Þjóðólfur - 09.05.1902, Qupperneq 1

54. árg.
Reykjavík, föstudaginn 9. maí 1902.
M 19.
Bidjid æ t í ð um
OTTO MONSTED’S
DANSKA SMJÖRLÍKl
sem er alveg eins bragðgott og notadrjúgt og smjör.
Verksmiðjiin cr hin elzta og stærst-a í Danmörkn, og- býr til óefað hina beztn
vöru og’ ódýrnstu í samanbnrði við gæðin.
Fæst hja kaupmönnum. ^
,Hallfreður vandræðaskáld*.
Nálega allir »póetar« á vorum tímum
eru vandræðaskáld líkt og Hallfreður Ótt-
arsson, og — nafni hans hjá H o I g e i r i
Drachmann. Veðrabreytingar vorra
tíma í trú og lífsskoðunum eru alls ekki
svo ósvipaðar þeim, sem saga gamla
Hallfreðar er merkilegt sýnishorn af; eðl-
isfar skáldsins var ágætur spegill þess
byltingartíma, sem hann lifði á. En það
var danska skáldið Drachmann og hans
Hallfreð, sem eg vildi tala um, enda er
hann, fljótt yfir að fara, skilgetinn bróðir
gamla skáldsins: samskonar gáfnafar,
samskonar skaplyndi, samskonar yfirburð-
ir og samskonar skaplestir. Og svo tím-
inn: samskonar brjál og byltingar, óstill-
ing og ofsi, ráðspjöll og ráðleysi, sann-
leiksást og sannfæringarleysi og eilíft öf-
ugstreymi og uppistand milli eldri skoð-
ana og yngri, þar sem gamlir og nýir
guðir togast á um tilfinningar og vilja,
unz »afl hinna sterkustu« ræður svo hjá
girndunum, að maðurinn verður »Ie:k-
soppur lukkunnar«, og ytri forlögunum
alveg . að bráð. — Hallfreður Holgeirs er
ljómandi góð ljósmynd — af Drach-
mann, miklu siður af Hallfr. Skáldið
fer afar-fljótt yfir söguna, sem hann »drama-
tíserar«, og bögglarhenni sundur og sam-
an. Höfuð-útúrdúrinn í leiknum er vera
Hallfreðar með Væringjum suður á Grikk-
landseyjum. Það er langsýnilegasti kafl-
inn og þar er skáldið í almætti sínu, —
eða bæði skáldin, því þar er, á vissan
hátt, »Hallfreður« líkastur Hallfreði og
þar eru ljóðin í leiknum fegurst ogsmelln-
ust. Þar drekkur Hallfr. ólyfjan, sem
seinna verður hans bani. Hið »melo-
dramatiska« í leiknum að öðru leyti allt
hið sannsögulega, eðlilega og alvarlega
svo ofurliða, að aðaláhrifin á lesandann
verða mjög svo óákveðin, — líkt og ept-
ir einhvern töfraslag og faldafeyki. Þó er
margt gullfallegt í leiknum, einkum á
leiksviði, og hinn lyriski meistari kem-
air fram í hverju erindi söngvanna. Að-
alpersónurnar eru vel samkvæmar og
sjálfum sér líkar, þó hvorki séu þær vel
íslenzkar néeðlilegar. Öll leikskáld læra
nú hjá Ibsen, enda, eins og vant er, helzt
gallana. — Síðan um miðja æfi sína
hefur Ibsen varla leitt eina einustu heil-
brigða sál fram á leiksviðið, og einmitt
það þykirnú »konstin« mest, ogþar næst
það að spara, — spara í orðaskiptun-
um allt, sem setur snurðu á þráðinn.
Þann þráðarspuna k^nn nú ekkiDrach-
mann, sem og engin von er til, þvíhann
er lýriskt skáld og andagiptarmaður, enda
stælir Ibsen e n g i n n rétt, sem eg þekki
til, heldur verður hans list flestum ásteyt-
ingarsteinn.
Leik Drachmann’s fylgir inngangskvæði
og þar eð það er smellið vel, og sýnir
skoðun og skapsmuni skáldsins við smíði
leiksins set eg það hér á voru máli:
I öllum löndum og álfum
er etið við sama borð;
vér liftim á bókum og blaðri
og brauðið er merglaust orð.
Og kringum oss gnæfa kirkjur,
og krær og bankar og þing
og auðlegð og ógnar kynstur
at örbirgð og svívirðing.
Vér svitnum og sýtum og dæsum
ef svíkur oss gróðinn hreinn,
vér hömumst 1 heljarstriti,
en hversvegna? Það veit ei neinn.
Og flestir vér syngjum hið sama:
»Þú suðandi maskínu-baks,
ef allt á að enda með skelfing,
því endar það þá ekki strax?«
Svo greiðið þá seglin, sveinar!
nú set eg út miðjan fjörð,
því flatari, flatari gerist
nú foldin vor gamla jörð.
Upp voðir, og vindið á húna,
eg völinn tek sjálfur í hönd,
vog látum svo gamminn geysa,
eg gista vil Islands strönd.
Þar situr hún gamla Saga
og syngur um fornan þrótt,
þar lýsir in logandi Hekla
svo ljómar in þrúðuga nótt.
Við eld sinn 1 öndvegi situr
alein hin göfga snót,
um hvarmana gneistar glitra
sem gnesti við hjálma spjót.
Sjáirðu djarflega 1 setið
er sjón hennar hvöss og stygg,
þá finnst þér hann Geysir gjósi
í gegnum þinn lamaða hrygg.
Ef bregður hún hörðum höndum
þá hýrnar á arni glóð,
og höllin dunar af hergný
og hamrömum guðamóð.
Á hjarni til húss er gengið,
á hvltu sjást blóðug spor,
þar marrar í harðri heiðni
og hlunkar ið grimmasta þor.
Þar ýrir úr drífunni dreyri
og djúpunum rlsa frá
þær kempur, sem gátu kappa
og konur, sem ólu þá.
Þar vörðust þeir Vanir og Æsir
og vildu’ ei ganga úr kór;
hver svanni var Sjöfn eða Freyja,
hver sjafni var Freyr eða Þór.
Þar skiptist á högg og hending
og hlátur í þraut og neyð,
þar hata menn þegar þeir hata
og halda tryggðir að deyð.
Þar greíu þær gömlu frægðir,
sem geymt hefur norrænt kyn:
að fella með rögg sinn fjandmann,
og faðma með tryggð sinn vin.
Því komum, oss kallar Saga,
og kveykjum hinn forna þrótt,
þars hverinn hvæsir um daga
og Hekla logar um nótt!
Hatth. Jochuinsson.
Ljóstollsgjaldið
eptir nýju lögunum.
Lögin nýju frá 3. apríl 1900 »Umgreiðslu
dagsverks, offurs, lambsfóður og lausa-
mannagjalds til prests og ljóstolls og lausa-
mannagjalds til kirkju« hafa nokkrum sinn-
um verið tekin til umtals 1 blöðunum og
optast á þann veginn, að þau hafa verið
löstuð, sem líklega kemur af því, að gjöld-
in sum, er þau fyrirskipa, koma eigi sem
réttlátlegast niður. Hitt ímynda eg mér
að síður sé orsökin, að menn öfundist svo
mjög yfir því, að hin lélegu launakjör
prestanna eru talsvert bætt með þessu.
Yfir höfuð held eg það sé misskilningur
að halda, að nokkur óvild til presta eigi
sér stað í landinu, en hins hafa þeir gold-
ið, að þeir eru svo margir, að eigi hefur
þótt fært að bæta launahag þeirra líkt
sem annara embættismanna. Allt sem
talað hefur verið um lögin, hefur snert
gjöldin til presta; eg man eigi til, að
neinn hafi enn tekið eptir því, að þau
gera stórmikla breytingu á um greiðslu
ljóstolls til kirkju frá því er áður voru lög,
en um þessa breytingu er þó öllum reikn-
ingshöldurum kirkna nauðsynlegt að vita,
og því skal eg segja fáein orð um það
mál:
I 5. gr. laganna er talað um Ijóstoll-
inn. Aður var ljóstollur eingöngu bund-
inn við lausafjártíund manna. Til þess
að vera skyldur að gjalda hann, varð
maðurinn að tíunda að minnsta kostihálft
hundrað, en allir aðrir voru lausir við
gjaldið. Meðan svo stóð, guldu bændurn-
ir heilan Ijóstoll, en hjúalausir húsmenn
og vinnufólk hálfan Ijóstollinn. Svona voru
eldri lögin og venjan. Nú er þessu tim-
breytt 1 allt aðra átt, því eptir nýju lög-
unum er ljóstollsskyldan bundin við tvennt:
nannaðhvort við stöðu, við það sem
sé að vera húsráðandi, án þess nokkur tí-
und þurfi að eiga sér stað, e ð a þ á v i ð
e i g n, nefnilega við það. að gjaldandi
tíundi 60 álnir, ef hann er einhleypur eða
vinnuhjú«. Það fólk lætur alltaf hálfan
ljóstoll eins og var. En svo kemur ann-
að enn merkilegra við lög þessi, að hjá
húsráðendunum er upphæð gjaldsins al-
veg bundin við hjúahaldið, þannig, að sá
húsráðandi, sem hefur vinnufólk erskyld-
ugur að greiða heilan ljóstoll, en húsráð-
andi, sem er vinnufólkslaus, geldur ein-
ungis hálfan ljóstoll. Af því að hjúahald
og hjúaleysi ræður nú stærð gjaldsins, þá
hljóta þessi lög að verða til mikils ábata
fyrir kirkjur í sjávarsveitunum, og svo verð-
ur það, að tíundarákvæðinu er sleppt, þeim
kirkjum einnig hagur. Þetta gefur að
skilja, þar sem hver þurrabúðarmaður og
húsmaður, sem eitthvert vinnuhjú hefur,
verður héðan af að gjalda heilan ljóstoll,
þótt hann eigi ekkert til tíundar. Fyrir
sveitakirkjur verða lög þessi aptur á móti
til skaða, því upp frá þessu þarf enginn
af þeim bændum, er búa á jörð sinni
hjúalausir með konunni einni og ófermd-
um börnum að borga nema hálfan ljós-
toll. Nú er það í sumum sveitum all-
margir bændur, að minnsta kosti á smærri
jörðum, er engin hjú halda, og hlýtur þá
tekjugrein þessi að minnka fyrir kirkjurn-
ar. Það er líklega þarflegt að auka inn-
tekt kirknanna í sjávarsveitunum, enda hafa
flutningsmennirnir munað að vinna þeim
í hag. En hitt átti aptur eigi að eiga sér
stað, að rýra tekjur kirkna í landsveitun-
um, því þær mega alls eigi við því, sízt
til dæmis 1 þeim héruðum, þar sem fjöldi
jarða er tíundarfrjáls, svo aðaltekjugreinin
er ljóstollurinn. Það væri þörf á að fá
þessu breytt sveitakirkjunum í hag og lík-
lega yfir höfuð, að breyta gjöldunum til
kirkna. Tíundin er að vísu réttlátt gjald,
en hún kemur að litlum notum, þar sem
jarðirnar eru tíundarfrjálsar. Ljóstollurinn,
eptir þessum nýju lögum, verður heldur
aldrei sanngjarnt gjald, því vel getur átt
sér stað, að bláfátækur barnamaður, sem
endilega má til að halda eina vinnukonu
verði fyrir bragðið að borga heilan ljós-
toll, en stórrlkur maður, sem engan hefir
til heimilis, nema konuna sína, þurfi eigi
að láta meira en hálfan ljóstollinn. Fyrst
farið var að umbreyta, þá ’ hefði átt að
breyta til bóta. — Óviðfelldið sýnist það
einnig vera í lögum þessum, úr því tíund
má heita afnumin, sem grundvöllur fyrir
dagsverki til prests og Ijóstolli til kirkju,
að láta þá gjöld þessi lengur vera að elta
umbreytingar 1 árlegri verðlagsskrá, því
þegar svo er komið, er fast gjald í krón-
um og aurum eina rétta aðferðin.
V i 1 m u n d u r.
Til íslendinga.
Þegar 1 byrjun 19. aldar gerðu þeir
Scheel og Frisack o. fl. þær þríhyrninga-
mælingar, sem Björn Gunnlaugsson síðar
byggði landmælingar sínar á. Mælingar
hans eru ágætar og bera ljósan vott um
dugnað hans og þolgæði. En eptir mæl-
ingum Björns gerði O. N. Olsen hinn træga
uppdrátt yfir Island og mátti hann á sín-
um tíma kallast ágætlega af hendi leystur.
Nú hafa hinar hraðfleygu framfarir 19.
aldarinnar vakið krötu hjá öllum mennt-
uðum þjóðum eptir mjög nákvæmum og
ítarlegum landsuppdráttum. I þvl efni
mun og ltkt á standa með íslendinga. Þrátt
fyrir góðar endurbætur prófessors Þorvald-
ar Thoroddsens, fullnægir nefndur upp-
dráttur eigi framar kröfum vorra tíma, og
hefur það einkum komið t ljós við sjávar-
mælingar þær, er stðar hafa gerðar verið
við strendur landsins, en þær hljóta að
byggjast á nákvæmum landmælingum, ef
vel á að fara.
Að tilhlutun ráðaneytis íslendinga hefur
hermálaráðaneytið gefið landmælingadeild-
inni tilskipun um, að leggja grundvöll til
nýrra mælinga á Islandi. Grundvöllur sá
er fólginn í þvf, að fjöldamargir staðir
verða nákvæmlega ákveðnir innbyrðis og
afmarkaðir eptir þrfhyrningamælingum um
land allt, en afstaða nokkurra þeirra verð-
ur þar að auki ákvörðuð eptir stjarnfræð-
islegum athugunum.
Að vísu hafa landmælingavísindin tekið
miklum framförum á sfðastliðinni öld, svo