Þjóðólfur - 19.07.1902, Page 3

U5
þeiro sjálfir hér eptir ekki síður en
hingað til.
Eyrarbakka 7. júní 1902.
Ásbjörn Ásbjarnarson.
Ásgeir Blöndal læknir. Kiríkur Jónsson.
Erlendnr Jónsson. G. Bjarnason Litlahr.
Gndm. Gnðmundsson. Oudni Jónsson.
(iuðmnndur Jónsson. Guðm. Snorrason.
Jóliann Onðmundsson. Jóbanues Sveinsson.
Jón Einarsson. Jón Onðbrandsson.
Jón Hannesson. Jón Jónsson.
Jón Jónsson. Jón Jónsson Norðurkoti.
Jón Pálsson. Jón Vilhjálmsson.
Jónns Einnrsson. Ólafnr Ólafsson.
Páll Pálsson. Sigurðnr Árnason.
Sigfurðnr Ólafsson. Símon Símonnrson.
Steinn Grnðinundsson. Sveinn I’órðarson.
Toril Sigurðsson.
Eg get með góðu geði sagt það, sem
satt er, að við mig nefndi enginn að kjósa
til alþingis 2. júní 1902 á Selfossi, þá
sem væru heimastjórninni samþykkir, en úr
Valtýsflokknumvartvisvarfarið fram á það,
samt ekki af þingmannaefnunum sjálfum,
en eg vildi fyrst heyra frambjóðendur halda
sínar ræður kosningardaginn, svo eg heyrði
betur, hvernig í öllu lægi, áður en eg
greiddi atkvæði.
Stóru-Háeyri 7. júní 1902.
Gtnðm. Isleifsson.
Guðjón Guðlaugsson
á þ i n g\.
í umræðunum í efri deild alþingis hinn
6. ág. s. 1. „Um greiðslú verkkaups", hefur
alþingismaður Guðjón Guðlaugsson á Ljúfu-
stöðum notað tækifærið til að ófrægja verzl-
anir fiski- og verzlunarfélagsins við Breiða-
fjörð; en með þvf að hann tilgreinir Skarðs-
stöð sem — líklega — sérstaka fyrirmynd í
framkomu þeirri, er hann segir, að eigi sér
stað hjá nefndu félagi, þá vil eg fara fáum
orðum um innihald ræðu hans.
Hann getur þess, að mönnum sé lánað
gengdarlaust. En sem betur fer, eru það til-
hæfulaus ósar.nindi, því öll lán, sem eiga
sér stað við þá verzlun, eru mjög takmörk-
uð, og að eins veitt þeim mönnum, sem
vegna ýmsra ástæðna ekki hafa tækifæri til
að verzla þannig, að hönd selji hendi; en
lánin hvorki eru, né hafa verið meiri en svo,
að hlutaðeigendur hafa bæði getað og geta
borgað þau án sérstakra óþæginda.
Hann segir, að því næst fari fram veð-
setningar, og að kýrnar séu seldar úr fjós-
unum — auðvitað auk annara skepna, — en
þeirri frásögn er þannig varið, að enginn
af viðskiptamönnum Skarðsstaðarverzlunar
— að undanteknum 2—3, hafa þurft að selja
veð fyrir lánum eða skuldum sínum við
verzlunina, og að engin skepna, hverju nafni
sem nefnist, hefur verið seld viðskiptamönn-
um að nauðugu, að tilhlutun Skarðsstöðvar-
verzlunar, hvorki eptir dómi eða samning-
um frá því að ofangetið félag eignaðist verzl-
unina, né áður en það eignaðist hana, svo
lýsing hans í þá átt er blátt áfram sagt
uppspuni.
Hann talar um það, að fé sé tekið löngu
eptir að fjárflutningar til útlanda séu gengnir
um garð (sem er um miðjan okt). Þetta er
satt, en ætti ekki að vera neinum til áfellis,
þar sem Guðjón hefur aldrei, þrátt fyrir
hundslega tryggð við Zöllner, komið því til
leiðar, að hann tæki mylkar ær til útflutn-
ings eða sölu. Þar sem öflugasti okrari
landsins ekki álítur þær gjaldgengar, því
skyldi þá bændum vera láð það að láta og
kaupmönnum að taka þá vörutegund, sem
eins og ofar er tilfært er óútflytjanleg und-
ir öllum kringumstæðum til húsbónda Guð-
jóns. Bændum ætti heldur ekki að vera lá-
andi, þótt þeir láti ær sínar batna, eða hafi
sem fyllstu not af þeim, því það er alþekkt
yfir allt land, að mylkar ær taka talsverðum
haustbata, löngu eptir að allir fjárflutningar
eru um garð gengnir Skarðsstöðvarverzlun
■er því lagt það til lasts, sem allir heiðarlegir
menn mundu telja henni til gildis, sem ,sé,
að hún tekur fyllilega tillit til þarfa við-
skiptamanna sinna, og styður að því, að þeir
hafi sem bezt upp úr skepnum sínum, enda
eru afleiðingarnar svo auðsæjar, að jafnvel
ósanngjörnustu menn verða að samþykkja,
að það sé í gegnum heppileg viðskipti, að
verzlunin aukist árs árlega, svo að fá dæmi
munu til, sem óefað stafar af því, að menn
hafa getað fjölgað talsvert skepnum sínum,
þrátt fyrir það þótt Guðjón kippi einstaka
hesti að vetrardegi til frá þeim, sem hann
álítur áð séu ekki áreiðanlegir, en því þegir
hann yfir, lætur sannleikann um harðýðgi
sjálfs sín liggja óátalaðan, en skrökvar sakar-
giptum upp á aðra. Annars verður G. að
láta sér lynda, þó Skarðsstöðvarverzlun taki
skepnur á hvaða tíma sem er.
Það er hlægilegt að heyra Guðjón tala
um gegndarlaus útlán á vörum, því hægt er
að sanna, að maður, sem skuldaði Skarðs-
stöðvarverzlun mörg hundruð krónur frá
fyrri ára viðskiptum, flýði til hennar síð-
astliðinn vetur, til að fá peningalán til borg-
unar á skuld, sem hann var í við pöntunar-
félag Guðjóns. Hann gat þess, að ef hann
ekki fengi um kr. 50.00, sem sig vanhagaði
til pöntunarfélagsins,: yrði sér tafarlaust
stefnt. A þessu sést átakanlega mismunur
harðýðgi og velvildar. Skarðsstöðvarverzlun
líður manninn um skuld hans til hennar
þann dag í dag, af því hún þekkir manninn
sem duglegan og vandaðan mann, sem á
sínum tíma borgi óefað skuldina, og standi
eptir sem áður óþjakaður til viðskipta við
hana eða aðrar verzlanir í framtíðinni, og
til styrktar sveitarfélagi sínu. En Guðjón
eða umboðsmaður hans hótar tafarlausri
lögsókn, sem eðlilega hefði þær afleiðingar,
að manninum yrði það stórtjón, að verða
að selja skepnur sínar um hávetur með
hálfvirði eða neðan það, bæði til borgunar
skuldinni og auðvitað kostnaði við innköll-
un hennar — ef hann ekki gæti fengið pen-
inga. Þetta talar Guðjón ekki um, sem og
heldur ekki það, að menn hafa'verið þræl-
bundnir síðastliðin ár, til að borga talsverð-
ar sektir, hafi þeir elcki borgað í ákveðinni
vöru til pöntunarfélaganna. Það er alþekkt
vestur í Dalasýslu og víðar, að pöntunar-
félagsstjórnendur hafa samið og beitt þeirri
reglu, að láta menn, o: hræða menn til að
borga stórsektir, hafi þeir breytt borgunar-
mátanum þannig, að borga með affallalaus-
um peningum viðskipti sín, í staðinn fyrir
að uppfylla laust ákveðin loforð, með því að
láta skepnur eða vörur. Forstöðumönnun-
um nægir ekki að vita, að peningaborgun
sé heppileg fyrir bændur, og að óákveðið
vöruverð geti verið til stórtjóns fyrir þá.
Nei, þeir verða að borga með vörum þrátt
fyrir ef til vill margra tuga og hundraða
króna tjóns, sem hægt er að sanna, að menn
hafa liðið við viðskipti sín við þesskonar
félög Zöllners síðastliðið ár, þar sem t. d.
fé hefur selzt stórum mun lægra en við
verzlanir vestanlands.
Auk óskammfeilni f því, að bera rangar
lýsingar af verzlunarástandi o: við Breiða-
fjörð, gefur Guðjón héraðsbúum þar beinlínis
eða óbeinlínis þá fögru lýsingu í ræðu sinni,
að þeir séu fátækir fáráðlingar, sem ekki
kunni sér hóf við úttektir, því það er víst,
að sá sem bæði getur og vill borga, verður
ekki fyrir því að veðsetja og láta selja
skepnur sfnar; en sem betur fer, hefur þess
eins og er framan skrifað, aldrei þurft, þvf
allflestir borga skuldir sínar umtalslaust
eptir samkomulagi. Jafnvel hefur Guðjón
sjálfur skuldlaus viðskipti við verzlunina. Því
eptir því sem eg man bezt, borgaði hann
lánsúttekt sfna síðastliðið ár kr. 0,85, með
vinnulaunum þurfalings í Skarðsstrandar-
hreppi, sem jafnframt innborgun til G. borg-
aði eitthvað af skuld sinni; hvort G. hafi
átt það hjá honum, eða hinn lánað honum
það, skal látið ósagt og óviðkomandi.
Með því að eg ekki fékk að sjá eða
vita um ræðu G. fyr en eptir að alþingis-
tíðindin komu til mín í febr., hef eg ekki
getað svarað ræðu hans fyrri, vissi satt að
segja ekki til þess að eg eða Skarðsstöðvar-
verzlun hefði gert það á hluta G., að hann
þyrfti að nota tfma sinn á þingi, til að bera
óhróður út af mér eða félagi því, er eg er
fyrir, en „sér hvað eðli sínu hlýðir", og
svo er með þetta, ekki síður en annað gott
frá þeirri hendi.
p. t. Reykjavík 4/4 1902.
Gudtn. Jónasson.
Enn um stóra bankann.
Nú hefur konungur allra mildilegast stað-
fest bankalögin frá sfðasta alþingi.
I inngangsgrein laganna stendur:
„Ráðaneytinu fyrir ísland heimilast að
veita hlutafélagi því, sem þeir hæstaréttar-
málafærslumaður Ludvig Arntzen R. af D.
og stórkaupmaður Alexander Warburg báð-
ir í Kaupmannahöfn, standa fyrir leyfi til að
stofna hlutafélagsbanka á íslandi, er nefnist
Islandsbanki og hafi einkarétt um 30 ára
tímabil til að gefa út seðla á íslandi".
íslendingar fagna misjafnkga lögum þess-
um, einkum fyrir þá sök, að nú á bankinn vfst
nægilegt fé til að auka starfsfé sitt, en þykir
óhæfu næst að reyna til að fella lögin vegna
einkaleyfisins til seðlaútgáfunnar. Einka-
leyfi verða heldur ekki upphafin móti vilja
þess eða þeirra, sem þau eru til hagsmuna.
En nú skal vera tilgangurinn með þetta
einkaleyfi, „að efla og greiða fyrir framför-'
um íslands í verzlun, búnaði, fiskiveiðum og
iðnaði, og yfir höfuð að bæta úr peninga-
högum landsins". Samkvæmt þessu er eng-
um vilnað í með einkaleyfinu nema íslend-
ingum. Það er síður en svo drepið á það
í lögunum eða umræðunum, að það sé stofn-
endunum til hags; þingræður vildarmanna
bankans lutu allar að þvf eins og lögin, að
einkaleyfið væri hinn brýnasti nauðsynja-
kaupskapur fyrir Island, og það mundi eyð-
ast og hrörna, gæti það ekki náð þessum
happakaupum, bankinn væri eingöngu stofn-
aður til að bjarga Islendingttm, stofnendurn-
ir bera ekki annað frá borði en virðinguna
og heiðurinn af manngæzku sinni og vand-
ann af því, að útvega hlutina. Ekki hafa
þeir neinn skilyrðislausan rétt á þvf að eiga
nokkurn hlut í bankanum, ef fslendingar og
landssjóður tækju þá alla, og þá heldur
engin Umráð yfir honum, þegar hann væri
kominn á stofn, ef svo færi samkvæmt lög-
unum, stofnskránni og þingræðum.
I allri raun og veru og %fni málsins, eru
það fslendingar, sem einkaleyfið þiggja sum-
part beinlínis, surnpart óbeinlínis. Það eru
þeir, sem næstir standa eptir lögunum að
vera hluthafar, og að þeim hlynna lögin.
Að standa fyrir stofnun bankans eru lítil
hlunnindi, og á ekkert skylt við einkaleyfi.
Auðsætt er það, að öllum er heimilt að af-
sala sér réttindum og hagsmunum, svo ekki
er það öldungis óhugsanlegt, að fslendingar
geti numið þessi lög úr gildi, einkum þegar
þeim verða þau til ómetanlegs óhags í sam-
anburði við það, að auka og efla lands-
bankann, þvert á móti þeim vonum, sem þau
hafa gefið.
En af þvf það mun ekki þykja nægilega
tryggilegt, að losna við böl það og tjón með
þessu móti, sem af stóra bankanum getur
hlotizt, hugsa íslendingar sér annað viss-
ara ráð.
En áður en eg segi yður frá því, kunn-
ingjar, ætla eg fyrst að geta þess, að eng-
inn hlutur er óhugsanlegri en sá, að Arntzen
og Warburg sé alvara, að ganga að bank.a-
lögum síðasta þings með breytingu efri deild-
ar; eg tek hana því hvergi til greina. Bank-
inn þeirra á fullerfitt uppdráttar, þótt lands-
bankinn standi ekki við hliðina á honum.
Það hafa menn lfka fyrir satt, að þeir herr-
ar, Arntzen og Warburg, hafi ekki viljað líta
við lögunum eins og þau eru, en þjóðhollir
íslendingar, með miðlungs áliti fyrir vits-
muni, hafi hert þá upp og heitið þeim því,
að lögunum skyldi verða breytt að þeirra
vild, því þeir hefðu þingið í sinni hendi.
Það verður naumast tekið hart á þeim fyrir
þetta sjálfstraust, þegar litið er til meðferð-
ar þingsins á þessu máli; flestallir gleyptu
við því í fyrsta sinni, þegar seðlaútgáfurétt-
urinn átti að missast f 90 ár, og þá var lfka
til að styrkja vonina, hve yfirgnæfanlegan at-
kvæðafjölda að málið hafði á síðasta þingi,
svo það er aldrei að vita, hvers örvænt er
f þessu máli. Svo segir sagan, að fslenzkir
dánumenn og fjölvitringar hafi lagt að vor-
um frjálslynda og þjóðrækna ráðgjafa, að
hann legði til, að lögin yrðú staðfest ein-
ungis til að fá þeim breytt að stofnendanna
vild.
Ráðið, sem þeir Islendingar vilja nú nota,
sem finna til fyr en holdið er rifið allt af
beinunum með vélum, undirhyggju eða
heimsku er það, að nota nú sem mest má
verða forgangsrétt sinn, landssjóður taki
svo marga hluti sem honum 'er leyft í lög-
unum, en einstakir menn svo marga hluti
af 3/s sem framast er unnt. Til tryggingar
fyrir þvf, að nógu margir sæktu aðalfundi
til að hafa alltaf afl atkvæða móti útlend-
ingum væri vissast, að um 400,000 kr. væri
ekki fleiri en 20 menn og hver af þeim legði
til 20,000 kr., þeir mundu verða áreiðanlegir
að sækja aðalfundi. Vér efumst ekki um,
að 20—40 manns á landinu væru færir um
það, og svo smærri upphæðir eptir efnum.
Þótt vér þykjumst fátækir væri þetta öld-
ungis ekki ókleyft, ef skynsemi og lifandi
þjóðrækni létti undir. Allur, eða því nær
allur arður af seðlaútgáfu, ætti að lenda hjá
íslendingum; að kasta honum frá sér, er
sama og kasta peningum f sjóinn. Enginn
getur látið peninga sfna á betri vaxtastaði; sjálf-
sagt fengi hver hluthafi auk bankakostnaðar
8—10%. Utlánskostirnir mundu verða 5—6°,o;
af 200,000 kr. yrðu vextirnir 1600—2000 kr.,
og eptir þvf minni sem upphæðin væri minni.
Þótt peningarnir væru teknir til láns skerti
það ekkert þessa vexti, því afgjaldið af veð-
inu borgaði eflaust vextina af láninu, en
vextirnir 4% af 200,000 kr. skertu afgjaldið
af veðinu þau árin, sem vextirnir af seðlun-
um væri að borga 200,000 kr., en það eru
hér um bil 61/* ár til 8 ár. Á þeim tíma
eru 200,000 kr. græddar og eptir það vext-
irnir af seðlunum hreinar tekjur. Sama er
það líka, hvort sem upphæðirnir eru meiri
eða minni en 200,000 kr.
En töluverðan meiri hluta hljóta íslend-
ingar að eiga f bankanum eigi hann ekki
að gera út af við þá. Þeir hljóta að ráða
stofnskránni íneð nægu afli atkvæða. Banka-
ráðið hlýtur allt að vera búsett í Reykjavík
og halda þar f heilu lagi alla fundi sfna, en
hafa engar milliferðir til fundarhalda milli
íslands og útlanda, þá verður kostnaðurinn
ekki ókleyfur. f stofnskránni verður að taka
það skýlaust fram, að enginn fái nokkra
borgun fyrir það að sækja aðalfundi, aðra
en þann hag, sem hann hefur af vöxtunum,
eptir því sem meiri hlutinn ákveður þá. Með
þessu einu móti fylgir honum enginn ókljúf-
andi kostnaður, og þá verður hann ekki
miklum mun dýrari en landsbankinn en samt
yrðu þeir báðir miklu dýrari en landsbank-
inn einn, ef hann væri aukinn og efldur.
En nú eru það einkaréttindi Arntzens og
Warburgs að stofna bankann; enginn annar
hefur rétt til þess fyr en ár er liðið frá stað-
festingu laganna. En fari þeir nú ekki að
ávarpa íslendinga, sem hafa forgangsrétt í
6 mánuði, og sýna þeim, hvernig þeir eigi
að löghelga sig (legitimera) sem hluthafa í
í stóra bankanum gera þeir hið mesta lög-
brot, og jafnvel rffa lögin með því niður
til grunna. Komi ekki þesskonar framkvæmd
von bráðar frá þeim, hlýtur þingið eða lands-
höfðinginn að skora á ráðgjafann að skera
úr því, hvernig landssjóður og landsmenn
eigi að löghelga sig sem hlutaeigendur í
stóra bankanum, nægilega löngum tíma áð-
ur en fresturinn er útrunninn.
En hvað á svo að dæma um það, að þeir
sem eiga að sitja á hakanum, útlending-
arnir, hafa ársfrest, en þeir sem forgangs-
réttinn hafa, hafa ekki nema 6 mánaða frest?
Hvað getur af því leitt, og hve nýtileg laga-
smíð er annað eins ?
J. B.
Lagasynjun
Stjórnin hefur 7. maí síðastl. synjað stað-
festingar lagafrumvarpi frá síðasta alþingi
um viðauka við lög 6. apríl 1898 um b'ann
gegn botnvörpuveiðum. Var frumvarp þetta
1 upphafi stjómarfruinvarp, en þingið breytti
því og herti á sektarákvæðunum fyrir lið-
sinni við botnvörpuveiðar í landhelgi með-
al annars á þann hátt, að hérlendur mað-
ur, er leggur það í vana sinn, að dvelja á
útlendum botnvörpuskipum við veiðar
þeirra, eða er í botnvörpuskipi eða á báti
við skipshliðina, þegar það er að veiðum
í landhelgi, skuli sæta sektum, sé hann ekki
lögskráður skipverji á skipinu o. s. frv.
Með því að þingið takmarkaði nokkuð
þessi sektarákvæði skipverja, þótti stjóm-
inni ákvæðið óljóst og örðugt að fram-
kvæma, auk þess, sem það væri óráðlegt