklum land-
1) Höfundurinn er talinn með ritfærustu, fróð-
ustu og frjálslyndustu mönnum á Englandi; enginn
trúmaður kallaður (o: Secularisti) og mjög andvígur
öllu kirkjuríki Englendinga. Grein hans er hin snjall-
asta líkræða yfir hinni liðnu öld, sem eg liefi lesið,
enda því fróðlegri, sem hún miöar mest við Eng-
land og er samin af enskum stjórnvitringi. En þar
sem oss dettur í hug samanburður á oss og frænd-
þjóðum vorum, er heimfærslan svo hæg, að segja
má: Fiat apþlicatio! Þýðarinn.
spildum og öll vorytri auðnukjör hafa fengið alls-
konar stakkaskipti fyrir fýsiskar og mekaniskar
uppfundningar og nýungar. En mundu þessir 'nlut-
ir — ríki og auður — vera réttur mælikvarði
mannlegra framfara? Enginn þarf að efast um
það, að mannkyninu miði fram á leið, þegar á
allt er Iitið. En þeim framförum fylgir sveiflu-
gangur, apturför annað slagið og á einu eða öðra
sviði, eins og sjúkum slái niður. Og það er sorg-
leg staðreynd, að vorri kynslóð hefur miðað apt-
ur á bak hin síðustu ár, að minnsta kosti sé frá
andlegri hlið litið, á aldarháttinn. Hugsjónir vor-
ar hafa lækkað, breytni vor orðið óvandaðri, list-
um og fagurfræði hefur hrakað, en fíknin.í auð-
æfin orðið hamslausari og metorðasýkin ósvífn-
ari en fyrir hálfri öld síðan, þegar hjá oss voru
að byrja hinar óeigingjörnu andans hreyfingar, er
höfðu þann tilgang, að bæta hagsmuni og vel-
ferð alþýðunnar með því að leggja byrði fátæk-
linganna á bak hinna ríku og auðugu.
Orsakir þessara apturfara eru sumpart mat-
eríulegar og sumpart andlegar. Því verður eigi
neitað, að stórbreytingar hafi orðið í heiminum
eptir það og við það, er pólitík Bismarks hrós-
aði sigrinum fyrir 30 árum síðan. Landvinning
hans frá Danmörku, sigur hans á Austurríkis-
mönnum og sigur hans yfir Frökkum, hóf Þýzka-
landi á 7 ára tíma úr 4. röð í ríkjatölunni á meg-
inlandinu upp í 1. röð meðal stórveldanna. En
meira fylgdi með. Sigurförunum fylgdi hinn mesti
uppgangur 1 auðsæld í verzlun og í nýlenduvið-
skiptum. Fyrsta sinn á öldinni var hernaðurinn
orðinn gróðavegur. Hinn þýzki iðnaður var
alinn á gullnámafénu franska, og voðalegustu
styrjöld fylgdi sú allsherjar auðsæld, sem eigi eru
dæmi til. Þetta var sú pólitík, sem opinberlega
kendi sig við »blóð og járn« og var byggð á of-
ríki eintómu, en engum rétti. Hún glotti að öll-
um réttlætisreglum, eins og kæmi þær af hlægi-
legum heigulskap. Hennar trúarjátning var hin
gamla, gilda regla: »Tak það sem þú nær«, og
»herfangið á sá, er sigurinn vinnur«.
Hinar fyrri styrjaldir eptir fall Napoleons
höfðu allar verið ýmist varnarstríð móti yfirgangi
eða leiðangrar til liðs við veikari þjóðir, en aldr-
ei háðar opinberlega til þess að vinna ríki og
lönd eða til þess að græða á skaða annara þjóða.
Og þó urðu allar þær orustur að uppsprettu ótal
vandræða og þungra álaga, jafnvel þeim, er bet-
ur höfðu haft. En hér voru háðir þrír leiðangr-
ar, er fáir duldust við, að væru gerðir af yfir-
gangi og til sigurvinninga, og sem svo að segja
í einni svipan hóf hið sigursæla ríki á það stig,
er það vart hefði náð á friðsamlegan hátt á heilli
öld. Var sá uppgangur, ef til fjár skyldi meta,
sú furða í flestra augum, að stjórnkænska Bis-
marks varð tízkunnar fyrirmynd. Þurfti og eigi
lengi að bíða, áður en aðrir fetuðu í hans fót-
spor, þar sem hver Evrópuþjóðin á fætur annari
kepptist við að stæla blóðs- og járnsnýjung Bis-
marks. Menn létu eins og menn væru að bjóða
í nýja vél á vopnamarkaði. Disraeli á Englandi
varð einna fljótastur til að ná í rélina. Og þá
hófst jingó-sóttin1) í ófriði Rússa og Tyrkja, og
hann hleypti á stað áhlaupspólitíkinni í Afganist-
an og f Cyprus og setti tildtfrdjásn keisaratignar-
innar ofan á hina söguríku kórónu Englands, og
hann plantaði eiturjurt hernaðarstefnunnar, ersíð-
an hefur dáleitt bæði íhaldsmenn vora og frels-
ismenn. Gladstone sjálfur varð þar viðriðinn og
arftaki hans Rosebery, er nú einhver helzti hrók-
ur þessa nýja fagnaðarerindis. Að vísu hikuðu
enskir stjórnarmenn við, að bregða blóðs- ogjárns-
vopninu í vorri álfu, en beittu því þess ósparara
og víðara í hinum hálfsiðuðu og ósiðuðu lönd-
um. Á Egyptalandi, í Súdan, Mið-Afríku, Kongo,
Niger, Uganda, Ketsal, Birma og Kína, hefur sí-
fellt hljóðað sama heróp : »Meiri lönd — lönd!
(meiri verzlunarauð! nýja markaði! merkið enska
Union Jack)l (Frh.).
1) Jingo-menn kallast hinir svæsnustu fylgismenn
hernaðar- og heimsdrottnunar-stefnunnar, er aptur
kallast „imperialisme'1 á Englandi og í Ameríku.