Þjóðólfur - 22.08.1902, Blaðsíða 1

54. árg
Reykjavík, föstudaginn 22 ágúst
1902.
Jfo 34.
Lántakendur úr veðdeild. Landsbankans að—
varast um;
að gjalddagi er 1. október.
að greiða verður nákvæmlega árgjalds upphæðina; auka-
greiðsla heimil i októbermánuði, en standi á hundraði.
að eptir októberlok áfalla dráttarvextir 1 % fyrir hvern mán-
uð eða hluta úr mánuði, reiknað frá 1. október.
að árgjaldsfrest er ekki unnt að veita.
að hús, sem í veði eru, verða að haldast vátryggð.
Reykjavík 21. ágúst 1902.
Tryggvi Gunnarsson.
////////////////////////////í
Biðjið ætíð um
••.—----------■■■■■■■•.«
OTTO M0NSTED S
4 * DANSKA SMJÖRLÍKl, 4 4
sem er alveg eins bragðgott og notadrjúgt og smjör.
Yerksmiðjaii er hín elzta og' stærsta í Danmörku, og býr til óefað hina bcztn
vörr og ódýrnstu í samanburgi við gæðin.
c Fæst hjá kaupmönnum. 31
Stjórnarskrármálið
var afgreitt frá þinginu 18. þ. m.
Þá var heimastjórnarfrumvarpið (ráð-
herrabúsetufrv.) samþykkt með öllum
atkvæðum í efri deild, að viðhöfðu
nafnakalli, óbreytt eins og það kom
frá neðri deild. Nokkrar umræður urðu
um málið þó við 3. umr. Var Krist-
ján Jónsson einkum að tjá sig um, að
hann væri ekki og hefði ekki verið á
móti innlendri stjórn, og að orð hans
á þingi í fyrra um ráðherrabúsetu hér
hefðu haft aðra meiningu, en í þau
hefðu verið lögð og í fljótu bragði
gæti sýnzt, að þau hefðu.
Þessu velferðarmáli landsins — stjórn-
arbótarmálinu — er því borgið í þetta
sinn, en kollhríðin er eptir, því að
fullnaðarúrslit verða ekki gerð á þessu
máli, fyr en sama frumvarpið er sam-
þykkt af þinginu 1903 að afstöðnum
nýjum kosningum. Meiri hlutinn á
þinginu (heimastjórnarflokkurinn) hefur
því gert álygar hins flokksins að engu,
þær álygar, að heimastjórnarmenn vildu
komast í meiri hluta inn á þetta þing
(1902) til að ónýta málið, og sitja að
völdunum næsta 6 ára tímabil hreyf-
ingarlausir. Sú spáflugan er heldur illa
sprungin, sem fleiri. Heimastjórnar-
flokkurinn hefur nú lagt það undir at-
kvæði þjóðarinnar, eins og sjálfsagt
var, að hún geti með nýjum kosning-
um lýst yfir vilja sínum, hvort hún
vilji nú ekki ráða málinu til fullnaðar-
lykta á næsta þingi. Til þess að vera
'óldungis viss uni, að svo verði, er
þjóðinni afar áríðdndi að gœta þess,
að tneiri hluti þingmanna á nœsta
þingi vetði úr þeim flokki, semnú hef
ur ráðið stjórnarbótarmáliuu til svo
heþpilegra bráðabirgðarlykta. í þeirri
aðvörun liggur engin tortryggni um
fyrirjetlanir floklcs þess, er nú nefnir
sig „framsóknarflokkinn", og í minni
hluta varð á þessu þingi, heldur er
það að eins eðlileg og sjálfsögð var-
kárni, sem hrein og bein skylda þjóð-
arinnar er að gæta í jafn þýðingar-
miklu máli, er ekki má lengur í neitt
tvísýni tefla. Og því mega menn ekki
gleyma, að það er hin þrautseiga bar-
átta heimastjórnarflokksins síðan 1897,
er komið hefur máli þessu í jafngott
horf, sem það nú er komið.
Nýja stjórnarfyrirkomulagiO.
I athugasemdum við stjórnarskrárfrum-
varp stjórnarinnar var vikið að því, að
æskilegt væri, að þingið í sumar léti að
einhverju leyti uppi álit sitt um væntan-
legt fyrirkomulag nýju stjórnarinnar, og
kostnaðaráætlun þá, er ráðherrann hafði
gert í þessum athugasemdum. Nefndirn-
ar, sem skipaður voru i báðum deildum
tóku því þetta atriði til nánari íhugunar,
og hafa nú látið uppi álit sitt, að mestu
leyti samhljóða. Birtum vérhér orðrétt álit
neðri deildar nefndarinnar(Péturs Jónssonar,
Lárusar Bjarnarsonar, Guðl. Guðmundsson-
ar, Hannesar Þorsteinssonar, Jóns Jónssonar,
Ól. Briems, Sig. Stefánssonar), sem er nokkru
fyllra en hitt og að því leyti heppilegra,
að hér er það eingöngu lagt undir atkv.
þjóðar og þings síðar, að hve miklu leyti
farið verði fram úr kostnaðaráætlun þeirri,
er ráðherrann hefur gert.
Framhaldsálit
stjórnarskrárnefndarinnar í neðri deild um
breyting á umboðstjórn landsins.
Vér gátum þess í nefndaráliti voru um
frumvarp það til stjórnarskipunarlaga, er
báðar deildir nú hafa samþykt, að vér seinna
mundum láta uppi álit vort um breyting-
ar þær á umboðsstjórninni, er stjórnarskrár-
breytingin mundi hafa í för með sér.
Af því að ráðherra vor á að vera bú-
settur hér í landi, leiðir eðlilega, að leggja
verður niður íslenzku stjórnardeildina í
Kaupmannahöfn, og að setja verður hér
á stofn stjórnarskrifstofu í hennar stað, en
af þeirri breytingu leiðir aptur, að lands-
höfðingja- og landshöfðingjaritaraembætt-
in verða óþörf og eiga því að leggjast niður.
Þessar breytingar eru e i n u b e i n u af-
leiðingarnar af hinu breytta stjórnarfyrir-
komulagi, og væri eigi farið lengra í bráð,
mundi mega komast af með hlutfallslega
fáa embættismenn á stjórnarskrifstofunni.
Þá muridi, auk forstöðumanns stjórnarstof-
unnar, sem stjórnarskrárfrumvarpið nefnir
landritara, nægja að hata þar 2 aðstoðar-
menn eða fulltrúa (fullmektuga), 2 skrifara
og 1 sendiboða.
Hinsvegar mundi vera nauðsynlegt, eða
að minnsta kosti mjög æskilegt, að stofn-
sett væri í Kaupmannahöfn lítilsháttar af-
greiðslustofa, er vitanlega iyti stjórnar-
stofunni í Reykjavík, og mundi þar eigi
þurfa fleiri menn að skipa en 1 skrifstofu-
stjóra, 1 aðstoðarmann, 1 skrifara og 1
sendiboða.
Auk þessarasjálfsögðu embættabreytinga,
gæti komið til mála að hreyfa við fleiri
embættum, og þá einkum amtmannaem-
bættunum, landfógetaembaéttinu og endur-
skoðarasýslaninni, svo sem vikið er að í
athugasemdum stjórnarinnar við stjórnar-
skrárfrumvarpið.
Vér erum nú að vísu þeirrar skoðunar,
að eigi beri að hrapa að gagngerðri breyt-
ingu á umboðsstjórninni, bæði af því, að
reynslan mun hér sem annarsstaðar smátt
og smátt skapa hið haganlegasta fyrirkomu-
lag, sé eigi tekið fram fyrir hendurhenn-
ar, og svo af því, að eðlilegast virðist, að
hin nýja stjórn hafi atkvæði um það stjórn-
arfyrirkomulag, sem hún á að búa við.
En samt sem áður teljum vér rétt, að
amtmannaembættin verði sem bráðastlögð
niður. Mikið af störfum amtmanna fellur
niður af sjálfu sér, öll þau störf, er þeir
hafa haft á hendi sem millimenn milli
landsstjórnarinnar og hinna lægri stjórn-
arvalda, en hinum störfum þeirra mætti
eflaust skipta milli stjórnarstofunnar og sýslu-
manna. Vér verðum yfir höfuð að tala að
telja það rétt, að vald héraðsstjórnendanna
verði aukið sem mest. Bæði þykir oss
það réttast í sjálfu sér, að valdinu sé sem
mest skipt og þjóðinni, eða kjörnum nefnd-
um af hennar hendi, sé veitt sem mest
hlutdeild í þvf, og svo teljum vér það sér-
staklega eiga bezt við vort víðáttumikla,
en strjálbyggða land. Enjafnframt og vér
teljum rétt, að amtmannaembættin verði
lögð niður svo fljótt sem atvik leyfa, álít-
um vér óhjákvæmilegt, að 2 skrifstofustjór-
ar verði þá skipaðir á stjórnarskrifstofunni,
og skrifaraliðið þá um leið ef til vill nokk-
uð aukið.
Hvað landfógetadæminu viðvíkur, þá get-
um vér ekki lagt það til, að það verði lagt
beint undir stjórnarstofuna, enda mundi lít-
ið eðaekkertvinnastmeðþvf. Það mundi
þá verða að bæta við 1 skrifstofustjóra.
Hinsvegar búumst vér við, að fela mætti
landsbankanum að gegna störfum landfó-
geta, en bæta mundi þá þurfa að minnsta
kosti 1 manni við starfslið bankans.
Þá getum vér og eigi heldur ráðið til,
að leggja niður endurskoðunarsýslanina,
enda mundi það verða lítill ávinningur,
því að þá þyrfti að sjálfsögðu að bæta
við enn einum skrifstofustjóra á stjórnar-
stofunni. Vér verðum hinsvegar að telja
það mjög æskilegt og jafnvel nauðsynlegt,
að sett verði á stofn annaðhvort sérstök
hagfræðiskrifstofa, eða hún kannske öllu
heldur sameinuð endurskoðunarskrifstof-
unni.
Loks látum vér þess getið, að vér get-
um vel búizt við, að kostnaðursá, erráð-
herrann telur munu leiða af hinni breyttu
stjórnarskipun, muni reynast helzt til lítill;
en vér finnum þó ekki ástæðu til að fara
nánara út í þær sakir, og það því síður,
sem allt af er hægur hjá að leita til fjár-
veitingarvaldsins, reynist hann of lágur.
u Málaskrá
„framsóknarflokksins^.
Býðup nokkur betup.
Undir eins og stjórnarskráin var skropp-
in út úr þinginu 18. þ. m. rigndi eins
og skæðadrífa yfir þingmenn og bæjar-
menn stóru, prentuðu skjali frá flokki
þeim, sem við Valtý er kenndur, en ekki
hefur viljað kannazt við neitt nafn sem
flokksheiti á þessu þingi, fyr en nú, að
að hann hefur látið skírazt (af hverjum
veit enginn) og tekið sér nafnið »fram-
sóknarflokkur«. Þennan nýskírða valtýska
flokk skipa nú 13 menn alls á þingi,
aðeins þriðjungur þingmanna. Og
þetta litla brot þingsins hleypur til, og
semur i pukri »ávarp til íslendinga« í 19
liðum, er það kallar »stefnuskrá«(!) sína,
undirritaða fyrir hönd þessara 13 manna
af Kristjáni Jónssyni og Guðlaugi Guð-
mundssyni. Þetta einkennilega ávarp er
nú þegar birt í 3 valtýskum málgögnum,
svo að vænta má, að það sé mönnum nokk-
uð kunnugt. Hið einkennilegasta við
þessa margliðuðu »stefnuskrá«, er upp-
talning allra eða flestra þeirra mála, er
verið hafa á dagskrá þjóðarinnar langan
aldur og enginn ágreiningur hefur verið
um, auk annara mála, er ætla má, að ept-
irleiðis verði á dagskrá einhverntíma á
þessari öld, og því lýst, hvernig þessir 13
menn ætla að mynda nýja paradís hér á
landi, að því er ráða má, nú á næstu ár-
um, ef þjóðin vill vera svo góð, að lofa
þeim að sýna mátt sinn og megin næsta
6 ára kjörtímabil fyrir það fyrsta. Sumir
liðirnir 1 þessari löngu framfaramálaupp-
talningu verða dálítið óákveðnir, og ekki
svo gott að festa hendur á þeim, t. d. nr.
3 »efling hvers konar iðnaðar*, nr. 12
»hagkvæmari skipun kirkjumála« [ætla þeir
að setja biskupinn af?], nr. 14 saukið kvenn-
frelsi« [gera kvennfólk að prestum þing-
mönnum? o. s. frv.], nr. 16. »efling bind-
indishreyfingarinnar [hvernig, er ekki sagt],
nr. 5. »að peningamagn í landinu verði
nægilegt eptir þörfum landsbúa« [þess samt
látið ógetið, að þeir ætli sér að hlynna
að landsbankanum], nr. 3: sefling sjávar-
útvegsins með hagkvæmri löggjöf* [þar á
meðal líklega með því, að leyfa útlendum
botnvörpufélögum að veiða í landhelgi,
sbr. kokkabók Guðlaugs] o. fl. Með svona
óákveðnum orðatiltækjum og fimbulfambi
út í loptið, er lítið sagt. Það hefði verið
miklu réttara að stryka yfir allar þessar
19 greinar, telja ekkert upp, en segja hreint
og beint, að þeir skuldbindi sig til að
styðja öll mál, hverju nafni sem nefnast,
er nokkur líkindi væru til, að landinu
gæti orðið til framfara einhvern tfrna að
einhverju leyti. Það hefði tekið út yfir
allt, gert öll yfirboð ómöguleg. En við
alla sértalningu má jafnan búast við, að