Þjóðólfur - 23.05.1902, Blaðsíða 1

ÞJOÐOLFUR.
54. árg.
Reykjavík, föstudaginn 23. maí 1 902.
M 21.
Skrifstofa og afgreiðsla
ÞJÓÐÓLFS
e r f 1 u 11 í
Austurstræti M 3.
~~~
,Baráttan um heimastjórn4.
„Afrek Valtýsliða“.
Ritlingur sá með þessu nafni, er get-
ið var stuttlega um í síðasta blaði,
hefur verið þakksamlega þeginn af öll-
um heimastjórnarmönnum, en lítt kær-
kominn kvað hann hafa orðið Hafnar-
stjórnarflokknum, með því að hann
flettir svo rækilega ofan af öllum óheil-
indunum, hrærigrautnum og ráðaleysinu
í flokknum og aðalmálpípu hans, sem
aldrei hefur reitt vitið né sannleiksást-
ina í þverpokunum. Ritlingur þessi
hefur því komið óþægilega við kaun
alls valtýska Iiðsins, og með því að
hann er stuttur og margir lesendur
Þjóðólfs munu ekki fá hann í hendur
verður hann birtur hér í blaðinu, að
slepptum viðaukanum um P. Br. amt-
mann, sem er nokkuð annars efnis,
en aðalritlingurinn.- Mega Valtýingar
vera þakklátir fyrir, að afreksverkum
þeirra sé haldið sem bezt á lopti, og
að sem flestir geti kynnt sér hina
fölskvalausu(l) baráttu þeirra fyrir sönnu
stjórnfrelsi íslands og framtíðarheill
þjóðarinnar. Sá flokkur á það svo
margfaldlega skilið, að athöfnumhans
öllum sé veitt nákvæm eptirtekt.
Saga valtýskunnar síðan 1897 til stð
asta þings er flestum kunn. Þó er reynd-
ar margt, einkum að því er snertir aðferð
forkólfa hennar til þess að hafa mál sitt
fram,sem ekki hefur veriðbentá,semskyldi.
Enda þótt fróðlegt væri, að sumt af því
kæmi fram 1 dagsbirtuna, þá verður þó
1 þessari grein að eins vikið að nokkr-
um atriðum í baráttunni á síðasta þingi og
síðan, allt til þessa.
Það var kunnugt þegar í þingbyrjun,
að þess mundi skammt að bíða, að ný stjórn
kæmi til valda í Danmörku, — og sú stjórn,
sem frjdlslyndir og pjódlegir menn hér á
landi væntu góðs af, að tilleiðanleg mundi
að líta með meiri sanngirni á kröfur ís-
lendinga og verða fremur við óskum þeirra,
heldur en hægrimannastjórnin með öllu
sínu apturhaldi, sem dr. Valtýr hafði
bundið félag við. — Heimastjórnaimenn
töldu því heppilegast, að láta stjórnarskrár-
málið bíða, unz þessi breyting kæmist á, en
nærri slíku var ekki komandi fyrir Hafn-
arstjórnarmönnum. Þeir vildu um fram
allt hraða því sem mest, að stjórnarskrár-
frv. yrði samþykkt á Hafnarstjórnargrund-
vellinum, — vildu að það yrði komið í
kring á þinginu, áður en ný stjórn kæmi,
því að annars kynni að verða farið fram
á „eitt/wad meira", sem þeim var svo mein-
illa við.
Heimastjórnarmenn sömdu þá frv. — sem
ákvað landinu rdðgfafa, biísettan i Reykja-
vik, og í þeirri von, að stjórnin og Hafn-
arstjórnarmenn á alþingi tæki því betur,
var gert ráð fyrir umboðsmanni í Höfn,
með ráðgjafanafni. —
Nú varð Hafnarstjórnarmönnum heldur
en ekki illa við. — „ísafold var látin ham-
B i ð j i ð ætí ð u m
OTTO M0NSTED S
DANSKA SMJÖRLÍKI
sem er alveg eins bragðgott og notadrjúgt og smjör.
Yerksmiðjau er hin elzta og stærsta í Danmörku, og býr til óefað hina beztn
vörn og ódýrnstn í samanbnrði við gæðin.
Fæst hjá kaupmönnum.
ast á móti þessari ósvinnu. — Sögðu þeir
Valtýsmenn, að fyrst og fremst væru engar
líkur til, að vinstristjórnin kæmist að, og
þvf síður ástæða til, að hún liti annan veg
á stjórnarmál vort en hægrimannastjórnin.
Þetta yar þeim um að gera að berjafram,
og fórust „Isafold orð á þessa leið 13. júlí
f. á.:
„— En þeir vita, þessir sömu piltar
[0: heimastjórnarmenn], að vinstrimenn eru
ekki hóti nær valdastóli nú en fyrir mörgum
árum, heldur eru mestar Iíkur til, að hægri- •
menn sitji kyrrir mörgr ár enn, úr því að
þeir hreyfðu sig ekkert í vor, hvorki ept-
ir fólksþingiskosningar, né eptir fulltrúafund
hægrimanna". —
Vantraust sitttil vinstrimanna birtir flokk-
urinn í sama blaði Isafoldar. Þar stendur:
„Eins vita peir og Jiitt [heimastj.m.], að
munnmœlinJ) um ríílegri kosti hjá vinstri-
mönnum oss til handa, er ekkert annað
en reyknr, og að peir, sem fyrir þvi eru
bornir, eru útr>aldir samvet kamenn peirra i
viðleitninni aðfleka þjóð og ping til að hafna
allri stjórnar bót“.
Slík orð fórust „ísafold“ þá um vinstri-
menn; „tómur reykur“ að vænta þaðan
„ríflegri kosta", en hjá augasteini þeirra
Valtýs, hægri stjórn. — Ekki er heldur að
tvíla spásagnargáfuna, í þessu sem öðru
hjá „ísafold". jón „krukk" hefði mátt vara
sig(II).
Viku seinna (20. júlí) kveður „Isafold"
enn við sama tón, þegar hún talar um
„ Vinstristjórnarfluguna“:
„Það er auk þess fullkunnugt og marg-
fengin vitneskja um það, að formaður vinstri-
manna flokksins danska litur d rikisrdðssetu
og búsetu nákvæmlega eins og Khafnarstjórn
vor(H) gerir nú oghefur lengi gert“.
Þetta segir sá „rnargfróði". Ekki er það
ónýtt fyrir alþingi að eiga aðgang að
slíkum óþrjótandi vizkubrunni, sem „Isa-
fold“ er! —
En við hvað miðaði dr. Va/týr frumvarp
sitt igoir
Einmitt við vinstrimannastjórn.
Það liggur í augum uppi, að manni svo
kunnugum stjórnarhögum í Danmörku,
sem Valtýr segist vera, og svo handgengn-
um hægristjórn, hafi ekki verið mjög ókunn-
ugt um veðrabrigðin. — Erumvarp hans
ber það einnig sjálft með sér, því að á sein-
asta þingi tók hann upp í það svo marga
viðauka, til þess að afla því fylgis, að lítil eða
engin von var til, að hægri stjórn mundi
samþykkja það. Þar vantaði einnig breyt-
inguna á 61. gr., sem hægrimannastjórnin
hafði einatt lagt afarmikla áherzlu á. —
Landshöfðingi lýsti því einnig yfir, að
breytingarnar væru nú of og van, svo að
það öðlaðist ekki staðfesting hjá núverandi
stjórn. — Gegn því lét Valtýr sér nægja
að segja, að stjórnin væri skyldug að fara
að vilja þingsins! — Hún yrði að vfkja
að öðrumkosti. — Hingaðtilhafði þókjarn-
inn í hans evangelió verið sá, að þjóð og
þing ætti að breyta í þessu efni samkvæmt
„vilja stjórnarinnar".
En það þarf ekki að vísa í frumvarp-
ið. „Isafold" sagði sjált í sumar, að „frum-
varpið vœri ekkl rniðað við einsýna iha/ds-
stjórn". Og höfuðpaurinn dr. Valtýr segir
í greininni frægu í „Nationaltíðindum" 2.
des. f. á., að landshöfðingi hafi sagt ýms
ákvæði í frv. hans þannig, að hann lýsti því
yfirfyrir stjórnarinnar hönd, að þau væri ó-
aðgengileg — og svo segir Valtýr:
„Framfaraflokkurinn lét það samt ekki
á sig fá. Vér litum sem sé svo á, að til
va/da kynni að vera kornin ónnur stjórn, er
frumvarpið eptir tvö dr yrði borið upp fyrir
konung".
Þarna sagði dr. Valtýr Guðmundsson satt!
1) Alveg eins og traustið til vinstrimanna
væri einhver „kerlingabók"!
Að vísu gat það hugsazt, ef hægri stjórn
hefði lafað lengur við völdin, að hún hefði
veitt þessu frv. samþykki, af pvl að hún
var á grafarbakkanum, til þess að hepta
ríflegra stjórnfrelsi og sjálfstæði fyrir Is-
land hjá nýju stjóminni. — Þetta hefur
doktorinn og flokksmennina grunað, —
þess vegna þurfti þennan ógnar hraða með
málið á síðasta þingi. — Um að gera að
/dta hina apturhaldssörnu hœgr istjórn jiytja
með sér í gröfina sjd/fstæði hinnar ís/enzku
pjóðar. — Ekki þarf að ugga tryggðina hjá
dr. Valtý, að verða viö „stðasta vilja“ hægri-
mannastjórnarinnar dönskul —
Nú fréttust stjórnarskiptin. Gamla stjórn-
in, með öllum kreddum og lftilsvirðingu
á málstað Islands, var fallin — og komin
ný, frjálslynd og sanngjörn stjórn, sem
menn vissu, að vildi verða við kröfum Is-
lendinga. Mörgum er kunnugt, hversu
þeim dr. Valtý og ritstjóra „Isafoldar"
varð við þautíðindi. Dr. Valtýrgekk keng-
boginn, eins og hann stæði yfir moldum
vona sinna og hugsjóna, en ritstjórinn varð
eins og gráhvltasti Isafoldarpappír óprent-
aður.
Þeir voru þó furðu fljótir að „taka sig
saman í andlitinu", og næsta dag eptir
var dr. Valtýr hinn kátasti. — Nú dugðu
ekki lengur staðhæfingar um það, að hægri-
stjórn sæti að völdum árum saman. — Þá
var farið að klifa á vantraustinu til vinstri-
manna. „Autoritetin" staðfestu það hvert
af öðru, að búseta rdðgjafa hér væri óhugs-
andi. Nú værú það einkum „ríkistengslin",
sem Hafnarstjórnarmenn báru fyrir brjóst-
inu, og vildu varast að rjúfa. Meðal
annars sagði „Isafold", með fullkomnum
óskeikulleik að vanda, 17. ág. f. á. (tölubl.
57):
„Með stjórnarbót alþingis í sumar er farið
svo langt sem unnt er að fara, dn pess að
raska ríkisheildinni, slaka á ríkistengslunum
— Meginþáttur ríkistengslanna er seta ráð-
gjafa vors í ríkisráðinu. Og apturhaldsmál-
gagnið lýsti yfir því, að í því skyni væri far-
ið fram á að flytja ráðgjafann hingað heim,
að hann kæmist í raun réttri úr ríkisráðinu,
þó að hann færi það ekki í orði kveðnu.
Þetta er alveg réttur skilningur — enda er
hann tekinn eptir ísafold". (!!!)
Og sama blað heldur áfram í sama tón:
„Vilji hin nýja stjórn í Danmörku lialda
fast vid eining ríkisins, þá vill hnn
heldur ekki veita oss neitt meira en það,
sern fram d er farið i stjórnarbótarfrumvarpi
a/pingis í surnar". --
Valtýingar sýndu það glögglega eptir að
stjórnarskiptin fréttust, aðpeir vildu „ekkert
rneira". Þeir börðu áfram Hafnarstjórnar-
frumvarpið eptir sem áður.
Heimastjórnarmenn vildu gera sitt ftrasta
til þess, að alþingi spillti ekki því, að ríf-
legri umbætur gæti fengizt, og skrifuðu því
e. d. sama daginn, sem málið var þar til 3.
umr. og fórust þeim orð meðal annars á
þessa leið:
„Það er mjög eðlilegt að hin nýja stjórn
kunni að líta svo á, að frumvarp það til
breytinga á stjórnarskránni, sem alþingi
samþykkir að nýafstöðnum stjórnarskiptum,
hafi í sér fólgnar þær óskir og. vonir, sem
alþ. ber til nýrrar frjálslyndrar stjórnar. Ef
því nú er samþykkt á þinginu frv. það, sem
gekk fram í n. d. af þeim ástæðum, sem
kunnugt er, þá er hætt við því, að þar með
kynni að vera loku fyrir það skotið, að vér
um margra ára bil fáum þær umbcetur á
stjórnarfari voru, sem allir eru sammála um,
að vér þurfum að fá, og eigum rétt til að
fá: „Innlenda stjórn í sérmálum
vorum, með fullri ábyrgð fyrir al-
þingi og innlendum dómstóli".
Þá ætluðu Valtýsliðar í N.d. alveg af
göflunum að ganga og skrifuðu E.d. ávarp,
og skoruðu fastlega á hana að samþykkja
frv. óbreytt. Þeir vi/du ekkert rneira.
Þess er rétt að minnast, að einn sam-
vizkusamur maður í liði Valtýinga í E. d.
var óánægður með aðfarir þessar, og var
trauður til aðsamþykkja frv., leitaði hann
og annar flokksbróðir hans úr E. d. sam-
komulags við heimastjórnarmenn, lögðu
fram skrifl. samning og lofuðu að fella frum-
varpið, ef hinir gengju að samninginum.
Heimastj.menn gerðu það, en þá héldu
Valtýingar svo fast hópinn og lögðu svo
fast að mönnnm þessum, að einn þeirra
t. d. barði saman hnefunum framan í ann-
an þeirra úti á götu —og loks fóru svo leik-
ar, að þeir urðu að láta undan ofurkappi
flokks síns.
í þinglok.þegar frv. Háfnarstjómarmanna
hafði verið samþykkt í E. d. vildu heima-
stjórnarmenn enn gera tilraun til þess, að
ná betri kostum hjá stjórninni. Hannes
Hafstein bar því upp tillögu í neðrideild,
þar sem skýrt er frá því, að frv.hafi verið
samþ. í n. d. áður en fréttin kom um
vinstristjórn, og óskaði að fá ráðgjafa
búsettan í landinu. Tillagan hljóðar svo:
„Neðri deild alþingis skorar á stjómina
að leggja fyrir næsta alþingi frv. til stjórnar-
skipunarlaga um hin sérstöku málefni Islands,
er komi í stað frumvarps þess um breytingu
á stjórnarskránni, en nú er samþykkt af báð-
um deildum alþingis, en útkljáð var í neðri
deild áður en kunnugt var orðið um stjórn-
arskiptin í Danmörku, og sé í því frumvarpi
skipað fyrir um alinnlenda stjórn, eptir því
sem frekast má við koma, án þess slce.rt
sé eining ríkisins, eður að miiinsta kosti sú
breyting gerð á fyrirkomulagi hinnar æztu
stjórnar í sérmálum íslands, að hér búsett-
ur, innlendur rnaður, er mæti á alþingi og
beri ábyrgð á allri stjórnarathöfninni fyrir inn-
lendum dómstóli hafi yfirstjórn sérmálanna
á hendi“. -—
Þessa tillögu fe/ldu Va/týingar rneð ö/l-
urn sinum atkvæðurn t n. d. Með því hafa
þeir rækilega tekið af skarið og sýnt og
sannað: að þeir vildu ekkert annað
en Hafnarstjórnarfrumvarp síðasta
þings.
1. Þeir vilja ekki skýra stjórninni satt
frá, að frv. hafi verið samþ. áður en stjóm-
arskiptin fréttust;
2. Þeir fella með öllum atkvæðum
tillögu, sem mælist til þess að oss.
sé veitt alinnlend stjórn!