Þjóðólfur - 15.08.1902, Blaðsíða 3

I3i
hefur mjög mikið aukizt, og nýjar at-
vinnugreinar eru myndaðar. Þannig
hefur bæði lyfjaefnasali og sjónfæra-
smiður sezt hér að, og „Vínar kaffi-
húsið" nýja er mjög fjölsótt vegna þess
hvað það heldur mörg myndablöð.
Séður hestakaupmaður hefur sett á
stofn æfingaskóla með þaki fyrir hesta-
menn nálægt Skólavörðunni, sem nú
er reist af nýju og gnæfir við himinn.
Málþráðar- og ritsímasamband er fyr-
ir löngu komið á bæði um allt ísland
og til Englands, svo að nú geta hinar
þægilegu málþráðartrúlofanir og trú-
lofanaslit einnig farið að tíðkast á ís-
landi Veðurfræðisstöðvar um allan
heim eru komnar í samband við Rcykja-
vík, Akureyri og aðra íslenzka kaup-
staði.
Sjálfhreyfivagnar (automobil) hafa
aldrei getað blessazt hér.
Heilbrigðislögreglan bannaði opnu
salernin og nú eru alslaðar komin lag-
leg, lokuð, ensk vatnsalerni í húsin,
þó að neðanjarðar-ræsunum sé allmik-
ið áfátt enn, vegna þess hvað grund-
völlur borgarinnar er grýttur.
Drukknir menn sjást nú sjaldan, með
því að alþingi hefur lagt bann fyrir
aðflutning brennivíns.
Og þegar ráðherrann, sem nú býr
í laglegri höll á „battaríinu" gamla,
ekur um hinar þriflegu götur bæjarins
í skrautvagni sínum, standa elztu menn-
irnir fyrir framan hús sín og hrista
hissa höfuðin yfir umbreytingu tím-
anna.........
Dr. barón Jaden.
Landsjóður og hlutabankinn.
Nefndin í bankamálinu (Tr. Gunnars-
son, Lárus Bjarnason, Þórh. Bjarnarson,
B. Kr. og Þ. Thoroddsen) hefur nú látið
uppi álit sitt um fyrirspurn þá frá stjórn-
inni, er nefndinni var afhent af lands-
höfðingja, þess efnis, hvort nota ætti heim-
ild þá, sem stjórninni er veitt með lögum
7. júní þ. á. til þess að kaupa fyrirland-
sjóðs hönd % hlutabréfa í hinum fyrir-
hugaða hlutabanka. Réð stjórnin fremur
frá því að nota þessi heimildarlög. Nú
ræður nefndin einnig einhuga frá því, að
landsjóður skipti sér af þessu fyrirtæki,
og er það eflaust langhyggilegast eptir at-
vikum, enda er niðurstaða sú, er nefnd-
in hefur komizt að, með fullu sam-
ráði við aðra deildarmenn og í fullu sam-
ræmi við skoðanir meginþorra þeirra, að
minnsta kosti að því er heimastjórnarflokk-
inn snertir. Eptir því sem menn athug-
uðu málið vandlegar, gat engum dulizt,
að réttast væri að láta hlutabankann spila
upp á eigin spýtur, en hætta ekki að neinu
fé landsjóðs í slíkt fyrirtæki, því að eins
og nefndin tekur fram í áliti sínu, er það
nokkuð óvíst, »hvort hlutabankinn muni
verða svo arðvænlegt fyrirtæki að minnsta
kosti fyrst f stað, að landsjóður ætti fyrir
þá sök eina að kaupa meira eða minna
af hlutabréfunum, og hluttaka landsjóðs
yrði að því skapi aðgæzluverðari, sem
landsjóður yrði að taka lán til þess að
eignazt nokkuð að ráði af hlutabréfunum,
en óvlst nú, að það lán fengist úr ríkis-
sjóði með viðunanlegum kjörum, eptir því
sem stjórnin læturíveðri vaka«. —Hvort
landsbankinn tekur síðar upp á eigin
hönd nokkra hluti f hlutabankanum er
einnig óvíst, og fer eptir þvf, hvort banka-
stjórnin telur það arðvænlegt og heppi-
legt eða ekki.
Farsóttir.
I erindi því, er Guðmundurhéraðslæknir
Björnsson hefur sent landshöfðingja, og
stendur í sambandi við hin nýju sóttvarn-
arlög, sem nú eru fyrir þinginu, er fróð-
leg skýrsla um farsóttir hér á landi, og
birtum vér hana hér:
»Pest hefur ekki gert vart við sig hér
á landi síðan á 15. öld; er nú aptur farið
að bóla á henni í öðrum löndum Norður-
álfunnar. og er hún óefað voðalegust af
þeim sóttum, sem við má búast frá út-
löndum.
Kólera og gul hitasótt, útbrotatauga-
veiki og blóðsótf hafa aldrei komið hing-
að svo að menn viti, en engu að síður
er sjálfsagt að hafa í lögunum ákvæði um
þessar sóttir, sviplfk varnarákvæðum ann-
ara þjóða. Það er sjálfsagt, að með blóð-
sótt er hér átt við þá blóðsótt, sem geng-
ur í heitu löndunum (Dysenteria tropica),
en ekki niðurgangsveiki þá, er opt geng-
iu hér og í öðrum löndum álfu vorrar,
og líka er kölluð blóðsótt (Dysenteria
nostras). Sama er að segja um kóleru,
að hér er átt við austurlenzka kóleru (Cho-
lerá asiatica), en alls ekki við þá sótt, sem
algeng er um alla Norðurálfuna bæði hér
og annarsstaðar og kölluð er heimukólera
eða litla kólera (Cholera nostras, Chol-
erine).
Bólusótt var áður einhver hin voðaleg-
asta farsótt, en verður nú aldrei að miklu
meini í þeim löndum, þar sem bólusetn-
ing er í góðu lagi. Hún hefur áður vald-
ið stórtjóni hér á landi, en á öldinni, sem
leið (eptir að farið var að bólusetja), má
heita, að hún hafi fallið í gleymsku og
dá. Hún kom hingað 4 sinnum á 19.
öldinni (1836, 1839, 1871 og 1872), en
var stöðvuð og náði engri útbreiðslu, nema
1839, þá fór hún um Suðurland, en olli
litlu meini í samanburði við það,semáð-
ur hafði tíðkazt.
Þá eru taldar þær sóttir, sem önnur
nálæg lönd hafa sérstakar gætur á, að
þær komist ekki af erlendum skipum á
land.
En hér á landi er brýn nauðsyn að
hafa sérstakar gætur á fleiri sóttum, vegna
þess, að ýmsar heimasóttir nábúaþjóð-
anna eru hér ekki landlægar, en geta bor-
izt hingað mörgum sinnum og valdið miklu
tjóni á lífi manna og heilsu, ef ekki er
höfð ströng gát á þeim, Af sóttum, sem
heima eiga í nálægum löndurn, en ekki
hér á landi, má nefna mislingasótt, skar-
latssótt, inflúensu, kfghósta og hettusótt.
Mislingasótt barst hingað 5 sinnum á
öldinni sem leið; 1846 kom hún frá Dan-
mörku til Suðurlandsins, gekk yfir land
allt og olli miklum manndauða; það ár
dóu 56.8 af hverju þúsundi landsmanna
(árin 1835—74 var dauðratalan til jafnað-
ar 31.1 %o). 1868 komu mislingar aptur
á land úr franskri fiskiskútu og gengu
yfir austurhelming landsins það ár og
næsta ár, og dóu síðan út. 1882 komu
mislingar í 3. sinn á land, úr skipi, er
kom frá Danmörku, og gengu yfir allt
landið; það ár dóu 47.1 %o landsmanna
(dauðratalan 1875—96 var til uppjafnað-
ar 23.4). Árið 1895 bárust mislingartil
Akureyrar, en voru stöðvaðir, og 1896
bárust þeir með Færeyingum til Seyðis-
isfjarðar, en voru þar líka stöðvaðir.
Skarlatssótt kom þrisvar til landsins á
19. öldinni, svo að kunnugt sé, 1 fyrsta
skipti árið 1827 og gekk þá yfir land allt,
en var væg; í annað sinn barst hún á
land 1881, af skipi frá Noregi, gekk um
Austfirði, varð stöðvuð og olli ekki miklu
meini; í þriðja sinn barst hún til lands-
ins árið 1900; varð hennar þá fyrst vart
á Suðurlandi, og allar líkur til þess, að
hún hafi komið úr enskum botnvörpu-
skipum; en óséð fyrir enda sóttarinnar í
þetta sinn. Skarlatssóttin hefur verið væg
í þau tvö skipti, sem hún hefur komið
hingað á 19. öldinni og ekki gert tillíka
eins mikið mein og mislingarnir; en það
er engin trygging fyrir því, að hún ekki
geti orðið að miklu meini síðar, ef hún
breiðist hér út, og ber því að sjálfsögðu
að hafa jafnstrangar gætur á henni og
mislingum.
Eg hef stundum heyrt skynsama menn
hreyfa því, að hollast mundi að hleypa
mislingum og skarlatssótt sem optast inn
í landið og lofa þeim að fara allra sinna
ferða. Þetta er sprottið af vanþekkingu.
I öðrum löndum, þar sem þessar sóttir
eru innlendar, sjá menn, að þær valda
miklu meini á hverju ári, stundum minna
og stundum meira, og er víðast varið
miklu fé og fyrirhöfri til þess að hepta
útbreiðslu þeirra, minnka meinið. Nú er
miklu hægra að verja sótt að komast á
land en að hepta útbreiðslu hennar, ef
hún að öllum óafvitandi hefur náð land-
göngu. Þess vegna er það afarmikils
vert, að sóttvarnarlög landsins veiti sem
bezta tryggingu fyrir því, að erlendar sótt-
ir séu handsamaðar á aðkomuskipum, og
geti ekki leynzt á land. Því hættulegri
sem sóttin er, þeim mun öflugri verður
vörnin að vera. Það er skynsamlegt, að
hafa í lögum ströng ákvæði um alvarleg-
ar erlendar sóttir, þótt þær hafi enn aldrei
komið hingað; en það er ekki skynsam-
legt, að hafa miklu vægari ákvæði um
þær alvarlegar erlendar sóttir, sem opt
hafa komið hingað og einlægt má búast
við.
Inflúensa er sótt, sem erfiðara er um
að segja, hversu opt hún hefur verið hér
á landi. Næmar kvefsóttir ganga árlega,
bæði hér á landi og í öðrum nálægum
löndum; eru þær misþungar og mismun-
andi mikil brögð að þeim. Þessum kvef-
sóttum hefur þrásinnis veriðblandað sam-
an við inflúensu, og hér á landi hefur
hvorttveggja áður meir optast verið kallað
landfarsótt. Nú er vfsindaleg vissa feng-
in fyrir því, að inflúensa er sérstakur
sjúkdómur, sem kemur af sérstakri orsök
(Inflúensabacil) og getur enginn vafi leik-
ið á því, að inflúensa hefur ekki verið og
er ekki heimasótt á Islandi. Hitt er ekki
unnt um að dæma, hversu margar af »land-
farsóttum« 19. aldarinnar hafa verið in-
flúensa og hversu margar beri að reikna
til innlendra kvefsótta. Álitið er, að in-
flúensan hafi gert vart við sig hér og hvar
í Norðurálfunni bæði um fyrri hluta og
miðbik 19. aldarinnar, og ekki er ólík-
legt, að margar eða allar illkynjuðu »land-
farsóttirnar* hér á landi (1816, 1825, 1834,
1843, 1862 og 1866) hafi verið inflúensa.
Á síðari árum hefur inflúensan vakið
mikla eptirtekt; árið 1889 kom hún aust-
an úr Asíu inn í Norðurálfuna, og fór á
skömmum tfma um allan heim; hingað
kom hún 1890. Síðan hefur hennar orð-
ið vart aptur og aptur í öðrum löndum,
og hingað kom hún 1894 (allt landið),
1899 (Austurland) og 1900 (allt landið).
Inflúensan fer afarfljótt yfir, stendur
stutta stund við á hverjum stað og deyr
aptur út, að minnsta kosti alstaðar þar,
sem fámennt er og strjálbyggt.
Um þessa veiki er þá í stuttu máli það
að segja, að hún tekur nær því hvern
mann, þar sem hún kemur, deyja margir,
en miklu fleiri bíða viðvarandi heilsutjón,
en allir vinnutjón; hún er ekki landlæg
hér á landi og hennar verður hér því að
eins vart, að hún flytjist hingað sjóveg;
hún er að vísu mjög næm, en þó ekki
svo, að ógerlegt sé að stöðva hana.
Öðru máli er að gegna um þær er-
lendu farsóttir, sem nú eru ótaldar, kíg-
hósta, hettusótt og aðrar minni háttar eða
sjaldgæfari sóttir. — Má gera ráð fyrir
því, að hið almenna eptirlit á aðkomu-
skipum muni nægja því til tryggingar, að
þær sóttir verði handsamaðar, þá er þær
berast hingað á aðkorouskipum. Kíghósti
kom hingað 6 sinnum á 19. öldinni (1825,
39, 71, 79, 90, og síðast 1896 með fiski-
skipum frá Jótlandi) og hefur valdiðmikl-
um barnadauða. Hettusótt er miklu hættu-
minni veiki, en hefur valdið mikluvinnu-
tjóni, þá er hún hefur gengið héralmennt
um bjargræðistfinann; hún kotn hingað 4
sinnum á hinni liðnu öld (1834, 37, 76,
og síðast 1897 frá Færeyjum). Báðarþess-
ar sóttir eru auðþekktar, og þess vegna
ekki mikil hætta á því, að ekki verði við
þær vart á aðkomuskipum«.
Lagafrumvörp samþykkt afþinginu.
1. Lög um löggilding verzlunarstaðar við
Óshöfn við Héraðsflóa.
2. Lög um löggilding verzlunarstaðar við
Flatey á Skjálfanda.
3. Lög um breyting á lögum fyrir ísland
13. sept. 1901 um tilhögun á löggæzlu
við fiskiveiðar í Norðursjónum.
4. I.ög um síldarnætur.
5. Lög um að selja salt eptir vikt.
6. Lög um kjörgengi kvenna.
Þlngsályktun um reglugerð Ræktun-
arsjóðs Islands, er samþykkt í báðum
deildum.
Til ritstjöra Þjöðölfs,
Þér hafið, herra ritstjóri, í yðar heiðraða
blaði Þjóðólfi nr. 28 frá 11. júlí sæmt mig
með all-langri umsögn, er þér nefnið „Eyr-
arbakka-farganið". — í greín þessari leitist
þér við að fá lesendur blaðsins til að trúa
þvf, að það hafi verið af pólitiskum dstœð-
um, að eg sagði Jóni organista Pálssyni upp
atvinnu sinni við Lefoliisverzlun.
í tilefni af þessu leyfi eg mér að láta yð-
ur vita, að þér í téðu efni hafið sneitt hjá
sannleikanum, svo eg ekki komist harðara
að orði.
Mál þetta er blátt áfram þannig vaxið :
Eins og þér takið rétt fram, hefur Jón Páls-
son ekki verið fastráðinn við verzlunina,
heldur upp á daglaun og tímavinnu eptir
kringumstæðum. Hinn 5. júlí skýrði eg hon-
um frá, að eg hefði ekkert handa honum að
gera fyrst um sinn þegar „lestir" væru úti f
lok júlímánaðar, og væri því réttast fyrir
hann, að leita sér atvinnu við kaupavinnu
um sláttinn, eins og hann hafði gert áður
þegar líkt stóð á. Fyrirspurn hans um það,
hvort hann gæti aptur fengið atvinnu við
verzlunina eptir sláttinn, svaraði eg á þá
leið, að hann mætti búast við því, að fá
nokkuð minni atvinnu við verzlunina en að
undanförnu, með því einum föstum verzlun-
arþjóni hefði verið bætt við f sumar, og lét
hann þá í ljósi við mig, að sér þætti það
alveg náttúrlegt. Jafnframt sagði eg Jóni
Pálssyni við þetta tækifæri, að svo framar-
lega sem hann hefði fengið opinbera stöðu.
er hann sótti um í sumar, hefði enginn ver-
ið tekinn í hans stað við verzlunina.
Af ofangreindu munuð þér, herra ritstjóri,
sjá, að hin umrædda uppsögn frá minni
hálfu kom einun^is til af því, að eg hafði
ekkert handa Jóni Pálssyni að gera um 5—6
vikna tfma, en hefði svo tekið hann aptur
að þeim tíma liðnum, ef hann hefði óskað
þess, og eg þurft hans með. Árás yðar á
mig í Þjóðólfi er því með öllu ástæðulaus,
og sá áburður yðar á mig, að uppsögn þessi
sé sprottin af pólitiskum rótum, er laus við
nokkurn neista af sannleika.
Leiðréttingu þessa skora eg á yður, herra
ritstjóri, samkvæmt 11. gr. prentfrelsislag-
anna frá 1855, að taka upp in extenso í 1.
eða 2. nr. Þjóðólfs, sem út kemur eptir að
þér hafið fengið hana f hendur.
Eyrarbakka 21. júlí 1902.
P. Nielsen.
*
Það er ekki smáræðis gorgeir í þessum
danska verzlunarstjóra á Eyrarbakka, sem
hvorki getur talað né ritað íslenzku, þótt
hann hafi veiið hér búsettur um 30 ár eða
lengur. Hann hefur þvf orðið að fá einhvem
til að snúa þessu snildarritverki (!) sínu á ís-
lenzku, hafi hann annars frumsamið það. í
sjálfu sér er þetta engin „leiðrétting", held-
ur miður kurteisleg ádeilugrein fyrir, að Þjóð-
ólfur leyfði sér að setja brottrekstur Jóns
organista Pálssonar f samband við kosn-
ingafargan verzlunarstjórans, sem flestum Ár-
nesingum mun orðið heyrum kunnugt, og
verið hefur aðalumtalsefni manna þar eystra
nú upp á síðkastið. — Það er engin furða,
þótt verzlunarstjórinn vilji ekki kannast við
það fyrir almenningi, að hann hafi vísað J.
P. burtu frá verzluninni af pólitiskum ástæð-
um, því að hann veit, hve brottrekstur'þessi
hefur mælzt vel fyrir, eða hitt þó heldur.
Það er því eðlilegt, að maðurinn vilji þvo
sig hreinan. En það er ekki örvænt um,
að síðar birtist skýrsla um viðureign Jóns
Pálssonarog verzlunarstjórans, og hvað þeim
hefur farið á milli þriðjudaginn 3. júnf, dag-
inn eptir kjörfundinn. En raunar þarfþess
alls ekki við, því að atferli verzlunarstjórans
þar á Bakkanum fyrir og eptir kosningarn-
ar, og hversu þungt honum féllu kosninga-
úrslitin er fullkunnugt, Verzlunarstj. er að
tala um ,,árás“(!) er Þjóðólfur hafi gert á
sig, en þar var um enga árás að ræða, held-
ur skýrt satt og rétt frá málavöxtum, og
verzlunarstjórans sjálfs að litlu getið. En
það heilræði vill Þjóðólfur leggja honum, að
vera ekki að vasast f pólitík, sem hann vit-