Þjóðólfur - 12.09.1902, Blaðsíða 1

54. árg.
Reykjavík, föstudaginn 12, september 1902.
M 37.
Biðjið ætíð um
OTTO M0NSTED S
DANSKA SMJÖRLÍKl,
sem er alveg eins bragðgott og notadrjúgt og smjör.
Yerksiniðjan er hín olzln ofí stœrsta í Danniörkn, og býr til óefað liina heztn
TÖru og’ ódýrustu í samanbnrði við gæðin.
—«c Fæst hjá kaupmönnum. ^
BNF" Heiðraðir kaup-
endur Þjóðólfs eru beðn-
ir að minnast þess, að
gjalddagi blaðsins var 15.
julí.
ííi'iTl,íililiIt!tIt!iÍtí]ÍlíiííIííilTIífÍiITíÍt'tíÍtÍtíTíTÍTí .7iTíi.r.,,rír!,¥iÍTFÍIfiíi!I'i'i!i• IÍíViíts
Starf aukaþingsins.
IL
í sambandi við sjálft stjórnarskrármálið
tóku nefndirnar í því máli í báðum deild-
um einnig tii athugunar fyrirkomulág það
á hinni væntanlegu umboðsstjórn lands-
ins, er ráðherrann vék að í athugasemd-
unum við stjórnarfrumvarpið, og óskaði
eptir, að þingið léti uppi álit sitt um á-
ætlun þá, er þar var gerð um kostnað-
inn við stjórn þessa. Það duldist víst
engum, sem las þessa áætlun ráðherrans
1 athugasemdunum, að hún var mjög af
handabófi gerð og harla lausleg. £n stjórn-
arskrárnefndum þingsins, er héldu nokkra
sameiginlega fundi, kom saman um að
gera nú sem fæstar ákveðnar eða bind-
andi tillögur um þetta mál, heldur að eins
lauslegar bendingar, er ráðherrann gæti
hatt til hliðsjónar við samning væntan-
legs frumvarps um þetta efni, er að lík-
indum verður lagt fyrir næsta þing, enda
er það í sjálfu sér eðlilegast að svo stöddu,
að hin nýja stjórn þegar hún er sezt á
laggirnar leiti til fjárveitingarvalds þings-
ins, ef henni þykir sér naumt skammtað.
Menn hafa áður brennt sig á þvf soði, er
einhverjar nýjar breytingar á embætta-
skipun eða launum hafa verið gerðar, að
sigla þá allháan vind þegar 1 stað og vera
rlfir á stykkjunum, en iðrast svo eptir
sfðar, þá er reynslan hefur sýnt, að óþarft
var að slá svo stórt upp á. En þá hefur
opt reynzt erfitt og enda ómögulegt, að
losa um það, er áður er fast reyrt með
lögum, eða klípa af þvf fé, sem einu sinni
er veitt. Þessvegna er skynsamlegra að
fara stillt af stað, en færa sig heldur upp
á skaptið síðar, ef reynslan sýnir, að þess
sé sönn þörf. Það má treysta þinginu til
að það fari ekki að óþörfu að hlaða und-
ir stjórn landsins, frekar en góðu hófi
gegnir.
Álit stjórnarskrárnefndarinnar f neðri
deild um fyrirkomulagið á umboðsstjórn
landsins, er áður birt í Þjóðólfi 34. tölu-
bl. 22. f. m. og þarf því ekki að minn-
ast á það frekar hér. Álit efri deildar
nefndarinnar fer í nokkuð svipaða átt, en
þó er nokkur meiningarmúnur milli nefnd-
anna. Þar sem m d. nefndin vill að svo
stöddu láta kostnaðaratriðið liggja á milli
hluta, leggúr e. d. nefndin allmikla áherzlu
á að skammta ekki stjórninni ofspart féð, en
sá ótti virðist ástæðulítill. — Þá leggúrn.d.
nefndin til, »að amtmannaembættin verði
sem bráðast lögð niður«, en hin nefndin
virðist vilja halda í þau fyrst um sinn,
segir að vísu, að þau »mætti leggja niður,
og að það muni almennings ósk, að svo
sé gert«, en bætir við, að það »ætti ekki
að hrapa að því«. En n. d. nefndin sá
það glögglega, að yrðu embætti þessi ekki
lögð niður svo fijótt sem atvik leyfðu, þá
mundi dragast úr hömlu að gera það, og
gamla skrififinnskan haldast, en það verður
að teljast óheppilegt. Mundi miklu hag-
anlegra að leggja embættisstörf þessara
manna, amtmannanna, sem allra fyrst í
hendur sérstakra manna (skrifstofustjóra)
á stjófnarskrifstofunni, er þá jafnframt
gætu haft fleiri störf á hendi. Það getur
verið, að í bili sparist dálítið fé við það-,
að amtmannaembættin væru ekki þegar
lögð niður, en það mundi þó ekki verða
svo í reyndinni, því að skrifstofustjórar
þeir, er kæmu 1 stað amtmanna, mundu
hafa töluvert minni laun en amtmenn hafa
nú, en væru amtmannaembættin látin
standa, gætu menn búizt við, að eptir-
menn núverandi amtmanna fengju sömu
laun og þessir menn hafa nú. Þessvegna
væri á allan hátt vissara að leggja em-
bætti þessi niður svo fljótt sem unnt er,
og ætti næsta þing að taka af skarið í
1 því efni. — Þjóðin getur nú áttað sig
á álitsskjölum stjórnarskrárnefndanna til
næsta þings, og lagt fyrir hina nýkosnu
fulltrúa sína, hvernig hún vilji að þeir taki
í mál þetta á næsta þingi.
Næst stjórnarskrármálinu mun þýðingar-
mesta afrek aukaþingsins verða talið sam-
þykkt frumvarpsinsum leynilegar kosn-
ingar til alþingis, enda gerir það mjög
mikla breytingu á núv. fyrirkomulagi. Auk
þess að kosningar skuli fara fram leyni-
lega er höfuðbreytingin sú, að kosning fer
fram á einum og sama degi um allt land
(10. september) og að kjörstaður er í hverj-
um breppi, svo að ekki verður framar
unnt að kvarta um, að menn geti ekki
neytt kosningarréttar síns sakir erfiðleika.
Það er ekki unnt að gera mönnum hægra
fyrir en þetta, nema með því að sækja
atkvæðin heim til hvers eins. Þeir menn
hirða alls ekki um að neyta kosningar-
réttar síns, er ekki vilja hafa svo mikið
fyrir, að sækja kjörfund f sínum eigin
hreppi, að jafnaði ekki optar en 6. hvert ár.
Aðalatriðið við aðra eins breytingu og
þessa er, að kosningin geti í sannleika
verið leynileg, að girt sé fyrir það, að
að nokkur geti komizt að þvl, hvernig
hver einstakur kjósandi greiðir atkvæði
sitt. I þessum nýju lögum er reynt að
að ná þessu takmarki með því að láta
ekki opna atkvæðakassann á hverjum und-
irkjörstað og telja þar saman atkvæðin,
heldur senda kassann óopnaðan til yfir-
kjörstjórnarinnar í hverju kjördæmi, er
telur saman atkvæðin úr öllum hreppun-
um í einu lagi. Með því að kosningar-
athöfnin sjálf er allmargbrotin og margs
þar að gæta, einkum fyrir óvana, er all-
hætt við, að ýmsar misfellur verði á kosn-
ingunum samkvæmt þessum lögum f fyrsta
skipti, sem kosið verður eptir þeim, er
líklega verður næsta vor til þingsins 1903,
þótt ekki sé það öldungis víst nema þá
verði kosið eptir eldri lögunum. En það
er samt ólfklegra. Þessvegna verða menn
nú þegar að fara að kynna sér lögin
rækilega, einkum kosningarathöfmna sjálfa,
svo að ekki fari allt í handaskolum, því
að kosningar til næsta þings eru svo áríð-
andi, svo þýðingarmiklar fyrir þjóðina,
að þær mega ekki mistakast fyrir hand-
vömm eina. En þau verða dauflegri kjör-
þingin hér eptir en hingað til, og munu
ýmsir fyrst í stað sakna hinnar sameigin-
legu samkomu sýslubúa á einum stað í
kjördæminu, þar sem atkvæði eru greidd
í heyranda hljóði, ræður haldnar o. s. frv.
Kjörþingin t; d. nú síðustu árin hafa verið
einskonar »skemmtun fyrir fólkið«, eins-
konar allsherjar-burtreið einstakra manna
og heilla sveitarfélaga, þar sem menn hafa
reynt styrkleika sinn. Allt þetta »fútt«
hverfur að miklu leyti, og hver hreppur
leggur þegjandi lóð sitt á metaskálina og
fær ekkert um úrslitin að vita fyr en all-
löngum tíma sfðar. En við þetta venjast
menn er fram 1 sækir, og munu þá kom-
ast að raun um, að þessi aðférð er heillavæn-
legri og notadrýgri, en gamla aðferðin.
Nú verður síður hægt að þröngva lítilsigld-
um kjósendum til að kjósa gegn sannfæringu
sinni. Valdsmaðurinn og embættismaður-
inn getur nú ekki með augnatilliti sínu
horft atkvæði út úr mönnum, eða látið
reiði sfna bitna á neinum einstökum, þótt
hann verði ekki valinn. Hann getur ekki
einu sinni vitað, hve mörg atkvæði hann
fær úr hveijum hreppi, auk heldur að hann
viti neitt um, hverjir þeir séu, er ekki
hafi greitt honum atkvæði. Hann veður
þar alveg f villu og svíma. Hér eptir
verður einnig þýðingarlaust að bera fé á
menn til atkvæðafylgis, það verður að
eins eigin sannfæring manna, er kosning-
unum á að stjórna og mun stjórna, svo
framarlega sem lögin ná tilgangi sínum.
En auðvitað getur meðhald og mótspyrna
vissra manna haft nokkur áhrif á þessar
kosningar sem fyr. En það á ekki að
vera unnt að sanna, hvort Ioforð, sem menn
eru þvingaðir til að gefa eru haldin eða
ekki. Sumir kunna að telja þetta ókost
og leiða til hrekkvísi eða undirferli, en
svo er ekki rétt skoðað, enda mun affara-
sælla að reiða sig á frjálsa, óbundna sann-
færingu manna, en þvingunarloforð, sem
ístöðulitlir menn gefa opt af ótta við
ónáð »keisarans«, t. d. ef sýslumaður þeirra
eða sóknarprestur eða einhver annar
sveitarhöfðingi, kaupmaður eða annar
burgeis er 1 vali eða leggur sig mjög fram
í kosningabaráttunni. Það lék einnig
grunur á, að sumum valdsmönnum og
embættismönnum í þinginu væri lítt annt
um þessi lög, að þau hefðu framgang að
minnsta kosti að þessu sinni, munu ekki
hafa verið lausir við að hafa einhvern beig
af þeim við næstu kosningar, en f orði
kveðnu vildu þeir ekki láta annað á sér
skilja, en að þeir væru málinu einstaklega
htynntir. Að minnsta kosti þóttist nefndin
í neðri deild verða vör við einhvern frern-
ur kaldan gust gegn málinu frá einum
lögfræðingi, sem mörg ár hefur verið ó-
bifanlega »jarðfastur« í sínu kjördæmi, en
ekki óhugsandi, að losnað gæti eitthvað
um hann við þessa nýbreytni í kosninga-
aðferðinni.
Yfirleitt verðhr að telja lög þessi hina
þörfustu og nauðsynlegustu réttarbót, og
vonandi að reynslan sýni, að þau hafi
hin beztu og heiHaríkustu áhrif á löggjafar-
starf þjóðarinnar, svo að þeir einir menn
komist í fulltrúasætin, er hafa almennt
traust kjósenda sinna fyrir frjálslyndi, dreng-
lyndi, samvizkusemi og áhuga á sönnum
framförum þjóðar sinnar.
Þriðja stórmálið, sem aukaþingið réð til
lykta í þetta sinn, var stofnun i n n 1 e n d s
brunabótafélags. Hefur það mál
optar verið fyrir þinginu áður, en jafnan
farið 1 mola. En það, sem nú herti eink-
um á hnútunum og knúði þingið til að hrinda
málinu áleiðis voru afarkostir þeir, er útlend
brunabótafélöghafa nýlega sett vátryggjend-
um hér á landi, þar sem þau hafa hækk-
að ábyrgðargjaldið upp í y°/oo fyrir húseign-
ir hér á landi, sjálfsagt meðfram vegna
stórbrunans á Akureyri næstl. vetur.
Sarnkv. frumvarpi alþingis skal öllum
húseignum í verzlunarstöðum hér á landi,
hvort sem þær eru eign almennings eða
einstakra manna haldið 1 brunabótaábyrgð,
Reykjavfk þó undanskilin, af því að hún
nýtur sérstakra hlunninda í hinum dönsku
brunabótafélögum. Landssjóður á að á-
byrgjast, að brunabótafélagið innlenda geti
staðið í skilum með 300,000 krónum, og
mun mörgum að vísu þykja það nokkur
áhætta fyrir landsjóðs hönd, ef stórbruna
bæri að höndum, en hjá þessu verður ekki
sneitt, meðan félagið er að komast á fót.
Og menn verða optast nær að hætta ein-
hverju, ef rnenn vilja koma stórvægilegum
breytingum á. En ákveðið er 1 lögunum,
að skerðist ábyrgðarupphæð landsjóðs
rneira en svo að nerni 100,000 kr., þá
skuli vinna það upp með því, að leggja
aukaútgjöld á vátryggjendur.
Til umræðu kom einnig á þinginu nú
í fyrsta skipti annað mál þessu skylt: stofnun
innlends lífsábyrgðarfélags, sem
auðvitað er miklu áhættuminna en bruna-
bótafélag. En nefndin í því máli sá sér
ekki fært að hleypa því af stokkun-
um nú jafnhliða hinu, einkum sakir þess,
að allar skýrslur og upplýsingar í þessu
efni vanta svo að segja. Til að ráða bót
á þessu og undirbúa málið, samdi nefndin
því lög (viðaukalög við hagfræðisskýrslur
8. nóv. 1895) Þar sem forstöðumönnum
og aðalumboðsmönnum lffsábyrgðarfélaga
hér á landi og allskonar brunabótafélaga
er gert að skyldu, að senda landsstjórninni
árlegar skýrslur um starfsemi félaganna.
Jafnframt var og skorað á stjórnina með
samhljóða þingsályktun frá báðum deild-
um, að láta rannsaka ítarlega, hvort til-
tækilegt væri að stofna hér innlent lífs-
ábyrgðarfélag, og kæmist hún að þeirri
niðurstöðu, þá að láta leggja frumvarp um
stofnun slíks félags fyrirnæsts þing. Þann-
ig er þessu máli — lífsábyrgðarfélagsstofn-
uninni — einnig hrundið á góðan rekspöl,
og mun það verða hér eptir á dagskrá
þingsins, þangað til því verður ráðið til
heppilegra úrslita.
Það getur víst engum blandazt hugur
um, að það sé lífsskilyrði fyrir oss, að
hafa hér innlend ábyrgðarfélög, svo að
fé það, sem nú rennur árlega út úr land-
inu til erlendra félaga, og geysimikið er,
eptir vorum mælikvarða, geti orðið starfs-
fé og veltufé í landinu sjálfu, því að það