Þjóðólfur - 23.05.1902, Blaðsíða 2

82
3- Þeir hafna með öllum atkyæðum þeirri
varatillögu, að biðja stjórnina að minnsta
kosti um þær umbætur, „að hér búsett-
ur innlendur maður, er mæti á al-
þingi o.s. frv.“ — hafi yfirstjórn
sérmálanna á hendi! I stuttu máli:
Úr þeirra flokki í n. d. fékkst ekk|i eitt
einasta atkvæði til þess að. leitast
fyrir við stjórnina að fá alinnlenda
stjórn, né heldur ráðgjafa búsettan
i Reykjavlk (án nokkurs milligöngu-
manns í Höfn1).
Svo sem kunnugt er fór Hannes sýslum.
Hafstein á fund stjórnarinnar þegar eptir
þinglok fyrir hönd heimastjórnarmanna,
er ekki vildu enn láta ófreistað við nýju
stjórnina að fá stjórn sérmála vorra inn í
landið. Flutti hann það mál við stjórnina,
að Island fengi ráðgjafa búsettan í
Reykjavík, eða frekari umbætur, alveg
eins og tillagan, sem áður er getið og bréf
heimastjórnarmanna ber vitni um.
Opt hafa Hafnarstjórnarmenn og blöð
þeirra illa látið, en aldrei sem þá, erheima-
stjórnarmenn gerðust svo firna djarfir, að
senda mann á fund stjórnarinnar til þess
að reyna að fá meiii umbcetur á stjórnar-
fyrirkomulaginu, heldur en þeirra flokkur
hafði fengizt til að æskja. — Það er óþarfi
að vitna í málgögnin þessu til sönnunar.
Illmælin, skopið og hrakyrðin um þessa
för og erindrekann eru svo í ferska minni
og geymast í blöðum Valtýinga, þeim til
verðugs heiðurs á ókomnum tímum. —
Einatt vonuðu Valtýingar, að .,för erind-
rekans yrði erindisleysa“, að ekkert
fengist meira e-n Hafnarstjórnin
þei rra.
Stundum dró þá bliku upp á Hafnar-
stjórnarhimininn. — Hver fréttin á fætur
annari kom um það, að H. H. hefði haft
fram erindi sín við stjórnina, og gerðist
þá órótt hjá Valtýingum. Það heyrðist,
að stjórnin mundi tús á að veita Islend-
ingum ráðgjafa búsettan í Reykja-
v í k. Þá flutti „Isafold" grein um „H e i m a -
stjórnarhjalið", sem hún vissi þá ekki,
hvort væri nema „reykur“ einn — ogsegir
hún þar um skoðanir nýju ráðherranna
19. okt. f. á.:
„Þetta, sem þeir vilja, eða eru bornir
fyrir, það er aflögnð útgáfa af tíu-manna-
ft umvarpinu.
Það er annað og verra en það, — enn
verra og óaðgengilegra fyrir oss.
Þeir vilja lofa oss að hafa svonefndan
Islandsráðgjafa búsettan hér, og lofa oss
að lawia honum og gjalda honum eptirlaun
og reisa handa honum veglegan bústað hér,
og kosta skrifstofuhald handa honum hér.
Þetta vilja peir allt lofa oss og leyfa — leyfa
oss að létta þeim kostnaði öllum af sér, af
ríkissjóði, þótt tekið hafi hann að sér með
stöðulögunum". —
Ekki vantar traustið til ráðherranna,
mælskuna, lipurðina og sanngirnina!
(Niðurl.).
Bæjarminnkun.
Fyrir rúmum 7 árum var »Baðhúsfélag-
ið« í Reykjavík« sett á stofn með 56 hlut-
um á 25 kr. eða 1400 kr. höfuðstól.
Hugðu margir gott til þessarar stofnun-
ar og árnuðu henni vaxtar og viðgangs.
En ekki leið á löngu áður en hún sýkt-
ist og dó, og hluthafar fengu 1 kr. fyr-
ir hvern 25 kr. hlut. Skulum vér iáta
ósagt, hverju það var að kenna, að svona
fór. En ekki mun það ofsagt, að stjórn
félagsins og vatnsfælni bæjarbúa eigi mesta
sök á því. En þó að svona tækist til
voru samt nokkrir þeir menn hér í bæ,
sem undu því illa, að stofnun þessi dytti
alveg úr sögunni. Tók þá Sigurður verk-
fræðingur Thoroddsen sig til, og reisti af
eigin efnum allsnoturt baðhús fyrir sunn-
an barnaskólann, og gaf almenningi kost
á, að nota það mót sama gjaldi, er hluta-
baðhúsið hafði heimt af mönnum. En
hvað verður svo? Hann rekur baðhúsið
í nokkur ár með nokkruð hundruð króna
fjárskaða, eins og eðlilegt er, þar sem
1) Hafnarstjórnarmenn hafa einatt klifað
á ávarpi frá e. d. alþ. í sumar til konungs,
þar sem þess er getið, að frv. Valtýinga full-
nægi ekki þörfum og kröfum þjóðarinnar.
Þetta þakka þeir sér að öllu leyti, en það
vill svo vel til — og er á almanna vitorði,
að það var fyrir tilstilli eins heimastj.m. af hin-
um konungkjörnu, að ákvæði þessi voru sett
í ávarpið.
þeim fækkar einlægt, sem finna hjá sér
þörf eða köllun, til að lauga sig, þó að
íbúunum hér í borg fjölgi árlega. Og nú
er svo komið, að 1. júní n.k. verðurbað-
stofu þessari lokað ryrir fullt og fast.
Það er kunnugt, að þrifnaður þjóðfél-
aga og borgfélaga er nú á tímum meðal
annars miðaður við það, hversu miklu
vatni þau verja til þvotta og lauga. Hverj-
ir í röðinni ætli vér Reykvíkingar yrðum
eptir þessum mælikvarða ? Það mun ó-
hætt að fullyrða, að ekki yrði ýkjalangt
milli vor og Grænlendinga. Það er og
fullkunnugt, að í hverju siðuðu landi er
það talið sjálfsagt, að kvennmenn frá 16
ára aldri til fimmtugs taki að minnsta
kosti einu sinni á mánuði kerlaug. En
þær konur og ungfrúr hér 1 bæ, sem gera
slíkt, munu vera teljandi. Hið sama má
segja um mikinn þorra karlmanna. Á
fjölsóttum mannfundum geta menn með
ógölluð þeffæri gengið sjálfir úr skugga
um, að þetta eru engar ýkjur. Fyrir
nokkrum árum síðan áttum vér tal við
hámenntaðan og mikilsvirtan útlending,
sem hafði verið boðið á dansleik, er nokkr-
ar fyrirkonur héldu hér. Þegar hann var
spurður, hvernig hann hefði skemmt sér,
svaraði hann : »Eg dansaði að eins fyrsta
dansinn, því að remman, sem lagði af
unga fólkinu spillti gleðinni«. En til
þess að slfkt verði ekki með réttu sagt
um oss á tuttugustu öldinni verðum vér,
að gera kerlaugum og steypiböðum betri
skil, en hingað til.
Vér skulum ekki gera oss þá minnkun,
að láta þennan litla vfsi til baðstofnun-
ar, er nú höfum vér, líða undir lok, og
það því fremur, sem hér er ekki um nein
stóreflisfjárframlög að ræða. Hr. Sigurð-
ur Thoroddsen telur, að baðhúsið muni
geta borið sig roeð 200—300 kr. styrk.
Þegar svo reynslan að nokkrum árum
liðnum er búin að færa oss heim sann-
inn, hversu laugar eru hollar og nauðsyn-
legar, eru líkindi til þess, að aðsóknin
aukist svo, að styrkurinn verði óþarfur.
Vér teljum það og vel til fallið, að
stjórnir latínu- kvenna- og barnaskólans
hlutuðust til um, að nemendur þeir og
námstúlkur, er sækja þá, tæki kerlaug eða
steypibað, að minnsta kosti 1—2var á
mánuði. I öðrum löndum láta skólarnir
sig það miklu skipta, að hafa góð bað-
hús til þess að venja börnin snemma á
hreinlæti, og ekki virðist vanþorf á því,
að skólar vorir gerði slíkt hið sama. —
Það er vonandi, að bæjarstjórn vor finni
köllun hjá sértil þess, að gefa máliþessu
einhvern gaum, og afstýri með liðsinni
bæjarbúa þeirri bæjarminnkun, að eina
baðhúsið hér í bæ leggist niður. Því að
um allan menntaðan heim, er það almennt
viðurkennt, að þvottur og laugar eigi mik-
inn þátt í að varðveita heilbrigða sál í
heilbrigðum líkama. Þ.
Ósigurvænlegur kosningarógur.
Með því að eg er einn þeirra manna,
sem hef neyðst til að kaupa »ísafold« vegna
stjórnarvaldaauglýsinga þeirra, sem hún er
látin birta 1 óþökk alls þorra þjóðarinnar,
þá hef eg ekki getað leitt alveg hjá mér
að líta jafnframt í annan »fróðleik«, sem
hún flytur. En mig hefur opt óað við því,
hversu málgagn þetta virðir sannleika og
sanngirni að vettugi, og með hvílíkri ó-
skammfeilni það ber á borð allskonar
óhróður og endileysu um mótstöðumenn
sína. Þó hefur sjaldan keyrt eins um þvert
bak með þessi »fínindi« eins ognúundir
kosningarnar, þá er málgagnið er að lýsa
þingmennskuhæfileikum andstæðinga sinna.
Eptir því sem ráða má af blaðinu er ekki
nokkur einn einasti maður úrheimastjórn-
arflokknum þinghæfur eða frambærilegur
nokkrum kjósendum sakir vitsmunaskorts,
þroskaleysis, þekkingarleysis og viljaleysis
til að láta nokkuð gott af sér leiða fyrir
land og lýð, auk þess sem allir í þeim
flokki eiga að vera hinir römmustu aptur-
haldsseggir, fjandsamlegir öllum framför-
um og umbótum, og þvl frekar því fram-
ar sem þeir hafa staðið í hinni pólitisku
baráttu síðari ára. Það getur verið af-
sakanlegt og er enda eðlilegt, að ákveðið
flokksblað mæli gegn kosningu andstæð-
inga sinna, jafnvel þótt hæfileikamenn séu,
en það á ekki að gera það með svívirð-
ingar- og litilsvirðingar orðum um menn
persónulega, og alveg út í loptið, heldur
með rökum samkvæmt pólitiskri framkomu
þeirra. Að unna mótstöðumanni
sínum aldrei sannmælis í neinu,
þrátt fyrir pólitiskan skoðana-
mun, erhinháskalegastaogheimsku-
legasta aðferð, sem nokkurt mál-
gagn getur haft, og kemur því sjálfu
og flokk þess tilfinnanlega í koll, þann-
ig, að engiun maður með heilbrigðri skyn-
semi tekur nokkurt minnsta mark á orð-
um þess, og hagar sér því alveg gagnstætt
því, sem málgagnið vill vera láta. En
slíkt blað hefur þá um leið misst það sem
mestu skiptir fyrir málgagn, sem á að vera
og þykist vera málpípa ákveðins stjórn-
málaflokks, það missir alla virðingu, alla
tiltrú, alla þýðingu í almenningsálitinu. Það
verður þá að ómenguðu sorpblaði, sem
allir heiðvirðir menn fyrirlíta, áhrifalaust
nematil illseins og gagnslaust nema til vissra
þarfinda fyrir menn, sem eru pappírslitlir.
Svona blað finnst mér Isafold orðin og
eg stend ekki einn uppi með þá skoðun.
Eg veit ogveitþað með vissu, að
þetta er almenningsálitið á því blaði, al-
mannarómur alstaðar, þar sem eg þekki
til. Og það væri llka undarlegt, ef svo
væri ekki, því að svo lengi hefur blaðið mis-
boðið velsæmistilfinninguogóspilltum hugs-
unarhætti landslýðsins. Syndagjöldin hlutu
að koma og þau erulíkakomin yfir höfuð
þessa málgagns, sem getur ekki lengur
klórað yfir óþverrann úr sjálfu sér, þóttþað
vildi. Það blygðast sín ekki einu sinni í
margra votta viðurvist, því virðist alveg
standa á sama, hvort það er staðið að ó-
þokkaskapnum eða ekki, svo er sómatil-
finning blaðsins rangsnúin og afvegaleidd
af löngum vana.
Það er t. d. nógu einkennilegt að virða
fyrir sér hinar síðustu ritsmíðar blaðsins
um kosningaundirbúninginn nú í vor og
þingmannaefnin. Þar rekur hver lokleys-
an, hver vitleysan aðra, en ósannindunum
ægir þar saman eins og yrmlingum í for-
polli, svo að blaðið verður ekki ósvipað
úldnu hræi, sem fýluna leggur af langar leið-
ir, fýlu, sem eitrar hið hreina, heilsusam-
lega íslenzka lopt.
Það er alkunna, hversu »ísafold« hef-
ur jafnan reynt að niðra og lítilsvirða bænda-
stétt landsins. Alþýðan hefur aldrei verið
annað í hennar augum en menntunarlaus,
þekkingarlaus og fyrirlitlegur hópur skiln-
ingslausra og heimskra manna. Hafi ein-
hver bóndi eða alþýðumaður, sem ekki
er af sauðahúsi blaðsins ætlað t. d. að
bjóða sig til þings, þá er farið um hann
háðslegum fyrirlitningarorðum, talað um
Jóhann þennan, Guðmund nokkurn, Ólaf
einhvern, alveg eins og þetta séu einhverj-
ir ræflar, sem enginn þekkir, og enginn geti
borið nokkurt traust til. Blaðstjórinn er
nfl. ekki svo gáfaður, að hann sjái, að
hann gefur sjálfum sér utan undir, með
jafn hlægilegum og naglalegum ummælum
um menn, sem eru miklu betur »þekktir«
meðal stéttarbræðra sinna, bændanna, en
hann er eða verður nokkru sinni meðal
þess flokks, sem hann nuddar sér helzt
upp við.
Eg ætla að ganga hér alveg fram hjá
níði blaðsins og ofsóknum gegn Hannesi
Hafstein, Lárusi Bjarnason, Guðjóni Guð-
laugssyni, Tr. Gunnarssyni ogritstjóra Þjóð-
ólfs, því að það er á allra vitund, að fjand-
skapur blaðsins gegn þessum mönnum er
svo megn, að það getur ekki annað en
litið Hjálmars augum á þessa menn, því
að það finnur sárt til þess, að það getur
ekki staðið nokkrum þessara manna snún-
ing, og að þeir eruharðfylgnustu mótstöðu-
menn þeirrar klíku, er blaðið lafir á. Þess-
vegna verður það að klóra í bakkann í
lengstu lög með þeim vopnum einum, er
það kann að beita: persónulegum illmæl-
um og rógi. Það er ekkert annað en
persónuleg heipt og lubbaskap-
ur, er stjórnar öllum tillögum
Isafoldar í kosningaleiðangri henn-
ar nú gagnvart andstæðingum hennar,
ekki minnsti snefill af viti eða vilja til að
skýra satt og rétt frá, ekki minnsta tilraun
til þess að unna mótstöðumönnum sínum
sannmælis í nokkrum sköpuðum hlut.
Skyldi blaðið halda, að svona lagaður
kosningarógur sé heppilegur til að afla
flokksmönnum þess fylgis? Skyldi það
ætla, að óvirðingarorð um aðalstétt lands-
ins, bændastéttina, og svívirðingarorð um
suma hina beztu og mikilhæfustu menn
þjóðarinnar séu vél fallin til þess að efla
virðinguog álitblaðsins meðal óhlutdrægra,
skynsamra manna ? Ó, nei þvert á móti.
Það sem fyrst og fremst hefur drepið nið-
ur áliti »IsafoJdar« og gert hana í almenn-
ingsaugum að því hneykslismálgagni, sem
hún nú er orðin, það er hinn frámunalegi
skortur hennar á skynsamlegum, sann-
gjörnum og réttum rökum, þá er hún ræð-
ir um menn og málefni. Það er eins og
blaðið forðist að segja satt, geti ekki feng-
ið það af sér, hvort sem vinir þess eða
óvinir eiga í hlut, því að hið hóflausa
heimskulega skjall, sem það ber á vini
sína er alveg á sinn hátt jafn vitlaust, jafn
fjarri sannleikanum, eins og hið hóflausa
heimskulega níð hins vegar um óvini þess.
Þar hallast ekkert á. Heimskan er öld-
ungis jafnþung beggja vegna á garnla Brún.
Eg hef minnst á þetta hér, ekki af því
að þetta sé ekki allt fullkunnugt, heldur
til þess að menn skuli varast að glæpast
á illgresi því, sem »ísafold« er að reyna
að sá meðal lýðsins, þvl að auðvitað eru
til svo vitgrannir menn, þótt fáir séu, sem
ekki sjá, hverskonar málgagn »ísafold« er,
og hversu afarlangt hún er frá því tak-
marki, sem heiðvirð, sómasamleg blöð eiga
og verða að setja sér, hverja pólitíska stefnu
sem þau hafa. I öðrum löndum mundi
»ísafold« talin meðal hinna allra lélegustu
saurblaða, en sem pólitiskt flokksblað á-
hrifalaus og einskis nýt. Hún fær einnig
væntanlega að sjá það við kosningarnar
nú, hve tillögur hennar verða mikils metnar.
Kaupandi ísafoldar.
Happasendingin.
Nú er þjóðmæringurinn kominn til lands-
ins,—Jón Sigurðsson þeirra Hafnarstjórn-
armanna, dr. Valtýr Guðmundsson!
Margt geta þeir talið doktornum til geng-
is og samanburðar við hinn fyrri foringja,
— hér má benda á fá atriði.
Báðir eru foringjar pólitiskra flokka:
J. S. þess, sem vill fá stjórnina inn í lánd-
ið, doktorinn þess, sem vill fá hana út úr
landinu.
Báðir berjast kappsamlega fyrir sínu
máli: J. S. fyrir þjóð sína, dr. Valtýr
fyrir sjálfan sig og hægristjórnina
dönsku!
B á ð i r fylgja fram sínum einkunnarorð-
um: J. S. »Aldrei að víkja«, — dr.
Valtýr: »Alltaf að víkja« (o: fyriröllu
nema eigin hagsmunum).
J. S. var »sverð ogskjöldur« þjóð-
ar vorrar í baráttunni við Danastjórn
dr. Valtýr »Sverð og skjöldur« Dana-
stjórnar gega réttindum íslands!
Eini verulegi munurinn er þá þessi:
a ð J. S. fékk Danastjórn t.il þess að falla
frá innlimunarkreddunum ogveitaalþ.
löggjafarvald, — en Danastjórn (Rump
& Co.) fékk dr. Valtý til þess að vekja
upp þessar kreddur og reyna að flytja
valdið út úr landinu,