Þjóðólfur - 24.01.1902, Blaðsíða 1

54. árg.
Reykjavík, föstudaginn 24. janúar 19 02.
Jts 4
1902.
Rís heil, þú sól, sem enn oss færir ár,
það ár, sem þjóð vor lengi muna skal!
Rís heil með sigurmark um bjartar brár,
og bjarma roðin upp af tímans val.
Rís heil, rís heil! og blessa berg og dal,
þín birta læsi sig um fólksins hug!
Þú ársins röðull, vek þú hrund og hal,
á horíins tíma meinum vinn þú bug,
og kveiktu traust og trú og forna dáð og dug.
Já, vektu traust og dug, þvf dagur sá,
er dáð skal vinna, hann er kominn nær,
og lánist nú ei loksins rétti’ að ná
og lokum stríðsins, þá er sigur fjær.
En sigurmörk þú sýnir, röðull skær!
því synir Islands ráða nú þess hag.
Hvort lengi þráðu marki móðir nær
er mögum lagt í hönd einn ársins dag —
og eygló væntir ung að niðjar noti lag.
Þitt stríð er orðið langt og þungt, vort land,
nú loks á móðir kost að reisa bú
með sona styrk. Hvað gerir þvíþágrand?
Hví grípur þú ei tækifærið nú?
Hvort hefur langvinn þrælkun þjakað trú
á þína krapta? Stríðið lamað dug?
Hvort er það þreyta, eða er sökin sú,
að sundrung leið og kritur vinni bug
á góðum vilja? Seg, hvað svellur þér í hug?
Þeir menn, sem börðust fremst, með traustri
trú,
til takmarks þess, sem loks er fært að ná,
þeir eru horfnir heim um glæsta brú
og heiður þeirra einn nú dvelst oss hjá.
En andar þeirra horfa og hlusla á
hvert hjartaslag, sem snertir þeirra starf.
Þeir benda þjóð að falla ekki frá
né fyrirgera nú svo dýrum arf’,
en muna hvað hún var og hvað hún er og
þarf.
Þér íslands synir muna megið eitt,
að móðir vor á rétt, sem ei má hrjá.
Hvers einstaks vild ei vega má þar neitt
né vinsemd, óvild, basl né hokursstjá.
Allt slfkt er smátt, en mikil, helg og há
er hugsjón þjóða: Framtíð ættarlands —
að gangi’ ei þrælar gröfum feðra á
en göfgist niðjar manni frá til manns,
í fullri frelsislausn en viðjum bróðurbands.
Þér íslands göfgu mæður, meyjar, fljóð,
sein mest og tryggast geymduð ljóð og sögn,
sem þakka má að ísland enn á þjóð,
og (slenzkt mál ei fallið er í þögn —
nú glæðið, eggið öll hin beztu mögn,
sem eru til í hjarta þjóðar enn,
svo komi að gagni sérhver ástar-ögn
til ættarlands, og synir, bræður, menn
nú fylkist í þann flokk, að réttur sigri senn.
Kom nýár 1 kom þú heilt, til starfs og stríðs,
og steyptu öllum myrkravöldum lágt,
en leið til sigurs réttinn lands og lýðs
°g lát hið sanna birtast opinskátt.
Kom, gef þú sljóvum vilja, veikum mátt,
on veittu fyrst og fremst að skynja rétt,
svo þor að fylgja réttu’ og horfa hátt
og liika ei við það mark, sem vel er sett.
Þá loks með sigri og sæmd skal strtði
löngu létt.
Híinnes Hafsteiu.
[Eptir „Vestra"].
Stjórnarskrármálið.
Aðalatriði. — Aukaatriði.
Samkvæmt stjórnarskránni situr æzta
stjórn sérmala vorra suður í Kaupmanna-
höfn. Það er ekki oss íslendingum að
kenna. Vér áttum engan þátt í tilbún-
ing hennar. Hún var »gefin« oss, vald-
boðin, eins og stöðulögin.
Stjórnarskráin gerir samt ráð fyrir
innlendu valdi. »Hið æzta vald á Is-
landi innanlands skal á ábyrgð ráðgjaf-
ans fengið í hendur landshöfðingja, sem
konungur skipar og hefur aðsetur sitt
á íslandi. Konungur akvarðar verksvið
landshöfðingja«. Svo hljóðar önnur
málsgrein annarar greinar. Verksvið
landshöfðingja var síðan ákveðið með
konunglegri auglýsingu 22. febrúar 1875.
Með þessari auglýsingu, sem því ver,
er að eins einfalt konungsbréf, er lands-
höfðingja fengið í hendur sjálfstætt vald
í ýmsum málum. Auk þess á hann,
samkvæmt 34. gr. stjórnarskrárinnar,
sæti á alþingi.
í 2. grein stjórnarskrárinnar er lands-
höfðingja fengið í hendur umboðsvald.
í 34. greininni er honum fengið, eða
ætti honum að vera fengið, pólitiskt
vald, vald til þess að semja við þingið
fyrir hönd stjórnarinnar. Hvorttveggja
valdið er öðruvísi en það ætti að vera.
Það er illa búið um umboðsvald lands-
höfðingja. Konungur getur, hvenær sem
honum þóknast minnkað það, og póli-
tiska valdið er hvergi til annarsstaðar
en í ástæðunum fyrir 34. greininni.
Vér höfum ekki haft ástæðu til þess
að kvarta undan því, hvernig auglýs-
ingiti urn verksvið landshöfðingja hefur
verið haldin af stjórninni, en 34. gr.
stjórnarskrárinnar, eða réttara sagt til-
ætlan hennar, hefur allt til þessa verið
brotin á oss arlega, Stjórnin hefur hvað
eptir annað neitað að staðfesta lög, sem
landshöfðingi hefur lagt til að yrði stað-
fest.
Vér höfum í rauninni allt til þessa
ekkert reglulegt löggjafarþing átt. Stjórn-
in getur að vísu ekki lengur neytt upp
á oss lögum til langframa. Það er allt
og sumt, en hún getur allt af sett oss
stólinn fyrir dyrnar, getur synjað hvaða
lögum sem er, staðfestingar. Og hún
hefur notað það vald allt of mikið.
Lagasynjan stjórnarinnar, ókunnugrar
stjórnar, sem ræður helmingi atkvæða
í annari málsstofu þingsins, hefur verið
einhver óviðfeldnasti agnúinn á stjórn-
arframkvæmd vorri. Og því er ver, að
lagasynjanirnar hafa opt rakið rætur sínar
til landshöfðingjanna. Fyrsta íslenzka
pólitiska slysið eptir 1874 var fyrsta
synjunartillaga landshöfðingjans. Það er
ekki nema eðlilegt, þó að stjórnin hafi
barizt fyrir sinni skoðun á þinginu, en
hún hefði átt að láta optar undan þing-
inu. Vonandi tekur nýja, frjálslynda
stjórnin upp annan sið, og þá er mikið,
stórmikið unnið.
Vér getum nú að vísu ekki búizt við
þvf, að fá lagalega tryggingu fyrir því,
að lagafrumvörpum alþingis verði ekki
synjað staðfestingar. Fyrst um sinn
mun hvaða stjórn sem er, áskilja kon-
ungi synjunarvald í orði kveðnu. En
það ætti ekki að vera æði vandasamt,
að búa svo um hnútana, að synjunar-
valdið verði annaðhvort ekki notað,
eða mjög lítið notað. Frumvarp þings-
ins 1901 stefndi að því. Það er ekki
ólíklegt, að lagasynjanirnar verði færri,
er ráðherrann mætir á þinginu. Hann
getur sagt þinginu skoðun sína á
hverju máli, jafnskjótt og það kernur
fram, og þingið getur þá fellt þau mál
niður, sem hann ekki vill fylgja. Og
á hinn bóginn ætti þinginu að ganga
betur að sannfæra ráðherrann, þegar
hann situr í þingsölunum, en nú, er hann
situr í fjarlægu landi. En það var eins
um þetta atriði og önnur atriði, er horfa
áttu til bóta í frumvarpinu. Það var
engin trygging sett fyrir því, að svo
yrði, sem til var ætlazt. Ráðherrann
var eptir frumvarpinu, eptir sem áður,
danskur borgari og danskur embættis-
maður. Hefði slegið í sennu milli hans
og þingsins, er ekki ólíklegt, að hann
hefði farið sinna ferða. Hann átti ekk-
ert undir þinginu eða þjóðinni, og laga-
ábyrgðin, sem frumvarpið lagði a hann,
var ekkert annað en pappírsábyrgð
Það var heldur ekki annars að vænta.
Frumvarpið var byggt á ramskökkum
grundvelli. Það var, er og verður aðal-
ástæðan gegn því. Það er ekki hægt,
að tryggja áhrif þings og þjóðar á stjórn-
ina, nema því að eins, að stjórnin eigi
heima í landinu og eigi bæði virðing
sína og vellíðan undir þjóðinni.
Það er enginn efi á þvf, að það hefði
mátt rætast betur úr hinu pólitiska valdi
landshöfðingjans, ef vel hefði verið á
lialdið. Að vísu er landshöfðingjadæm-
ið vafalaust eitthvert vandasamasta em-
bættið, þótt iangt sé leitað. Landshöfð-
inginn er allt af milli steins og sleggju,
milli þings og stjórnar. Hann veit ekki
almennilega, í hvorn fótinn hann á að
stíga. En margt hefði þó mátt fara
öðru vísi, ef landshöfðinginn hefði upp-
runalega farið rétt á stað og þingið
stutt hann. En það hefur verið öðru
nær. Það er engu líkara en að lands-
höfðinginn og þingið hafi stundum litið
illu auga hvor til annars, engu líkara
en að landshöfðinginn og þingið hafi
stundum verið að togast á, í stað þess
að báðir partar hefðu átt að standa sem
einn maður, að minnsta kost þar sem
íslenzka stóð gagnvart útlenzku. En
það gagnar lítið að sakast um orðinn
hlut. Hið pólitiska vald landshöfðingj-
ans á vafalaust ekki viðreisnar von.
Það var líka að nokkru leyti byggt á
skökkum grundvelli. Landshöfðinginn
stendur ekki nema með annan fótinn í
þingsalnum, hinum fætinum stendur hann
suður í Kaupmannahöfn, og það er ó-
mögulegur fótaburður til lengdar.
Vér verðum að stíga sporið til fulls.
Það verður að flytja valdið inn
í iandið. Það er undravert, að eyða
skuli þutfa orðum að jafneðlilegri og
jafnviðurkenndri kröfu út um allan heim.
Eins og það sé ekki deginum ljósara,
að ráðsmaðurinn verður að vera á bú-
inu og skipstjórinn á skipinu, sem hann á
aðstjórna. Það er fyrsta krafan til hvaða
stjórnarfyrirkomulags sem er, að stjórn-
in sitji t' því landi, sem hún á að stjórna.
Stjórnin á að vera auga þjóðarinnar,
en engu mannlegu auga er fært að sjá
meinsemdir vorar sunnan úrKaupmanna-
höfn. Stjórnin á að vera hægri hönd
þjóðariunar, hún á ávallt að vera til
taks til að taka í taumana, þegar eitt-
hvað ber út af, en það getur stjórnin
ekki í tækan tíma, meðan hún situr í
öðru landi. Stjórnin getur ekki verið
kunnug högum vorum og þörfum, nema
því að eins að hún búi við sömu kjör
og þjóðin. Það er ekki nóg, að ráð-
herrann geti heyrt skoðanir þingmanna
og lesið blöðin. Það er vitanlega bót
frá því, sem nú er, en engan veginn
nóg. Eptir þvt ætti kaupstaðarbúinn
að geta stjórnað sveitabúi. Hann á allt
af kost á ad tala við bændur og lesa
það, sem skrifað er um búskap. En
þó dytti engum bónda með heilbrigðri
skynsenti í hug, að setja kaupstaðar-
borgarann fyrir búið sitt. — Maður get-
ur enda ekki búizt við, að stjórnin leggi
fram allt, sem hún á til, afdráttarlaust,
nema því að eins, að hún búi við sömu
kjör og þjóðin. Það er vafalaust mjög
hyggiiegt, að láta fjármanninn eiga eitt-
hvað í skepnunum, sem hann á að hirða,
og skipstjórann eitthvað í fiskiskipinu,
sem hann á að fara með. Gagn hús-
bóndans og útgerðarmannsins verður þá
gagn fjármannsins og skipstjórans. Eins
er um stjórnina, þegar hún lifir við sömu
kjör og þjóðin. Það, sem gert verður
fyrir þjóðir.a, keniur líka stjórninni að
gagni.
Það er vitaskuld ekki einhlitt, að
stjórnin sé busett í landinu. Stjórnin
verður auk þess að eiga virðingu sína
og vellíðan undir þjóðinni. Þess vegna
verða íslendingar að krefjast þess, að fá
sjálfir að launa sinni stjórn.
Danska stjórnin vissi, hvað hún gerði,
þegar hún ákvað upp á sitt eindæmi,
að ráðgjafinn og íslenzka stjórnardeild-
in í Kaupmannahöfn skyldi taka laun
sín beint úr rikissjóði, og landshöfðing-
inn sín af tillagi Danmerkur til lands-
ins. Hún hafði með því tökin á æztu
stjórn landsins. Það er eðlilegt, að stjórn-
in fari, rétt eins og hver annar maður,
nokkuð eptir því, hvernig til hennar er
gert. Það vita allir, sem haldið hafa
hjú eða hafa látið vinna eitthvert verk
lyrir sig, að verkið fer nokkuð eptir
því, hvernig gert hefur verið til verka-
mannsins. Auk þess ætti sómatilfinn-
ingin að segja oss, að vér verðum sjálf-
ir að launa starfsmönnum vorum, háum
sem lágum, ef vér viljum heita sjálfstæð
þjóð.
En það er ekki allt fengið með því,
að stjórnin sé búsett í landinu og þiggi
laun sín af þjóðinni. Það getur hugs-
azt, að stjórnin skeyti samt ekki um
heill þjóðarinnar. Þess vegna verður
að fá þjóðinni í hendur tæki, til að
korna fram lagalegri abyrgð á hendur
stjórninni. Það verður að reisa dótn-
stól upp í la nd i nu, á bak við stjórn-
ina, og hengja ábyrgðarlög upp yfir
höfuðið á henni. Hún verður að finna
til þess, að hún á að standa þjóðinni
reikningsskap af gerðum sínum, hún
verður að finna til þess, að hún tekur