Þjóðólfur - 28.02.1902, Side 2

34
ið heim heilir á húfi. Það er „árang-
urinn sem réttlætir stefnuna!"
Valtýsliðar hafa árum saman barizt
fyrir því að flytja valdið út úr land-
inu og auka afskipti Danastjórnar af
sérmálum íslands. Gátu þeir loks kom-
ið frumv. í þá átt gegnum þingið sein-
ast og samþ. eptir að stjórnarskipti
voru orðin í Danmörku Þessir kapps-
munir urðu til þess, að mótflokkur þeirra,
heimastjórnarmenn, sendu Hannes Haf-
stein utan til þess að skora á stjórn-
ina að veita stjórnarskr.br., er ákvæði
ráðgjafa búsettan í sjálfu landinu. Móti
þessu hömuðust Valtýingar.—En stjórn-
in varð þó við tilmælum Hannesarog
heimastjórnarmanna um búsettan ráðgj.
hér. — Eins og allir sjá, þá á dr. Val-
týr og Kristján og þeirra sinnar allan
heiður af þessu, fyrir mótstöðu sina
gegn málinu og sannast þar enn áþreif-
anlega, að „árangurinn réttlætir
stefnunal"
Frekari sannana þarf setningin ekki
við. Þetta síðasttalda dæmi hefur lík-
lega átt mestan þátt í að ýta undir
dómarann að birta þessa óþekktu kenn-
ingu, sem gera má þó ráð fyrir, að sé
árangur af löngum og vandlegum „stúd-
eringum". — En hvað sem því líður,
þá a uppgötvarinn beztu þakkir skilið
fyrir að „opinbera" einmitt nú, þegar
þetta nýja lögmál getut komið
sér svo mætavel fyrir marga flokksntenn
hans, marga fleiri en hann sjálfan.
Sennilega hefur dómarinn ennáprjón-
unum fleiri svipaðar setningar, sem
kollvarpa því gamla og úrelta og fer
því líklega nærri um það, að ekki verði
hafðar hendur í hári hans, þegar þær
kenningar öðlast gildi.
»Né þín gleymast lýð í landi
lengi blessuð minning skal«. G. Br.
Ari.
Um raanna- ráðningar
á þilskipin.
Margir eru það af þilskipaeigendum og
útgerðarmönnum, sem kvarta yfir því, að
þilskipaútgerðin sé svo kostnaðarsöm, að
hún svari ekki kostnaði, nema með þvi
meiri afla, sem sjaldan mun fást. Til
þess að ná í sem mestan afla, hafa roenn
svo tekið upp á því, að setja svo marga
menn á skipin, sem hægt er að koma á
þau, fá jafnvel svo marga, að slíkt mundi
ekki vera forsvaranlegt, væri nokkurt tillit
tekið til heilsu og heilbrigði manna. Því
dæmi eru til þess, að svo mörgum mönn-
um hefur verið hrúgað út á eitt skip, að
ekki var nema helmingurinn, sem gat
sofið eða hvílzt í senn. Þegar svo þar
við bætist, sem mjög opt mun eiga sér
stað, þar sem svo mikil hrúga af mönn-
um er saman komin, að óþrifnaður og
sóðaskapur er langt fram úr hófi, getur
hver skynsamur rnaður séð, að sHkt
mundi varla álítast forsvaranlegt, ef það
væri skoðað frá heilbrigðislegu sjónar-
miði. Vitanlega mun þetta, sem hér er
sagt, kannske ekki eiga sér stað nú, en
það hefur þó verið.
Það hlýtur hver skynsamur maður að
sjá, að það þarf æði mikinn mannafla, til
þess að halda úti miklum þilskipaútveg,
með því fyrirkomulagi, sem nú er, svo
að haldi þilskipaútvegurinn áfram að auk-
ast í hlutfalli við það, sem hann hefur
gert nú síðustu árin, þá hljóta útgerðar-
mennirnir innan fárra ára að lenda í
mesta mannahraki, með því líka að slíkt
fyrirkomulag hefur það í för með sér, að
það dregur allan vinnukraptinn frá land-
búskapnum, svo að slíkt horfir til stór-
vandræða, þegar bændur geta ekki hirt
jarðir sfnar fyrir mannaleysi. Nú ereinn-
ig þess að gæta, aðþessi mikli mannfjöldi,
sem hafðurer á skipunum, kemur öldung-
is ekki að tilætluðum notum, því þótt
skipin séu stór, þá eru þau samt ekki
svo stór, að ekki sé hægt að hrúga svo
miklu af mönnum á þau, að ekki verði
full not af; því þegar komnir eru 20—26
menn á eitt skip, þá getur ekki verið
stórt pláss, sem hverjum er ætlað, enda
getur hver skynberandi maður ímyndað
sér, að þegar komnir eru 18—24 færi á
skipshliðina, að bæði færaflækja og ann-
að, geri það að verkum, að afnotin verða
ekki betri, en þótt ekki væri nema 16
—20. (Hér er gert ráð fyrir, að skip-
stjóri og matsveinn renni ekki).
Eg álít nú, að með öðruvísi tilhögun
mtindi vera hægt að fá eins mikinn eða
meiri afla, með töluvert færri mönnum
en nú eru.
Eg tek t. d. að áskipi, sem nú eru 26 menn
á, væru ekki nema 20, þar af 5 (skipstjóri,
stýrimaður og 3 hásetar,) sem ætlað væri
að vinna öll ahnenn skipsverk, og ganga
»vakti,r« hvort sem skipið fiskaði eðaekki,
því það er margreynt, að seglatilhögun
á »kútterunum« er svo hæg, að auðvelt
er fyrir 5 menn, að haga þeim eptir þörf-
um. Hinir i4ættusvo að vera fiskimenn,
sem ekki þyrftu annað að gera, en draga
fisk, og búa hann undir salt. Þessir 14
fiskimenn mundu þá verða mikið áhuga-
meiri við fiskidráttinn, en opt á sér stað
nú, þegar þeir þyrftu ekki að eiga von á
því, að vera að flækjast uppi á þiljum
iðjulausir í hvert sinn, sem eitthvað er
siglt; einnig mundi mega gera 16 menn
við færi, að öllum jafnaði, því stýrimað-
ur og hinir 3 hásetar, sem »vakt«-skyldir
eru, gætu verið við færi á sínum »vökt-
um«, þegar þeir ekki þyrftu að gera önn-
ur skipsverk.
Þessir 16 menn hefðu þá nóg pláss á
skipinu, ogþyrftuþví aldrei, að verahver
öðrum til baga, og mundi þá verða jafn-
ari fiskidráttur yfir skipið, heldur en þeg-
ar hver flækist fyrir öðrum af þrengslum.
Eptir því, sem nú tíðkast, mun það
vera almenn venja, að skipta skipshöfn-
inni til helminga, og mun því optast vera
svo, að ekki er nema helmingurinn, er
rennir færi 1 senn. Svo þegar eg tek t.
d. skipið með 26 mönnum, og þar frá
dreg eg 2, nefnilega skipstjóra og mat-
svein, sém sjaldan eðaaldrei munu renna
fieri svo nokkru muni, þá hef eg 24 ept-
ir, og helmingurinn af þeim verða 12,
svo það verða þá einungis 12 af öllum
fjöldanum, sem að öllum jafnaði eru á
þiljum og við færi. Erþað því 4 mönn-
um færra, en í dæminu, sem sýnt er hér
að framan, og þó er 6 mönnum fleira á
skipinu. I sama hlutfalli mætti hafa færri
menn á hinum skipunum, og yrðu þó að
jafnaði tiltölulega fleiri til fiskidráttar. Það
mun reyndar vera venja nú, þegar mikið
er um fisk, að menn standi »frívaktir«,
sem kallað er, en það ernú miklu sjaldn-
ar, sem svo mikið er um fisk, að það þyki
tilvinnandi; því rnenn verða því latari á
sínum eigin »vöktum«, enda er fjöldinn
þá svo mikill, að hver er öðrurn til baga,
eins og sagt er hér að framan.
Eg veit rnikið vel, að það getur komið
fyrir, að það hittist á mikinn fisk, og lít-
ið eða ekkert þurfi að sigla yfir sólar-
hringinn, (en það er nú sjaldan), svo að
fiskimennimir, sem hér eru nefndir að fram-
an, mundu verða þreyttir, ef þeir væru
alltaf við færi, en þá ætlast eg til, að
skipstjórinn sjái svo um, að menn fái
hvíld til skiptis, eptir því, sem þörfgerist.
Einnig mundi með þvf fyrirkomulagi,
sem talað er um hér að framan, komið
mikið í veg fyrir hinn Ijóta vana, sem til
þessa tíma hefur alít of víða átt sér stað
á fiskiskipum vorum, en það er hirðuleysi
með segl og »tóverk«, allt er látið drasla,
þar til það er orðið ónýtt, en ekkert
endurbætt í tíma, vegna þess, að engir
menn eru á skipunum, er sérstaklega er
ætlað það verk, svo ávallt er keypt nýtt,
og ekkert til sparað, svo útgerðin verður
þess vegna miklu kostnaðarsamari, en ann-
ars mundi verða, ef allt væri vel hirt.
En vona nú, að allir skynsamir menn
hljóti að sjá, að það fyrirkomulag, sem
hér er sýnt fram á, mundi verða mikið
kostnaðarminna og betra, heldur en það,
sem nú er, bæði fyrir útgerðarmánninn og
fiskimennina, og menn taki þessvegna orð
mín til alvarlegrar íhugunar.
Ritað í janúar 1902.
D. H.
Fjallkonan
Og
Þórður í Hala.
1 34. tölubl. Fjallk. f. á. er mynd af
Þórði í Hala, og æfisaga hans, með miklu
lofi og skjalli um hann, já oflofi, því að
þó að það sé satt, að Þórður sé að mörgu
vel nýtur í sveit sinni og héraði, þá er
ómögulegt annað að segja, en að Þórður
sé með þeim allra þynnstu af bændum á
þingi, frá því fyrst hann átti sæti þar og
sýndist því ekki eiga við að hefja hann
upp til skýjanna fyrir þingmennsku sína,
og allra sízt, þegar hann var að sýna
ósjálfstæði og hringlandaskap í einu af
þjóðarinnar stærstu málum, stjórnarskrár-
málinu. Eg skal að eins stuttlega sýna
stefnuleysi Þórðar í þessu máli. I fyrra
sumar (1900) fór Þórður í atkræða leið-
angur austur í sýsluna. (Eyjafjöll og víð-
ar) og í þann »túr« fékk hann með sér
séra Eggért Pálsson á Breiðabólstað, sem
öllum er kunnugt, að er gallharður mót-
stöðumaður valtýskunnar, og hefur altaf
verið. Hvort Þórður hefur nokkuð makk-
að við hann um þingmennsku með sér,
er mér ekki vel kunnugt, en sá orðrómur
gekk á eptir, að Þórður hefði lcfað, að
styrkja séra Eggert til þingmennsku, og eru
því allar líkur til* að Þórður hafi þá eigi
verið valtýskur, í það minnsta ekki ofan á.
Svo gerðist nú ekki neitt sögulegt af Þórði
fyr en á kjöríundi Rangæinga 29. sept.
Þá hélt Þórður þar ræðu eins og lög gera
ráð fyrir, sem þingmannsefni, og lýsti skoð-
unum sínum á stjórnarskrármálinu m. fl.
en sú ræða hans var svo tvíræð, að alls
ekki var hægt að dæma af henni, hvar
hann stóð í þessu máli, og álitu þvf báð-
ir flokkarnir hann sín meginn, og fyrir það
fékk hann jafnmörg atkvæði oghannfékk
á kjörfundinum, Hefði Þórður þá lýst
því yfir að hann væri valtýskur, þá er
vfst enginn efi á þvf, að hann hefðifallið
fyrir séra Eggert. Eg hef lauslega frétt,
að á aðalfundi Stokkseyrarfélagsins, sem
haldinn var í Hala nál. miðjum des. 1900
þá hafi stjórnarskrármálið komið til um-
ræðu á milli deildarstjóranna, en sérstak-
Iega á milli Eggerts bónda í I.augardæl-
um og Þórðar og þá hafi Þórður talað
eindregið á móti valtýskunni en Eggert
með. Þessa sögu sel eg ekki dýrara en
eg keypti. Á þingmálafundi Rangæinga
síðastl. vor lýsti Þórður alls ekki yfir,
hvar hann stæði þá í stjórnarskrármálinu;
hvort hann hefur ekki verið búinn að
ráða það við sig þá, eða ekki þorað að
láta það uppi skal látið ósagt. Eg hef
ennfremur frétt, og það áreiðanlega, að
Þórður hafi talað við merkan bónda í
Árnessýslu, þegar hann fór til þings, síð-
astl. sumar, og þá hafi Þórður látið sér
farast orð á þá leið, að nú væri árfðandi
að kjósa forseta í neðri deild úr Valtýs
flokk. Eln hvað gerði Þórður þegar til
þess kom ? Honum mun ekki hafa orðið
á, annaðhvort viljandi eða óviljandi, að
greiða manni úr hinum flokknum atkvæði
sitt? Af þessu sézt bezt sjálfstæði Þórðar
í þessu máli, og einmitt þegar Þórður er
að þessu hringli, þá er »Fjallk.« svo ósvíf-
in, að lofa og dýrka hann, og hæla hon-
um á hvert reipi fyrir þingmannshæfi-
leika, telja hann einn með framfarabænd-
um, sem á þingi hafa setið m. fl.
Fjallk. segir að kunnugur maður hafi
ritað æfisögu Þórðar, og það segir hún
víst satt; þvf það lítur út fyrir, að annað-
hvort hafi það gert maður, sem hefurhaft
kirkjttbækur Holta- og Kálfholtsprestakalls
við hendina, eða þá maður, sem hefur hlýtt
Þórði yfir öll þessi fræði, látið Þórð segja
æfisögu sjálfs síns, en bætt svo inn í öllu,
skruminu og skjallinu, því það er ólíklegt
að Þórður hafi sjálfur gert það t. d. líkja
sér við Horner þingmann Englendinga m.
fl. Æfisaga Þórðar er eflaust rétt rituð,
fyrir utan skjallið, en nokkuð þykir mér
höf. vera títt talaður á Holtahreppi; t. d.
segir hann, að Þórður hafi byrjað búskap
í Hala í þá nefndum Holtahreppi, en
hreppurinn hét áður en honum var skipt
Holtamannahreppur. Það væri leiðinlegt,
ef »Fjallk.« yrði ekki að ósk sinni, með
að Rangseingar fengju að njóta Þórðar á
þingi, en óskandi væri, að Rangæingar
sendu Þórð ekki á þing optar, þvl það er
enginn efi á því að þeir eiga fleiri en einn
og fleiri en tvo, sem væru miklu líklegri
til þingmennsku, og ekki mundu sýna eins
mikla ósjálfstæði, þegar mest riði á. Að
síðustu er eg mjög hræddur um, að hin
fyrnefnda Fjallk.grein, verði ekki Þórði
eða Fjallk. til mikillar blessunar, hvorki
til að auka atkvæði handa Þórði við næstu
kosningar, eða til að auka kaupendur Fjall-
konunnar í Rangárvallasýslu, »þvl hófið
er bezt í hverjum hlut«.
Rangæingur.
Botnverpilllnn
»01iver Cromwell«, er strauk héðan af
höfninni til Englands, eins og getið var
utn í Þjóðólfi, kom aptur hingað 21. þ.
m., eins og hann hafði skrifað lögreglu-
stjóra, og reyndist því furðu orðheldinn.
Borgaði 600 kr. fyrir fiskfarminn, er hann
fór með til Englands, en auðvitað er það
lítill hluti þess, er hann var seldur fyrir
í Plnglandi.
Gufuskipið „Seandía"
kom hingað 22. þ. m. frá Noregi með
kol til Björns kaupmanns Guðmundssonar.
Þilskipin
héðan úr bænum eru nú að búa sig til
útsiglingar, og mörg þegar farin. Er það
allálitlegur floti, sem hefur verið hér á
höfninni þessa dagana. Á morgun (i.marz)
leggja flest þeirra út sem eptir eru.
Milliþinganefnd
í fátækramálum og sveitastjórnarmálum,
ákvað síðasta þing að skipa skyldi, og
veitti til þess á fjárlögunum allt að 3000
kr. Nú hefur landstjórnin skipað í nefnd
þessa: Pál Briem amtmann, formann, Jón
Magnússon landshöfðingjaritara og Guð-
jón hreppstjóra Guðlaugsson á Ljúfustöð-
um. Er ætlazt til, að nefndin leggi frum-
varp sitt fyrir alþingi 1903.
Dyrhóla—gatið apturgengið.
p’lestir munu hafa ætlað, að ritstj. Sunn-
anfara ogísafoldar væri alveg hætturvið,
að breiða yfir Dyrhóla-gatið sitt. En svo
er ekki. I 1. nr. Sunnanfara þ. á. er
hann enn að þvælast í gatinu og reyna
að skýla því með vöflum og vífilengjum.
Kennir nú skipstjórum um, að þeir hafi
sagt sér, áður en myndin var prentuð, að
þetta væri Dyrhólaey, og þeir »muni
standa við það enn«(!!). O-jæja! Það
væri gaman að sjá, hverja skipstjóra hann
fær til að votta það, að Sunnanfara-mynd-
in sé af Dyrhólaey! Hversvegna fær mað-
ur: m ekki slík vottorð? Hversvegna hef- _
ur han; látið troða sér öfugum og nauð-
ugum í þetta nafnfræga Dyrhóla-gat, ef