Þjóðólfur - 08.08.1902, Síða 3

127
sínum, sem hafa legið ónotaðir í margar
aldir. Hún vaknar til meðvitundar um gildi
sitt. Og þegar hún lítur til baka, sér hún
fyrir sér fortfð svo glæsilega, að bjarm-
ann af henni leggur langt yfir það myrkr-
anna djúp, sem grúfði yfir lífi hennar lengst
af fráþví að þjóðveldinu lauk, og hún finnur
hjá sér mál — afskræmt að vísu af margra
alda tómlæti og hirðuleysi — en í eðli sínu
svo ríkt og hljómfagurt og dillandi, að hún
á ekki enn þær hugsanir eða tilfinningar til
í eigu sinni, sem það nær ekki út yfir. I
stuttu máli: Hún finnur að hún þarf ekki
að byggja framtíð sína í lausu lopti — hún
getur byggt hana d púsund dra gamalli
menningu. —
Eg býst við, að þér sjáið nú hvert eg
stefni. Þetta stutta yfirlit á að nægja til að
sýna það, að í hvert skipti, sem þjóðernis-
tilfinningin hefur blossað upp, hefur hún um
leið blásið nýiu lffi og nýju fjöri f þjóðina,
og í hvert skifti, sem hún hefur dofnað, hef-
ur líka kjarkurinn og framkvæmdaþrekið
þorrið. Ijfskj'ór pjóðarinnar hafa stadid og
standa enn í órjiífanlegu sambandi vid
fjódernistilfinninguna. Og sem betur fer,
hefur hún aldrei með öllu dáið út, þótt það
hafi stundum legið við. Einmitt um sama
leyti sem þjóðin er að ofurselja frelsi sitt og
sjálfstæði, hefur hún þó svo mikla tilfinn-
ingu fyrir sjálfri sér, að hún lætur sér um-
hugað um, að geyma hjá sér í sögum og
ljóðum endurminninguna um forna frægð og
manndáð. Og mitt í allri eymdinni og ves-
öldinni á 16., 17. og 18. öld, lifir stöðugt
einhver neisti af henni innst f hjarta þjóðar-
innar, eins og helgur fórnareldur sem aldrei
slokknar. Nei, hefði þjóðernistilfinningin
nokkurn tíma dáið út, þá stæðum við ekki
hér í dag — stolt af okkar fslenzka þjóð-
erni og okkar fornu og fögru tungu, sem
við elskum svo heitt og — misbjóðum svo
oft. Það er þjóðernistilfinningin, sem hefur
haldið við lífskrapti þjóðarinnar. — Já, meira
að segja, hún er sjdlf okkar Iífskraptur.
Henni er það að þalcka, að Islendingar hafa
nú í rúm 500 ár getað staðið á móti sterk-
um og stöðugum áhrifum frá útlendri þjóð
— okkur miklu framar f menningu — án
þess að glata sínu þjóðareðli. Og pað er
eldraun, sem fáar þjóðir hafa staðizt til
til lengdar.
Og hvað er þá þessi þjóðernistilfinning?
Þjóðernistilfinningin er í raun og veru ekk-
ert annað en ræktarsemi — ræktarsemi við
fornar og nýjar endurminningar. Þess vegna
köllum við hana líka öðru nafni pjóðrœkni.
Þar sem þjóðræknin er á háu stigi, er hún
sterkust og göfugust af öllum tilfinningum.
Og svo sterk og djúp er þessi tilfinning af
því, að hún er ekki eingöngu fædd af reynslu
þeirrar kynslóðar, sem lifir í þann og þann
svipinn, — því síður af reynslu nokkurs ein-
staks manns — heldur af reynslu margra
framliðinna kynslóða. Þegar við tölum um
þjóð, þá skoðum við hana ekki eins og laus-
legt samansafn af einstaklingum, heldur eins
og sjálfstæða heild, þar sem allar lífshreyí-
ingar eiga rót sína að rekja til sameiginlegra
lífskjara, sameiginlegra og arftekinna endur-
minninga, sameiginlegra vona og sorga, sam-
eiginlegra þráa og sameiginlegra hugsjóna.
Og sú lífsuppspretta, sem þjóðernistilfinning-
in nærist af, er saga pjúðarittnar. Ein af
fjallaþjóðunum í Asíu, sem lengst varði
sjálfstæði sitt f fornöld á móti ásælni og yf-
irgangi Persa, gerði konungi þeirra orð um,
að hún ætlaði ekki að veita honum viðnám,
fyr en hann væri kominn alla leið að gröf-
um forfeðranna; þær kvaðst hún ætla að
verja fram f rauðan dauðann. Grafir for-
feðranna! — Það eru einmitt þær, sem þjóð-
irnar eru að verja, þegar þær verja frelsi
sitt og sjálfstæði. Við grafir forfeðranna eru
tengdar þjóðanna dýrustu endurminningar.
Þess vegna er það aðal-lífsskilyrðið fyrir
hverja þjóð, hvort sem hún er stór eða smá,
að varðveita óslitið sambandið við fortíðina.
Endurminningin um fortfðina er lífsakkeri
þjóðanna. Við það akkeri geta þær óhultar
riðið af hvern aftakastorm; en höggvi þær
á festarnar, þá er allt í veði. Sú þjóð, sem
ekki leggur rækt við sína fortíð, verðskuld-
ar ekki og getur heldur aldrei gert sér von
um glæsilega framtíð.
Þeir ment) eru til, sem glotta og hrista
höfuðið, þegar minnst er á þjóðernistilfinn-
ingu. Þeim finnst það hálfbroslegt, að ein-
ar 90 þúsund sálir, sem mega heita ger-
sneyddar flestum þessa heims gæðum, skuli
vera að burðast með hugmyndir eins og
„þjóðerni" og „þjóðernistilfinningu". Þeir
álíta sjálfsagt, að það séu ekki aðrar en stór-
þjóðirnar, sem hafi efni á því. Og ekki nóg
með það, — þeim finnst þessi sjálfstæða
þjóðernishugmynd meira að segja skaðleg.
Þeim finnst það fjarri öllum sanni að vera
nokkuð að binda sig við fornar þjóðarvenj-
ur, og einskorða hugmyndir sínar og vonir
við tungu, sem enginn kann deili á, nema
þessar einu 90 þúsundir. Þeir vilja láta
okkur kasta okkur skilyrðislaust út í hringiðu
mannlífsins, lcæra okkur kollótta um okkar
þjóðerni og okkar tungu, bara reyna að
hafa sem mest af þessa heims gæðum upp
úr krapsinu! Fyrirgefið þeim, því þeir vita
ekki hvað þeir segja. Við getum eins vel
hugsað okkur að láta flá af okkur skinnið
lifandi, eins og að kasta af okkur þjóðernis-
hjúpnum. Það getur enginn af okkur lifað
eða hugsað sér að lifa, án þess að heyra
til sérstöku þjóðerni. Sá maður, sem ekki
gerir það, sem er allra sveita kvikindi, hann
er sama sem núll — eða minna en núll.
Utan þjóðernisbandanna getur ekki verið
um neitt líf að ræða í þess orðs beztu merk-
ingu, og hver sá maður, sem vill láta eitt-
hvað gott af sér leiða í veröldinni, hann
verður að heyra til einhverju sérstöku þjóð-
erni, verður að lifa og nærast eins og kvist-
ur af þess rót. Ef þess gerðist þörf, þá væri
hægt að færa ótal dæmi því til sönnunar,
að þjóðernistilfinningin hefur verið uppspretta
alls þess fegursta og bezta, sem mannkynið
hefur fætt af sér í listum og vísindum, dáðum
og framkvæmdum, frá upphafi vega sinna
og fram á þennan dag.
Og svo eg snúi mér nú sérstaklega að
okkar íslenzku þjóð, þá erum við svo fá-
tækir og fámennir, að við þurfum einmitt
sérstaklega að gæta okkar til þess að hverfa
ekki alveg eins og krækiber innan um alla
þjóðaþvöguna. Okkar land er svo hrjóstr-
ugt og einstæðingslegt, þar sem það hýmir
hérna norður á hjara veraldar, frostfjötrum
bundið lengst af árinu, að okkur veitir ekki af
að hafa okkur alla við, ef við eigum að nokkru
gagni að geta tekið þátt í mannlífsins eilífu
framsóknarbaráttu. Þar verðum við að Ieggja
fram okkar skerf, hvað mikill eða litill sem
hann verður, úr því við erum að berjast
við að heita menningarþjóð; en því fátæk-
ara og hrjóstrugra sem landið er, þess meiri
kröfur gerir það til ástar og ræktar hjá lands-
ins börnum. Já, þér þarf að beita kröptun-
um til að ryðja braut fyrir nýjum gróðri og
nýjum vonum út um allt landið, og inni
fyrir í hjörtum landsins barna.
Við tölum um fátæktina hér á landi — en
mitt f allri okkar fátækt erum við þó stór-
auðugir. I okkar fortfð eigum við svo dýr-
mætan fjársjóð, að jafnvel sumar af stór-
þjóðunum mega öfunda okkur. Með slíkar
fortíðarminningar er okkur engin vorkunn
að tryggja okkur fagra framtíð, að svo miklu
leyti, sem mannlegur kraptur fær áorkað.
Við þurfum ekki annað en að leita þangað
til að styrkja og stæla okkar þrek og krapta.
Við þurfum ekki annað en að halda fast
við það, sem bezt er af okkar upprunalegu,
meðfæddu og arfteknu einkennum. En þar
fyrir þurfum við ekki og megnum við ekki
að missa sjónar á umheiminum. Við meg-
um ekki útiloka okkur frá áhrifum utan að.
Þær hugmyndir eða nýjungar, sem við finn-
um beztar og nýtilegastar hjá öðrum þjóð-
um, eigum við að taka upp og laga eptir
okkar eðli og okkar hæfi, gera þær hold af
okkar holdi og blóð af okkar blóði. En að-
alskilyrðið fyrir okkur er að halda fast við
okkar þjóðarminningar. Nútiðin verður að
taka höndum saman við fortíðina til að skapa
framtíðina, — það er lífsins eilífa lögmál.
Á fortíðarpekkingu byggist framtíðarvon!
Á fortiðarreynslu byggist framtiðarlíf ! Þar
sem ræktarsemin lifir kynslóð fram af kyn-
slóð, er eins og helgur vættur vaki yfir þjóð-
inni.' En þessi vættur snýst upp í refsivætt
með reiðinnar sverð í hendinni, þegar þjóð-
rækninni er varpað fyrir borð, því þá hefur
þjóðin svikið það innsta og bezta í eðli sínu.
Látum oss óska og vona að það komi aldrei
fyrir þessa þjóð!
Að lokum vildi eg leyfa mér að mæla
fram með nýrn trú við ykkur, — trú, sem
þó eiginlega er gömul. Það er trúin d mdtt
sinn og megin. Eg held að það sakaði ekki
þótt við hefðum dálítið meira af þeirri trú.
Eins og við öl! vitum, var hún talsvert al-
geng hjá forfeðrum okkar, og eg fyrir mitt
leyti er ekki í minnsta vafa um, að hún hef-
ur átt allmikinn þátt í framkvæmdum þeirra
og er í raun réttri sá töfrasproti, sem öll
mannleg og viðráðanleg mótspyrna verður
að víkja fyrir. Það er margföld reynsla fyrir
því, að það táknar ætlð byltingu í lífi ein-
staklingsins, þegar hann fer að trúa á sjálf-
an sig. Þar er eins og allir vöðvar stælist,
og nýtt fjör og nýtt þrek færist um hann
allan. Hann ræðst hiklaust á það, sem hon-
um áður fannst ókleyft — og hann yfirstíg-
ur allar torfærur. Alveg eins er með þjóð-
irnar. Það táknar byltingu í lífi þeirra, þeg-
ar þær fara að pekkja sjálfa sig og trúa á
sjálfa sig. Það táknar nýja framsóknarbar-
áttu, þar sem allt hið nýtasta og bezta í
þjóðareðlinu spennir vöðvana og fetar drjúg-
um skrefum inn í framtíðina. Og trúnni á
kraptinn og þrekið í sjálfum sér fylgir óhjá-
kvæmilega vonin um framför og sigur, því
trúin og vonin eru eins óaðskiljanlegir föru-
nautar ein^ og dagur og nótt.
I þeirri föstu trú og þeirri öruggu von, að
okkar íslenzka þjóð, sem hefur haft þrek til að
liða og pola í margar aldir, án þess að glata
eðli sínu, hafi einnig í framtíðinni kjark til
að stríða og sigra undir sínu eigin merki,
vil eg biðja alla að taka undir með mér
þegar eg segi:
EJiist og blómgist okkar elskaða föðurland!
Útlendar fréttir.
Katipmannahöfn 25. júlí.
Loks heftir marqttis Salisbury gert
alvöru úr því að leggja niðurstjórnartaum-
ana; ráðaneytisforseti í hans stað er orð-
inn Arthur Balfour lávarður, er sat í
ráðaneyti S.’s (first lord of treasury) og
verið hefur oddviti stjórnarflokksins 1 neðri
málstofunni. B. er systursonur S.’s og
lærisveinn hans í pólitík; um nokkra póli-
tiska stefnubreytingu er þannig ekki að
ræða. Af ráðgjöfunum í ráðaneyti S.’s
ætlar að eins einn, Hicks-Beach fjár-
málaráðgjafi, að fara frá; allir hinir sitja
kyrrir. Chamberlain, keppinautur B.’s um
forsetatignina, hefur meira að segja lofað
að styðja nýja forsetann.
Salisbury, sem er viðurkenndur sem einn
af mestu stjórnmálaskörungum Breta —
jafnað við Gladstone — var löngu orðinn
þreyttui á stjórnarstríðinu, enda er hann
72 ára gl. (f. 3/. 1830), og nú, er Afríku-
stríðinu var lokið, greip hann tækifæri til
að segja af sér. S. varð þingmaður í fyrsta
skipti 1857, ráðgjafi (fyrir Indland) 1866
í ráðaneyti Disraeli’s, ráðaneytisforseti í
fyrsta sinn 1885. — Balfour er rúmlega
fimmtugur og kvað vera fjölhæfttr maður
— margþvældur í pólitík, gefur sig í tóm-
stundum við vísindaiðkunum (heimspeki)
og íþróttum.
Játvarður konungur er nú á bezta bata-
vegi; krýningin á frarn að fara í næsta
mánuði. 15. þ. m. var konungur orðinn
svo hress, að hann var fluttur úr Buck-
ingharn höllinni, þar sem hann lá, út á
skip; læknarnir telja sjóloptið sérlega hollt
fyrir hann. Er þó enn rúmfastur.
12. þ. m. steig Kitchener hershöfð-
ingi fæti á land í Southampton og kom
sama dag til Lundúna; var vitanlega tek-
ið með mestu viðhöfn. I Southampton
var hann þegar gerður að heiðursborgara
og á járnbrautarstöðinni í Lundúnum veitti
prinsinn af Wales honum viðtöku ásamt
öðrum stórmennum. Seinna heimsótti
hann konung á sóttarsænginni, er mjög
hafði fagnað komu hans.
Steijn, Oraníuforsetinn gamli, er nú á
leið til Norðurálfu, kvað vera sjúkur og
hafa litla batavon. Þeir L. Botha, Del-
arey og de Wet og fleiri af foringjum Búa
eru líka væntanlegir hingað norður. Með-
al Búa kvað vera talsvert sundurlyndi og
óánægja með friðarsamninginn. Þeir af
Búum, er gengu á vald Breta, meðan á
stríðinu stóð, eru illa séðir og jafnvel of-
sóttir af þeim, er börðust til þrautar.
Sem varalandstjóri í Transvaal er skip-
aður Arthur Lawlez, áður landstjóri í
Vestur-Astralíu, og þykir það benda til,
að stjarna Milners, landstjóra (highCommis-
sioner) í Transvaal og Oraníu, standi
ekki svo hátt sem fyr. Tillögur M. um
pólitisk mál þar syðra (f Kapnýlendú) hafa
verið jafnvel Chamberlain ofsvæsnar.
Samkvæmt lögum þeim, er samþykkt
voru, meðan Waldeck-Rousseau sat að
völdum um kirkjufélög (munka-og nunnu-
reglur) á Frakklandi, hefur ráðaneytið
Combes skipað svo fyrir, að öll þess-
konar félög (um 2000), er eigi hafa feng-
ið staðfesting stjórnarinnar, skuli upphafin.
Ut af þessu hefur risið mesti gauragang-
ur, sem enn þá stendur sem hæst. Með
kirkjufélögunum falla skólar klerkalýðsins
og þar með áhrif hans á æskulýðinn. Það
er því sér í lagi þetta atriði — afnám
munka- og nunnuskólanna, — sem deil-
unum veldur. Ráðaneytið virðist óbifan-
legt, en mótstaðan er hörð — róstur og
rifrildi, — og mörg meiri háttar blöð
halda með klerkum.
Klukkuturninn á Markúsarkirkjunni 1
Venedig hrundi nýlega, var 98 metra
hár, rústin 30 m. há. Ekkert manntjón,
en allmargir höfðu meiðzt. Húsin um-
hverfis sködduðust meira og minna.
Óhappið kom ekki óvænt, því að stór
og ískyggileg sprunga var á turninum.
Itölum hefur fengizt mikið um þetta slys,
því að Markúsarkirkjan og turninn var ein
af merkilegustu byggingum þeirra. 6 milj.
líra er gizkað á, að það muni kosta að
reisa turninn aptur. it/2 milj. líra erþeg-
ar fengið við samskot.
Spenningur mikill milli Tyrklands
og Montenegro. Hermenn þeirra við
landamærin hafa rekizt á og beitt vopn-
um. Það lítur út fyrir, að sökin liggi
hjá Tyrkjúm.
Voðalegt eldgos á Martinique aptur
9. þ. m. (frá kl. 71/* til miðnætur). Frétta-
þráðurinn milli New-York og Martinique
slitnaði. Nýtt gos — þó minna — tæpri
viku síðar.
Stöðugir jarðskjálptar á St. Vincent;
mest virðist þó hafa kveðið að kippunum
17. þ. m.; mörg hús höfðu þá hrunið.
Sunnudagskveldið 21. þ. m. rákust á
tvö skip — »Primus« og »Hansa« — á
Elbfljóti við Hamborg. »Primus«, sem
hafði verið á skemmtisiglingu með nær
200 farþega sökk og fjöldi fólks drukkn-
aði. Eptir seinustu fréttum halda menn
að farizt hafi 112 manns
ÝmÍSlegt. Waldeck-Rousseau
hefur verið á skemmtiferð hér nyðra, ferð-
aðist á lystiskipi kunningja síns, er ný-
f arinn héðan frá Höfn.
Carl Reisz, hinn nafnkunni læknis-
fræðingur og háskólaprófessor til skamms
tíma, er nýlega dáinn, rúmlega sjötugur
(f. 1829).
Minnisvarði yfir vinstrimanninn alþekkta
C. Berg, er dó tyrir rúmum xo árum,
var afhjúpaður 23. þ. m. á Bovbjerg við
vesturströnd Jótlands.
Rússakeisari hefur staðfest dóminn yfir
landráðamanninum Grimm ofursta; hann
fékk 12 ára nauðungarvinnu.
Sem ráðaneytisforseti kvað Balfour eng-
in laun fá, sem »first lord of treasury*
þar á móti 5000 £.
Þingmenn heimastjórnarflokksins
leggja blómsveig á legstað
Jóns Sigurðssonar.
Þjóðminningardaginn, 2. ágúst kl. 9'/«
f. h., gengu allir þjóðkjörnir þingmenn
heimastjórnarflokksins, i7aðtölu, í skrúð-