Þjóðólfur - 28.02.1902, Page 1

54. árg.
Reykjavík, föstudaginn 28. febrúar 1902.
M 9.
Utlendar fréttir.
Til 16. þ. m., að þeim degi með-
töldum, hafa borizt hingað útlend blöð
(ensk og norsk) og er þetta hið helzta
fréttnæmt úr þeim :
Búastríðið enn í fullu fjöri og mann-
fall töluvert af hvorutveggjum. Eru Bú-
ar í 3 höfuðflokkum og langt á milli.
Fyrir stærsta flokknum ræðurDeWet,
öðrum Botha og hinum þriðja Delarey.
í byrjun þ. m. ætlaði Kitchener enn að
slá hring um De Wet, og skyldi nú
til skarar skíða að handsama hann.
Aður hafði hann reynt að króa hann,
með því að skipa liðinu í langar rað-
ir með stuttu millibili, og hélt þannig
áfram á daginn, en dró saman liðið á
nóttunni og þá slapp De Wet jafnan
ár greipum hans. En nú hélt Kitchener
sama millibilinu nótt og dag þannig,
að 200 Bretar gættu hverrar mílu í
fyrstu, og eptirþví sem herkvíin þrengd-
'st umhverfis De Wet voru 300 Breta
skipaðir á hverja mílu. Hafði Kitchener
þá dregið svo mikið lið saman, að það
tók yfir 57 (enskar) míiur, og kvíin
alstaðar jafnstyrk á því svæði. Jafn-
t>ðum og herkvíin færðist áfram voru
€ryfjur grafnar og vígi hlaðin til að
veita óvinunum sæmilega móttöku, ef
þeir reyndu að brjótast í gegn. Höfðu
Fretar aldrei haft jafnöflugan viðbún-
aA og þóttust nú vissir um að geta
handsamað De Wet eins og rottu í
g'ldru. En það fór á annan veg. Þá
er kvíin þrengdist meir og meir, hélt
De Wet ráðstefnu með mönnum sínum
°g var þar samþykkt að ráðast á her-
Evína á 3 stöðum í senn. Tveimur
hópunum mistókst það að miklu leyti,
svo að fáir sluppu gegnum og ráku
þeir þó naut á undan sér, og beygðu sig
fram á makkann á hestunum til þess
að þeir sæjust síður. En þrátt fyrir
náttmyrkrið sáu Bretar hvað um var
^ð vera og skutu í ákafa á allan hóp-
'nn. De Wet og sá flokkur, er með
honum var, var heppnari. í niðamyrkri
kl- 1 aðfaranóttina 7. þ. m. ruddist
Fann í gegnum hervörð Englendinga
Innan um nautgripahjörð, er Búar ráku
^eð sér. Féllu að eins 3 af mönnum
Fans í þeim viðskiptum. Hann missti
°S 25 hesta og töluvert af nautunum.
Er svo að sjá, sem Steyn forseti hafi
þar sloppjg með honum. — Á þessum
flögum 5.-8. þ. m., er sagt að 283
Búar hafi fallið og særzt eða verið tekn-
lr til fanga, en ekki ber sögnum sam-
an um þaíý þvj ag agrjr telja 69 fallna,
17 særða, 574 tekna til fanga og 57,
er gefizt hafi upp, alls 717 manns, en
það er eptir skýrslum Englendinga.
Um manntjón þeirra eru ekki áreiðan-
legar fréttir. Um sama leyti og De Wet
slapp. réðst einn foringi Búa, Malanað
að nafni, með 600 mönnum á vistalest,
er 140 Breta fylgdu, og féllu 22 Bret-
ar í því áhlaupi, þar á meðal foringi
þeirra Crofton majór. En Búar gatu
ekki tekið með sér nema 6 vagna rueð
vistum (af 56) en brenndu hitt. Áður
höfðu þeir tekið 20 Breta til fanga, er
Crofton hafði sent frá sér til að biðja
um liðsauka, því að hann þóttist of
fámennur til að gæta vagnanna, eins
og líka reyndist. I sambandi við und-
ankomu De Wet féllu Englendingum
illa ófarir þessar, og fer kurr manna
og óánægja yfir ófriðnum mjög vax-
andi heima á Englandi. Eru ýms blöð
þar furðu harðorð í garð Chamber-
lains, er þau kalla óheillamanninn, er
mundi hafa lokið æfi sinni a höggpall-
inum í Tower, hefði hann lifað á fyrri
tímum; hann sé pottur og panna þess- j
arar þjóðarógæfu, hann sé refsisvipan, J
er látin sé riða um bakið á heimskri
þjóð o. s. frv. (sbr. „Reynolds News-
paper“ 2. febr.). — Bretar eru nú jafnvel
orðnir hræddir um, að þeir muni missa
Kapnýlenduna, því að helmingur henn-
ar kvað annaðhvort vera í fullkomnu
uppnámi, eða algerlega á Búa máli.
En Englendingar kæfa þar niður óspekt-
irnar með harðri hendi og skýra ekk-
ert frá ástandinu þar, senda ekki önn-
ur hraðskeyti, en þeim þóknast o. s. frv.
Nú hafa Bretar 238,000 hermanna í
Transval og Oranje. Svo skýrði her-
málaráðgjafi þeirra frá í þinginu. Yfir
100,000 manna hafa þeir misst í ófriðn-
um, síðan hann hófst. Friðarumleit-
unum frá hollenzku stjórninni fyrir hönd
Búa, hefur Bretastjórn synjað, segir, að
Búar sjálfir verði að leita friðar. En
menn spá því, að Búar muni seint frið-
ar biðjast.
Það þykja allmikil tiðindi, að Bretar
og Japanar hafa nýlega gert samning
sín á milli, er gildir næstu 5 ár, og
eru aðalatriði hans þau, að lendi ann-
aðhvort ríkjanna í ófriði, skuli hitt leit-
ast við að hamla öðrum þjóðum frá
því að skipta sér af þeim ófriði, en
ella koma til hjálpar. Líta Rússar eink-
um hornauga m. fl. til þessa samnings,
því að hann er stílaður gegn yfirgangi
þeirra í Norður-Kína og á Kóreu.
Látinn er 12. þ. m. einn af helztu
göfugmennum Breta D u f f e r i n lávarð-
ur (markís af Dufferin og Ava), fyrr-
um vísikonungur a Indlandi, landstjóri
í Kanada og víða sendiherra: í Péturs-
borg, Konstantínopel, Róm og síðast
í París, nafnkunnur stjórnmálamaður og
vitsmunamaður og sæmdur fjölda tign-
armerkja. Var prúðmenni hið mesta
og mjög vel látinn af æðri sem lægri.
Er og kunnur íslendingum, því að hann
ferðaðist hér á landi 1856 og ritaði
mjög hlýlega um landið. Mun hann
einna göfgastur þeirra Englendinga,
er hingað hafa komið, og gat sér hér
mjög góðan orðstír. Er og mælt, að
hann hafi opt minnzt síðan íslandsferð-
ar sinnar með ánægju og lofsamlegum
ummælum um land vort og þjóð.
Santos Dumont hefur nú nokkrum
sinnum farið upp í loptfari sínu, og
getað stýrt því eptir vild, en 14. þ. m.
vildi honum það óhapp til, að loptfar
hans rifnaði, gasið streymdi út og Dum-
ont féll í sjóinn (hjá Monaco), en skip,
sem í nánd var bjargaði honum. En
Dumont hefur ekki misst kjarkinn við
þetta óhapp.
Minto jarl, landstjóri í Kanada hef-
ur skýrt frá því á Ottawaþinginu, að
Kanadastjórn hefði samið við Marconi
um ýms hlunnindi fyrir Kanada, ef
þráðlaus hraðskeytasending kæmist á
þvert yfir Atlantshaf.
Stórkostlegir jarðskjálptar hafa orð-
ið í Shemakha í Kákasus, skammt frá
Baku, og f jöldi manna misst lífið, þar
á meðal margar konur, er voru í baði,
þá er jarðskjálptinn hófst. Manntjón-
ið skiptir hundruðum. Hinn 14 þ. m.
voru um 200 lík grafin upp úr rúst-
unum. Shemakha var blómlegur bær
með 30,000 íbúum. og verzlaði mikið
með silki, bæði við Rússland og Persíu.
Á eynni Nippon í Japan kól heila
hersveit, 209 manns, til bana í janúar-
mánuði, en að eins einn maður komst
lífs af.
Nýja lögmálið.
Barátta sú, er háð hefur verið til þess
að vinna valtýskunni gengi í landi voru
hefur orðið til þess, að forgöngumenn
hennar hafa leitt fram margar nýjung-
ar í ýmsum greinum vísindanna, sem
áður voru ókunnar og óvíst er, hve-
nær ella hefði upp komið.
Hér yrði oflangt upp að telja, hve
margar nýstárlegar og hollar kenning-
ar flokkur þessi hefur haldið fram um
réttindi og kröfur Islandsþjóðar gegn
Danastjórn. Þær liafa verið gagnstæð-
ar hinum úreltu kenningum Jóns Sig-
urðssonar og hans fylgjara, sem nú
heita „blekkingar" einar.
„ Framfaramenn“ þessir hafa talað
mjög um og æskt þingræðis; í sam-
ræmi við það hafa þeir árum saman
sterklegahaldið þvífram aðbiðja „stjórn-
ina“ ekki um annað en það, sem víst
væri, að hún vildi veita. „Skoðun
stjórnarinnar" hefur verið vald það, er
þeir hafa lotið og boðið öðrum að gera
hið sama. S 1 í k a þingræðishugmynd
verður að telja sem nýja uppfundningu.
Annars er ekki vert að fara frekara
út í „skýringar“ þeirra á þjóðréttind-
um Islendinga. Þær eru víst fullkunn-
ar úr „Eimreið." og „ísafold". -—Lak-
ast er þó það, að foringjarnir („fimm-
ið“ m. fl.) eru nú víst að falla frá þeim
sumum aptur. — Einn gáfumaður hafði
t. d. „stúdérað í 30 á r “ það atriði,
hvort ráðgjafi íslands gæti verið bú-
settur á Islandi — og komst hann að
þeirri „rökstuddu sannfæring", að það
væri m e ð ö 11 u „óhugsandi".
Skýrði hann frá þessu með miklum
óskeikulleik í efri deild alþingis á síð-
asta sumri, en nú hefur hann þó feng-
ið nýrri og betri þekking um þetta at-
riði á skömmum tíma, sem hefur um
leið kollvarpað árangri af rannsókn, er
staðið hafði um heilan mannsaldur.
í almennri löggjöf og réttarfari hef-
ur dr. Valtý gert mjög merkilega upp-
götvun, sem eflaust getur haft mikil-
vægar breytingar í för með sér um all-
an heim, þegar hún ryður sér til rúms.
Uppgötvunin er sú, að löggjafarþing
getur með lögum veitt sjálfu sér full-
komið vald yfir málum, sem því eru
annars að öllu óháð og það hefur ekki
haft nokkra heimild til að fjalla um.
Samkvæmt þessu á einhver með öll-
um rétti hlut, sem hann hefur stolið;
athöfnin hefur það í för með sér, að
hluturinn er þá um leið orðin hans
sönn eign. — Valtýr hefði líkl. fengið
doktorsnafnbót fyrir þetta að tilstilli
Rumps sáluga, ef hann hefði ekki haft
hana áður.
Einna bezt hefur þó herra assessor
Kristján Jónsson aukið og endurbætt
siðferðislögmálið með setningu, er hann
hefur prenta látið tvisvar í „ísafold”
nú nýlega. Er líklegt, að setning þessi
sé árangur af langvinnri umhugsun og
sannleiksstundan, kannske um nokkra
tugi ára. Setningin hljóðar svo: Ár-
angurinn réttlætir stefnuna!"
Kenning þessi kom ýmsum heldur
ókunnuglega fyrir fyrst og virtist sum-
um henni svipa til setningar Jesúíta:
„Tilgangurinn réttlætir meðalið", en
reyndar er hér tvennt ólíkt um að gera,
enda hefur dómarinn sjálfur bent á það
í ísafold".—Jesúítar horfa ekki í að
vinna verknað, þótt ekki sé fagur eða
heiðarlegur í sjálfu sér, ef þeir eru viss-
ir um að gagni verði því málefni, sem
þeir berjast fyrir. Eptir setningu dóm-
arans verður aptur ekki dæmt um gerð-
ir mannanna, hvort þær eru lofs- eða
ámælisverðar, fyr en séð verður, hverj-
ar afleiðingar þeirra verða. Er ekki
úr vegi að nefna dæmi til skýringar
setningunni:
Bræður Jóseps seldu hann mansali
til Egyptalands. Þar komst hann til
mikils frama og varð fyrirhyggja har.s
að liði mörgum mönnum og þjóðum í
hallærinu. — Auðvitað ber þetta allt að
þakka dyggð bræðra hans, því að „á-
rangurinn réttlætir stefnuna", eins og
dómarinn segir.
Maður brauzt inn í hús á næturþeli
og náði sér dýrgrip frá húsbóndanum,
en fór svo ógætilega út, að bóndi
vaknaði. P'ann hann þá reykjarlykt og
var kviknað í húsinu, en bóndi gat
slökkt eldinn, af því að hann vaknaði
á þessu augnabliki. Annars hefði hann
líkl. brunnið inni. Þjófurinn hljóp burt
dauðhræddur, en það var mesta flónska,
því að bóndi átti honum lífið að þakka
og hefði víst launað honum vel, því að
„árangurinn réttlætir stefnuna!"
Efíaltes hinn gríski vísaði Persum
leynistigu inn á Grikkland og er óvíst,
að her þeirra hefði komizt þangað ella.
Grikkir unnu siðan algerðan sigur á
þeim við Platæe og Salamis og höfðu þar
með komið Persaveldi á kné. Hitigað
til hefur hershöfðingjum Grikkja verið
þakkað þetta, en það er ekki rétt (sbr.
Kristján). Efíaltesi ber einmitt heiður-
inn, því að hann lcom Persum í land-
ið, en ella hefðu þeir, ef til vill, snú-