Þjóðólfur - 21.03.1902, Side 2

46
um vorn hag. Hafnarstjórnarmenn
hafa sjálfir ekki gert lítið úr því, að
„peningavald" — svo kallar ísafold
það — geti ráðið mjög miklu, og er
það þá augljóst, að peningavald þeirra
bankamanna getur orðið allægilegt hér.
Þessir herrar geta því ráðið miklu um
atvinnumál, verzlunarmál, stjórninál
o. fl. með sínu einokunarpeningavaldi,
og þarf naumast að fjölyrða um það,
hversu afleiðingar slíks yrðu happa-
drjúgar. Sú stefna ryður sér líka óð-
um til rúm9 úti í heimi, að bankar
eigi að vera ríkisbankar, en ekki hluta-
félagsbankar; sá er þó munurinn þar,
að þar eru það innlendir menn, sem
eiga hlutafélagsbankana og stjórna
þeim að öllu leyti, en hér yr.ðu það
útlendingar, sem legðu fram féð og
stofnuðu og ættu bankann, nema þann
hlut, er revisorinn kveðst ætla að
taka, því aðrir munu ekki hér á landi
sjá sér fært efnanna vegná að taka
hluti í þessu baukafyrirtæki.
Þess eru víst • fá dæmi í sögu
mannkynsins, að þjóðirnar hafi veitt
útlendum mönnum einkaleyfi til að
reka peningaverzlun í löndum sínum.
Það var vel að orði komizt, er Þórhallur
lektor Bjarnarson kallaði það næst
„pólitiskum glæp“, að leggja niður
landsbankann, eins og þeir Haínar-
stjórnarmenn ætluðu að gera, og hefðu
gert, ef þeir hefðu mátt ráða. Það
er sannarlega erfitt að skilja, hversu
þeim mönnum er farið, er halda því fram,
að það sé heillavænlegt að, vér seljum
öll peningaráð vor í hendur útlendra
Gyðinga; þeir munu verða að teljast
verulega grunnhyggnir, og væri þeim
ráð að ræða sem minnst um peninga-
mál. Hitt er auðvitað hugsanlegt, að
þeir berjist fyrir því sakir eigin hags-
muna, eða að þeir séu keyptfr af ein-
hverju „peningavaldi"; en það er mjög
óviðfeldið að leiða slíkar getur að ástæð-
um fyrir framkomu manna í velferðar-
málum fósturjarðarinnar. En hvernig
á að gera sér skiljanlega framkomu
sumra þeirra þingmanna, er greiddu
atkvæði með því og reru að því öll-
um árum á síðasta þingi að leggja
landsbankann niður? Það má vel vera,
að sumir þeirra hafi gert það af heimsku,
en sumir þeirra eru svo gáfað r menn,
að vart er ætlandi, að þeir hafi ekki
séð, og sjái ekki, hvílík hætta stafaði
af slíku. Það er og ekki ástæðulaust,
að mönnum dettur í hug „peningavald-
ið“, er sá kvittur hefur gosið upp,að Val-
týsliðar hafi til umráða nokkur þúsund
krónur, sem ætlaðar eru til þess að fá
róðrarkarla á Hafnarstjórnar- og banka-
fleytuna þeirra Hafnarstjórnarmanna,
sem nú kvað þó vera orðin svo hrip-
lek og úr sér gengin, að það verði að
setja hana upp í „Fúlutjörn" og selja
þar á uppboði til uppkveikju í stað
skánar.
Faust gamli veðsetti einungis sína
eigin sál, en þetta er veðsetning
velmegunar og hagsældar þús-
unda manna, að leggja niður lands-
bankann og gefa útlendum mönnum
einkaleyfi til að reka hér peningaverzl-
un í 30 ár; þetta vildu þeir Hafnar
stjórnarmenn gera í sumar sem leið,
en þeim vitrari menn og þjóðræknari
fengu ráðið því, að oss var stýrt frá
þeirri ógæfu að þessu sinni, en þess
má vissulega vænta, að þeir geri þetta
á næsta þingi, ef þeir mæta þá svo
fjölmennir, að þeir fái því áorkað. ís-
lenzkir kjósendur mega eigi gleyma
nöfnum þeirra manna, er greiddu at-
kvæði gegn þeirri tillögu heimastjórn-
armanna í neðri deild, „að landsbank-
inn stæði við hlið hlutafélagsbankans".
Slíkir menn hafa að öllu fyrirgért rétti
sínum til að skipa þingsess þessarar
þjóðar, enda er eg sannfærður um, að
enginn ærlegur íslendingur gefi þeim
atkvæði sitt til þingsetu^ framar.
Skrifað í janúar 1902.
Bóndason úr sveit.
„Ekki er þeim gamanu.
Þeim hefur orðið matur úr nokkrum
setningum í Dannebrogs-athugasemdunum
við boðskapinn, valtýsku blöðunum. Það
eru setningarnar um tvo ráðgjafana og
»dúalisimusinn« í stjórn landsins, sem af
peim mundi leiða. Það stendur svo í
greininni, »að frá sumum hliðuin hafi ver-
ið óskað tveggja ráðgjafa . . . þannig, að
sá í Reykjavík skyldi hafa innanlands-
stjórnina og standa í sambandi við þing-
ið og láta hinn (í Höfn), og hann einan
standa í sainbandi við konung«, og svo
segir, að slík tvískipting muni reynast
slæm, og verði því ekki tekin til greina.
Þetta hafa valtýsku blöðin heimfært
upp á tíu manna frumvarpið í sumar og
eru hreykin af, hverja útreið það hafi
fengið. Það er engum óvitlausum manni
ofverk að sjá, bvílíkt fals er í þessubulli
blaðanna. Að Kristján yfirdómari fer
með sama bullið, kann að þykja undarlegt,
en eptir framkomu hans síðasta árið, kemur
mér ekkert á óvart úr þeirri átt. En, sem
sagt, hver óvitlaus maður og hver, sem
þekkir tíu-manna frv., sér þegar 1 stað,
að orðin geta á e n g a n hátt við það
átt. Þar er farið fram á allt annað en
þesskonar tvískipting. Það væri nú kyn-
legt, ef ráðgjafinn vildi með öllu for-
dæma frumvarp, sem aðallega fór fram
á einn aðalráðgjafa búsettan í
Reykjavík, í sömu andránni og hann
býður Islendingum ráðgjafa búsettan
í Rvfk eða með öðrum orðum vill verða
við aðalósk tíu-manna frumvarpsins. Auð-
vitað er líka öðruvísi máli farið.
Orðin í Dannebrogs-greininni eru með
vilja gerð svo víðtæk, sem þau eru, til
til þess að geta náð yfir allar þær upp-
ástungur, sem ráðgjafanum voru kunnar,
um tvo ráðgjafa, en eiga alls ekki
sérstaklega við 10-manna frv. Þessa
skýringu hefur hr. ráðgjafinn sjálfur gefið
mér og leyft mér að birta hana. Til
frekari, eða réttara sagt, til fullrar
skýringar skal þess getið, að hið nýja
frumvarp hr. Páls amtmanns Briems var
sýnt ráðgjafanum allrafyrstu dagajanúarm.
Af því að eg fékk áskorun um að styrkja
það, áleit eg það skyldu mína að spyrja
ráðgjafann þá þegar, hvernig hann myndi
snúast við þessu nýja frumvarpi. Hver,
sem vill sjá, sér hið nána satnband milli
greinarorðanna í Dannebrog og þessa hins
nýja frumvarps og þess, sem það fer að-
allega fram á.
Hér með er kveðinn niður sá draugur,
sem auðvitað verður reynt að tosa upp
aptur, en hann verður aldrei magnaður
framar.
Khöfn. 27. febr. 1902.
Finnur yónsson.
Pistill úr Árnessýslu
1 O. marz.
1.
[Veðurátta — Aflabrögð —- Verzlun — Nýtt
bókasafn á Eyrarbakka - Sjónleikar þar—
Skugga-Sveinn og „Ráðgjafinn á þingi“ —
Bindindi—- Konungsboðskapurinn— „Trygg-
ar leifar.—Heilbrigð skynsemi og alþingis-
tíðindin — Tilboðið ekki Hafnarstjórnar-
mönnum að þakka —]
Síðastliðinn mánuð hefur veðurátta ver-
ið hin hagstæðasta, stöðugar þíður og still-
ur, fénaður á útigangsjörðum hefur því um
langan tíma verið mjög léttur á heyjum.
Sauðfé víða ekki komið nálægt húsum í
langan tíma. Það er því gott útlit með
heyfyrningar i vor.
Aflabrögð lítil enn í veiðistöðum hér,
gæftir hafa þó verið stöðugt. Allir vona,
að fiskur komi bráðlega, enda er þess full
þörf, því víða mun lítið um soðningu við
kaupstaðina.
Vörubirgðir sagðar farnar að minnka í
verzlunum hér, nema Lefoliis-verzlun á
Eyrarbakka og er það engin nýlunda með
með þá verzlun. Verð á matvöru þar Ifkt
og á kauptíð í sumar. Til tiðinda mátelja
það meðal kaupmanna hér, að Lefolii stór-
kaupmaður hefir gefið til afnota verzlun-
armönnum sínum stórt bókasafn, sem fræð-
ir aðallega um landbúnað og fiskiveiða-
áhöld o. fl. I safni þessu eru helztu rit-
gerðir, sem út hafa komið i Danmörku
síðustu árin og snerta þessa atvinnuvegi,
sömuleiðis allt Búnaðarritið íslenzka o.
fl. Fyrir útlánum stendur verzlunarstjóri
P. Nielsen. Safn þetta hefur verið tölu
vert notað í vetur, og verður þó eflaust
meira síðar, þegar menn fara betur að
kynnast því. Bókagjöf þessi er því hin
bezta og hugulsamasta frá gefandans
hendi og það því fremur sem sagt er, að
gefandinn haldi áfram að auðga safnið af
nýjum búnaðarritum.
Leiktélagið á Eyrarbakka hefur leikið
nokkrum sinnum í vetur; helzti leikurinn
var „Skugga-Sveinn". Höfuðpaurinn í
þeim leik, Sveinn sjálfur (Hjörleifur söðla-
smiður) lék óvenjulega vel og óþvingað;
hinir leikendurnir léku flestir sæmilega,
sérstaklega Lárentsíus sýslumaður (Jón Sig-
urðsson í Túni) og Haraldur (Gísli Jóns-
son). Þá hafa þeir leikið annað „stykki",
sem þeir nefndu „Ráðgjafann" (á þingi),
lagað og aukiö eptir því, sem Þeim hefur
þótt líklegast, að ráðgjafinn mundi koma
hér fram. Leikur þessi ér auðvitað „grín-
stykki" og gert til gamans. Sumum hafði
þótt fátt um leik þénnan, og ekki þótti
Valtýingum ráðgjafinn sinn efnilegur, eða
siðavandur, ef hann líkist þessu, sem gera
mætti þó ef til vill ráð fyrir.
Bindindisfélögunum í kaupstöðunum líð-
ur vel, og færa heldur út kvíarnar, enda
fer drykkjuskapur mjög þverrandi. Llkja
má félögunum við þungan, sléttan árstraum,
sem sígur hindrunarlaust áfram og lætur
ekki staðar numið fyr en í hinu ómælan-
lega úthafi; eins mun félögunum fara á
endanum, og á þeim sannast máltækið,
að „sá sem gengur hægt gengur lengi og
langt". Það skal tekið fram, að löggjöfin
hjálpar árlega eitthvað, og sýnilega er nú
svo komið, að eptir 10—15 ár verður ekki
einn einasti áfengissölustaður á landinu.
Ný vínsöluleyfi ókleyf\ hin deyja út. —
Konungsboðskapurinn er kominn á hyll-
una til okkar flestra. Telja má alveg vist,
að stór meiri híuti telji það gott og ákjós-
anlegt, að meira verði úr en loforð um
að samþykkja efrideildarfrumv. síðasta.
þings; það hræddust margir, að meira
mundi ekki á boðstólum en það. Eptir
almennum róiii hér í héraðinu, munu kjós-
endur hér yfirleitt leggja fyrir þingmenn
sýslunnar, að taka búsetunni f Rvík., og
að önnur ónauðsynleg embætti verði nið-
urlögð, sein án má vera, eptir að hin
nýja sfjórn er komin á. Þess er rétt að
geta, að til eru hér „tryggar leifar" frá 1897,
sem telja búsetuna hér ekki neitt sérlega
mikils virði, og ekki ráðlegt að kaupa hana
dýrum dómum! Þetta álit þeirra herra
hefur líklega styrkzt við grein eina í „ísaf.“,
6. tbl. þ. á., sem undir stendur Stjórnar-
bótarvinurll Þá sýnist ekki vera aldautt
þrefið um það, hvorum flokknum á þingi
1901, sé að þakka, að ráðgjafabúsetu-tilboð-
ið í Reykjavík fékkst — sumir telja valtýska
flokknum það til inntekta — og fara þar
í blindni eptir blöðum, sem ekki virðast
vilja segja rétt frá málavöxtum. — Það
hlýtur þó hver maður með heilbrigðri skyn,
semi, sem haft hefur fyrir því, að kynna
sér sjálfur tíðindi alþingis 1901 og lesið
þau með óhlutdrægni og litið réttum aug-
um á máhð, að sjá, að búsetutilboðið í
Reykjavfk er réttur afspringur frumvarps
------------------------------------------
þess, sem heimastjórnarmenn fluttu í neðri
deild og sem sami flokkur kom að (með
naumindum þó) í ávarpi til konungs
úr efri deild þingsins. Hinir nefndu ekki
með einu orði búsetuna hér, nema þá sem
ófáanlega. Þetta má lesa í ræðum fram-
sögumanns málsins í efri detld, Kr. Jóns-
sonar, Þingtíð. A. bls. 37 og bls. 45—46 o.
fl. ræður fóru í líka átt; var þvf óþarfi fyr-
ir Hafnarstjórnarflokkinn að þyrla upp
ryki í augu almennings út af þessu. Hitt
er mest um vert, að meiri hluti þjóðarinn-
ir hlýtur að verða á eitt sáttur um aðalat-
riðið — búsetuna hér á landi. —
Nýtt félag,
er nefnist »Sögufélagið« er nýstofnað hér
í bænum, samkvæmt áskorun frá 3 mönn-
um (Hannesi Þorsteinssyni ritstj., Jóni Þor-
kelssyni dr. yngra og Jósafat Jónassym ætt-
fræðingi). Urðu undirtektirnar hér í bæn-
um þegar hinar beztu og lofuðu 80 manns
að ganga í félagið. A fundi 7. þ. m. voru
lög samþykkt fyrir félagið, og 5 menn
kosnir í stjórn þess: dr. Jón Þorkelsson,
Þórh. Bjarnarson lektor, Hannes Þorsteins-
son ritstj., Jón Jónsson sagnfræðingur og
Bjarni Jónsson frá Vogi. Skipti stjórn-
in svo sfðar störfum með sér. I varastjórn
voru kosnir Jósafat Jónasson og Benedikt
Sveinsson stúdent. Endurskoðunarmenn
Einar Gunnarsson og Sighvatur. Bjarnason.
— Lög félagsins og áskorun frá stjórninni
verður nú sent ýmsum mönnum víðsvegar
um land og er vonandi, að undirtektirnar
verði góðar, og að menn telji sér skylt að
styðja þetta fyrirtæki með því að ganga í
félagið. En til þess, að almenningur sjái,
hver er tiigangur félags þessa, og hvert
verkefni það ætlar að hafa með höndum,
birturn vér hér áskorun stjórnarinnar orð-
rétta. Hún er svo látandi:
Á fundi, sem haldinn var í Reykjavík
mánud. 17. febr. þ. á., varafráðið að stofna
félag til útgáfu heimildarrita að sögu Is-
lands. Á tundi félagsms 7. marz síðastlið-
inn voru lög samþykktfyrir félagið og kos-
in stjórn. I lögunum var kveðið nánar á
um tilgang félagsins þannig, að það skyldi
»gefa út heimildarrit að sögu Is-
landsíöllum greinum frá þvíámið-
öldumogsíðan, ogí sambandi við þau
ættvísi og inannfræði þessa lands«.
Á fundinum var og samþykkt að félagið
skyldi heita »Sögufélag«.
Það getur víst enguip blandazt hugur um
að fyrirtæki það, sem hér er um að ræða,
er stórnauðsyulegt og þýðingarmikið fyrir
sögu og bókmenntir þessa lanas. Þá fyrst,
er búið er að gefa út söguheiinildir þjóð-
arinnar, verður sagt að fastur grundvöllur
sé lagður undir sögurannsóknina, en það
mun nú almennt viðurkennt hjá flestum
þjóðum, að sögurannsókn og söguþekking
eigi mikinn þátt í að vekja og glæða sanna
þjóðrækni. Fram á þennan dag hefur sögu-
heimildum vorum frá síðari öldum verið lít-
ill gaumur gefinn. Þær hafa legið og liggja
í söfnum vorum llttnotaðar og Iftt aðgengi-
legar öllum þorra manna, og eru þær þó
margar hvorttveggja í senn bæði fróðlegar
og skemmtilegar. Þannig mætti hér í þessu
ssmbandi minna á rit eins og t. d. Bisk-
upaæfir Jóns Halldórssonar, annála ýmsa
frá 17. og 18. öld, morðbréfabæklinga Guð-
brands biskups, skjöl og heimildir um
Tyrkjaránið, ýmsar æfisögur merkra manna
o. fl. Það er lítið útlit fyrir, að Bókmennta-
félagið, sem allt til þessa hefur verið það
eina félag hér á landi, er nokkuð hefur
starfað í þesra átt, geti komizt yfir þetta
allt eða sinnt því svo rækilega sem æski-
legt væri, enda hefur það félag í mörg
horn að líta, og starfið á hinn bóginn svo
umfangsmikið, að vel mega tvö félög rækja
það í senn án þess að brjóta bág hvort
við annað. Tilgangur þessa félags er ein-
göngu sá, að flýta fyrir útgáfu þeirra heim-
ildarrita frá síðari öldum, er merkust þykja
og mest áríðandi fyrir sögu landsins.