Þjóðólfur - 15.08.1902, Blaðsíða 1

54. árg.
Reykjavík, föstudaginn 15 ágúst 1902.
JW 33.
Einkennilegar aðferðir.
Árangurslitill þytur.
Einróma krafa þjóðarinnar.
Það er óhætt að fullyrða, að rneiri
hlutanum (heimastjórnarmönnum) í neðri
deild, og sjálfsagt nokkrum hinna, var af-
arilla við að samþykkja ákvæðið um ríkis-
ráðssetuna og hefðu fegnir viljað fella það
burtu, eý þeir hefðu haft einhverja von
um, að það mundi ekki verða öllumálinu
að falli hjá stjórninni. En nú er það
'óldungis áreiðanlegt, að hefði þetta
ákvæði verið fellt burtu, þá var öll
undanfarandi stjórnarbarátta vor, öll
baráttan um færslu valdsins inn í land-
ið og ráðherrabúsetu hér að engu orð-
in. Þingmenn höfðu fengið skilyrðis-
lausar áskoranir frá kjósendum sínum
að samþykkja frumvarp stjórnarinnar,
án tillits til þess, hvað ríkisráðssetunni
liði. Þótt það væri ekki beint tekið
fram í konungsboðskapnum 10 jan.,
að frumvarp stjórnarinnar yrði að þessu
leyti eins orðað og það var, þá var
það svo skýrt tekið fram í dönsku
blöðunum, einkum í ráðherrablaðinu
„Dannebrog", að ráðherrann íslenzki
ætti að sitja í ríkisráðinu, að það gekk
enginn gruflandi að þvi atriði, Og
þessi „Dannebrogsgrein" var birt í ís-
lenzkum blöðum, og mikið af henni
látið í valtýsku málgögnunum í vetur,
eins og menn muna. En þrátt fyrir
það, þótt þjóðin vissi þá þegar, á hverju
hún átti von 'að þessu leyti, þá kom
henni ekki til hugar, að hafna fyrir
þær sakir, umbótum þeim, er f boði
voru, en krafðist þess einróma af full-
trúum sínum, að þeir eyddu ekkimál-
inu, jafnlangt sem það væri komið
áleiðis, heldur samþykktu það. Það
hefði því verið mikill ábyrgðarhluti
fyrir hvern þann fulltrúa, er hefði stutt
að því, að varpa þjóðinni inn í nýja
vonleysisbaráttu, baráttu, sem fyrir-
sjáanlegt var, að engan árangur hefði
haft, því að það blandast víst engum
hugur um, að skoðanir vinstri manna
stjórnarinnar um þetta atriði, ríkisráðs-
setuna, eru engu frjálslegri en skoð-
anir hægrimanna-stjórnarinnar. Þar er
allt sama tóbakið. Fyrir þá, sem halda
því fram, að núverandi stjórnarástand
hér á landi sé ágætt, eða að minnsta
kosti miklu betra, en það sem stjórnin
nú býður, fyrir þá var sjálfsagt að
líta ekki við stjórnarfrumvarpinu, held-
ur fella það strax, og láta sitja við það
„gamla". Að vísu munu þeir ekki
margir, er hafa jafn rangsnúinn skiln-
ing á pólitík vorri, en til munu þeir
þó vera, og það meðal þeirra, er frek-
ast frjálsly.ndi þykjast bera utan á sér.
Og svo eru enn aðrir, bæði af val-
týska flokknum og utan hans, er telja
valtýska frv. frá X901 þúsund sinnum
betra, en frumvarp stjórnarinnar, og
þeim mönnum hefði ekkert verið kær-
ara, en að stjórnarfrumvarpið hefði
verið fellt, en frv. síðasta þings sam-
þykkt. En af því að menn þessir
lentu nú í minni hluta á þingi, þá gat
þessari hjartans ósk þeirra ekki orðið
framgengt. En þá bar það svo ein-
staklega vel í veiðar, að ráðherrann
hafði verið svo- hugulsamur fyrir þeirra
hönd, að fleyga inn í frumvarp sitt
ákvæði, sem hann vissi, að hafði
verið snarpasta deiluefni milli flokk-
anna fyrrum, og meiri hluti heimastjórn-
armanna var eindregið mótfallinn.
Hvaðan aldan er runntn.
I hverjum tilgangi ráðherrann hafi
gert þetta, hvort hann hafi tekið
það upp hjá sjálfum sér eða ver-
ið fenginn til þess af öðrum, er
ekki gott að segja með vissu. En
eptir því sem dr. Valtý fórust orð 1
Iðnaðarmannahúsinu 11. þ. m., virtist
honum vera eitthvað kunnugt um þetta,
því að hann fór að afsaka ráðgjafann
mikillega, bera það af honum að hann
hefði sýnt þinginu nokkra „ósvífni" með
innskoti þessu o. s. frv. Það var al-
veg eins og komið væri við hjartað í
Valtý sjálfum, er ráðherrann var vítt-
ur. Er því ekkert sennilegra, jafn-
handgenginn sem Valtýr þykist vera
ráðherranum, en að einmitt hann, dokt-
orinn sjálfur, hafi fengið ráðherrann til
að smella þessu ríkisráðsinnskoti inn
í frumvarp stjórnarinnar til þess ein-
mitt að greiða veg fyrir sínu frum-
varpi, svo að þingið tæki það fremur
en hitt. Það var hreint ekki svo vit-
laus útreikningur, skoðaður frá ýmsum
hliðum, því að þótt dr. V. gæti ekki
verið öldungis viss um, að þetta yrði
búsetufrumvarpinu að bana nú þegar,
þá hefur hann gert sér vonir um, að
hann gæti að minnsta kosti notað þetta
vopn á hinn flokkinn til að gera hann
tortryggilegan í augum þjóðarinnar og
sundra öllu við kosningarnar 1903, svo
að þjóðinni yrði að minnsta kosti ekki
kápan úr því klæðinu, að fá ráðherra-
búsetuna hér lögleidda, alveg eins og
hann lofaði að koma í veg fyrir á
stúdentafundinum fræga í Kaupm.höfn
30. nóv. f. á.
En hér kemur dálítið meira til álita,
er bendir eindregið í þessa sömu átt.
HávarOur og Atli.
Menn muna ef til vill eptir greinum
tveimur, er birtust í valtýska málgagn-
inu ísafold í þingbyrjun, með undir-
skriptinni „Hávarður höggvandi" og
„Atli hinn rammi". H'ófundur beggja
þessara greina er dr. Valtýr Guð-
mundsson. í fyrri greininni eru heima-
stjórnarmenn sakaðir um, að þeir hafi
gefið upp eina miljón króna, er ísland
eigi heimtingu á úr ríkissjóði Dana(!)
með því að íslendingar hafi boðizt til
að launa ráðherranum úr landssjóði.
Hér er verið að kitla eyru þeirra
manna, er á ekkert annað líta en kostn-
aðinn við þetta nýja stjórnarfyririr-
komulag, eyru þeirra manna, sem heldur
vilja, að íslenzka þjóðin sé talin ómagi
Dana, ósjálfbjarga aumingi á þeirra
náð, heldur en leggja nokkuð af mörk-
um til að launa æzta valdsmanni inn-
anlands. Hér er því verið að „spekú-
lera" í hinumallra lægsta hugsunarhætti
íslenzkrar alþýðu. En því fer nú bet-
ur, að allur þorri manna hér á landi
er orðinn svo þroskaður, að hann skil-
ur, hvernig á því stendur, að óvinir
heimastjórnarmanna, óvinir ráðherra-
búsetunnar hér gera allt, sem í þeirra
valdi stendur til að æsa landslýðinn
gegn þessari breytingu, svo að húti
komist aldrei á, en ráðherrann megi
sitja ómakslaus við kjötkatlana suður
í Kaupmannahöfn, launaður af ríkis-
sjóði. Og svo spilar Hávarður þessi
út aðaltromfi sínu í þessari sömu grein:
„innlimuníslandsí ríkiseiningunadönsku
með lögfestingu ráðherrans í ríkisráð-
inu". Og höf. kennir auðvitað heima-
stjórnarflokknum(H) um þetta ríkisráðs-
ákvæði í stjórnarfrumvarpinu, þótt höf.
sé eflaust fullkunnugt um, hvaðan það
sé runnið. En þessi sprengikúla, er
varpað var inn í þingbyrjun, átti að
hrífa til að sundra málinu á þingi. En
af því, að höf. var ekki viss um, að
þetta mundi hrífa, ef hann hnykkti
ekki betur á því, þá ritar hann aðra
grein með öðru merki (..Atli hinn
rammi") til þess að láta líta svo út,
eins og þetta sé annar maður, sem sé
að svara Hávarði og skýra orð hans
nánar(ll). Þessi Atli = Hávarður =
Valtýr, dregur saman úr 5 ára göml-
um blöðum, ýms ummæli um ríkisráðs-
setu ráðgjafans, en ekki eptir aðra
menn en þá, sem nú sitja á þingi, auð-
vitað til þess að spana þá til að hafna
stjórnarfrumvarpinu vegna ákvæðisins
um ríkisráðið, því að tækist það, sá
höf. að annaðhvort hlaut frumvarp
hans þá að verða tekið, eða unnt var
að kenna heimastjórnarflokknum um,
að hann hefði eytt málinu, drepið það,
og þá var hægurinn hjá, að gera þann
flokk óalandi og óferjandi í augum
þjóðarinnar, er einróma hafði krafizt,
að fulltrúar hennar gengju að búsetu-
frumvarpinu.
En þetta banatilræði við málið mis-
tókst gagnvart meiri hlutanum (heima-
stjórnarmönnum) í neðri deild. Þeir
sáu til hvers refirnir voru skornir hjá
þessurn þrefalda Skugga-Sveini (Valtý,
Hávarði, Atla) og samþykktu því frv.
ráðherrans, af því að þeir sáu það
fyrir, að loku var skotið fyrir alla
stjórnarumbót, alla breytingu á núver-
andi ástandi, ef því atriði væri kippt
burtu úr frumvarpinu, sem ráðherrann
hafði hleypt inn (ríkisráðssetunni) sáu
það fyrir, að aldrei fengist frá stjórn-
arinnar hálfu nein tilslökun í þessu, fyr
en landið væri viðurkennt algerlega
óháð Danmörku, sem enginn mun
ímynda sér að verði, á dögum þeirra
manna, er nú eru uppi, enda verður
það ekki úr skafið, að í gildandi stjórn-
arskrá stendur, að ísland sé „óaðskilj-
anlegur hluti Danaveldis" og við það
verðum við að sætta oss, sem gild-
andi stjórnarlög.
Áhlaupið.
En nú voru góð ráð dýr fyrir Val-
tý og ráðunauta hans. Fyrsta atrennan
hafði misheppnazt gersamlega. Neðri
deild lét geip Hávarðar og Atla eins og
vind um eyrun þjóta. Þá var það svar-
dögum bundið í valtýska liðinu, að nú
skyldi milli bols og höfuðs gengið á
þessum fulltrúum, er væru að svíkja
landið í Dana hendur, og gera Islend-
inga að „undirlægjum" Dana, er þeir
hefðu hvorki nokkru sinni verið, og
því síður viðurkennt. Nú skyldi dug-
Iega í lúðurinn blásið. Öll regin Val-
týinga settust á rökstóla, og var það
þjóðráð talið, að fá einhvern fram-
gjarnan og ötulan „milliflokkamann",
er báðum væri talinn andvígur, til að
lypta upp fánanum, og ganga þvert
i gegnum fylkingar heimastjórnarmanna,
og kljúfa þá sundur, svo að þeir gætu
aldrei runnið saman aptur í jafnöfluga
heild sem fyr. En Valtýingar skyldu
sitja hjá og horfa á, meðan fleygurinn
væri að kljúfa hina í tvennt, hafast
lítt að opinberlega, og láta sér fátt um
finnast, eins og allur sá gauragangur
kæmi þeim hreint ekkert við, sízt sem
þingflokki. En ekki var talið að því,
þótt utanþingshöfðingjar þeirra styddu
merkisberann. Og þetta gekk allt
svo liðugt, eins og það hefði verið
undirbúið fyrir mörgum mánuðum.
Allt tundurefnið var við hendina og
maður auðfenginn til að varpa sprengi-
kúlunni. Þetta var gert á almennum
borgarafundi hér í bænum 11. þ. m.,
er „nokkrir kjósendur" boðuðu til, en
Einar Benediktsson málafærslumaður
stóð fyrir fundarhaldinu. Og var það
gefið í skyn, að fundur þessi mundi
engu ómerkari verða í sögunni en þjóð-
fundurinn 1851.
Fyrstur á skanzinn
af valtýsku görpunum varð Jón Jens-
son yfirdómari, sem nú virðist aptur
risinn frá dauðum, þótt útför hans sem
stjórnmálamanns væri haldin fyrir rúm-
um mánuði. Mæltist honum þarjafn-
liðlega og snyrtimannlega, eins og ávallt
á fundum hér. Hann er með þeim
ósköpum fæddur, að hann getur alls
ekki hegðað sér á fundum, eins og
aðrir menn; það „slær ávallt út í“
fyrir honum, og getur maðurinn ekki
að því gert. . Nú vitnaði hann hvað
eptir annað í Jón Sigurðsson, sem menn
segja, að hann sé skyldur, þótt fáir
myndu trúa því, er heyrðu og sæju
yfirdómarann á mannfundum, og vissu
hvílíkur maður Jón Sigurðsson var. En
margur er ólíkur sínum. Nú gerði yfir-
dómarinn afarmikið veður úr því, að
neðri deild hefði samþykkt stjórnar-
skrárfrumvarpið með þessu ákvæði um
ríkisráðssetu ráðherrans, atriði, sem
hann sjálfur taldi einskisvert 1897, þá
er fylgismenn endurskoðunarinnar beittu
því til að hnekkja valtýskunni þá í
bili, atriði, sem út af fyrir sig gat ekki
orðið „prógram" endurskoðunarmanna,
af því að vonlaust var um að safna
þjóðinni saman um það, enda þótt
annars vegar væri jafn óhæfiieg stjórn-
arbót í boði, eins og valtýskan var
þá og 1899. En það var eins og yfir-
dómarinn þættist hafa allt Reykjavík-
urkjördæmi í hendi sér, þarna á fund-