Þjóðólfur - 19.09.1902, Blaðsíða 2

150
urt verulegt gagn, enda varð niðurstað-
an, er hún komst að, að eins sú, að
skora á stjórnina að útvega fyrir næsta
þing sem rækilegastar upplýsingar um
leiguliðaábúðina í landinu til undirbún-
ings væntanlegri endurskoðun á ábúð-
arlöggjöfinni. — Það rekur líklega að
því von bráðar, að skipa verði milli-
þinganefhd til að taka alla landbúnað-
arlöggjöfina til athugunar, því að óséð
er, hvort hin nýja stjórn hefur næga
framtakssemi eða þekkingu til að taka
það starf að sér. En veruleg breyting
á búnaðarlöggjöf vorri virðist nú orð-
in nauðsynleg í ýmsum greinum.
Niðurstaðan hjá verzlunarmálanefnd-
inni varð þingsályktun um efnarann-
sóknastofu í Reykjavík, meðal annars
til að rannsaka, hvort matvara séskemmd
eða fölsuð o. m. fl.
Berklanefndin kom með 4 tillögur,
er allar voru samþykktar í neðri deild,
en ein felld úrí efri deildinni (um skyldu
héraðslækna að hafa eptirlit með skól-
um í umdæmi sínu). Miðuðu tillögur
þessar allar til að hindra útbreiðslu veik-
innar, en vitanlega getur þingið fáar
alvarlegar ráðstafanir gert í þessu efni.
Nefndarálitið í því máli (frá Þ. Thor-
oddsen) var mjög ítarlegt og kom víða
við. Var þar meðal annars minnst á
heilbrigðisstofnun (sanatorium) handa
berklaveikum mönnum, en nefndin treyst-
ist ekki að svo komnu að leggja til,
að gerðar væru neinar ráðstafanir í þá
átt.
Fjárkláðanefndin fékk samþykkta til-
lögu um það í nd. að stjórnin hlutað-
ist til um, að verkleg kennsla í kláða-
lækningum komist á svo fljótt sem auð-
ið er, helzt á tveim stöðum í landinu.
En margir þingmenn voru tillögu þess-
ari mótfallnir og töldu hana óheppilega
og óþarfa, og mun ekki fjarri því að
svo sé. Auk þess voru samþykkt á
þinginu í fyrra og staðfest ný viðauka-
lög við gömlu fjárkláðalögin, er miða
til þess að útrýma fjárkláðanum eða
að minnsta kosti stemma stigu fyrir
honum, frekar en áður var unnt.
Enn var ein þingsályktunartillaga
samþykkt um það, að reglugerð Rækt-
unarsjóðsins skyldi breytt á þá leið,
að lán úr sjóðnum væri ekki að eins
veitt gegn fasteignarveði heldur einnig
gegn ábyrgð sýslu- og sveitafélaga.
Þá má enn telja þingsályktunartillög-
una um breyting á reglugerð lærða
skólans þannig, að grfska sé afnumin,
sem skyldunámsgrein, að kennslustund-
um í latínu sé fækkað að mun, að lat-
neskir stílar séu lagðir niður við próf
m. fl. —Um hinn fyrirhugaða gagn-
fræðaskóla á Akureyri var samþykkt
í n. d. sú ályktun, að skólinn rúmi 80
—100 nemendur, að hann verði jafnt
fyrir karla sem konur, að námstíminn
verði 3 vetur, og að heimavistir verði
í skólanum að minnsta kosti fyrir 3/4
nemenda.
Þá var enn samþykkt þingsályktun
í báðum deildum, um stjórnarvaldaaug-
lýsingar, að þær væru „slegnar" hæst-
bjóðanda um næstu 3 ár.
Hefur þá verið minnzt helztu mála,
er aukaþingið í sumar afgreiddi á einn
eða annan hátt. En auk þess hafði
þingið til meðferðar 11 þingmannafrv.
er annað hvort voru felld eða ekki út-
rædd. Af hinum felldu frumvörpum, 5
að tölu, stútaði efri deildin tveimur (um
afnám gjafsókna embættismanna og um
afgjald af hvölum,sem veiddir eru við ís-
land) en neðri deild þremur (sölu lax-
veiði í Laxá í Kjós, breyting á yfirsetu-
kvennalögunum og frv. um vinnuhjú og
daglaunamenn). Af þessum málum eru
þau, sem efri deild felldi, merkust, eink-
um gjafsóknarmálið. Mundi það nær
einróma hafa verið samþykkt í n. d.,
ef það hefði komizt þangað. Frumv.
um vinnuhjú og daglaunamenn er mik-
ill bálkur, en hefur furðanlega litlar rétt-
arbætur í sér fólgnar í jafnlöngu máli og
ýms ákvæði þar ekki sem heppilegust.
Þau 6 frumvörp, er ekki urðu útrædd
á þessu þingi, voru öll (að einu und-
anskildu) allþýðingarmikil t. d. afnám
framtals á lausafé til tíundar, eptirlauna-
frumvarpið, afnám manntalsþinga. land-
helgisala til botnvörpuveiða (Guðlaugs-
frv.) og nýmælið um skyldu embættis-
manna til að safna sér ellistyrk eða
kaupa sér geymdan Iífeyri. Öll þessi
mál verða líklega vakin upp á næsta
þingi, og verða því kjósendur að kynna
sér þau áður. Sérstaklega verða menn
vel að átta sig á því, hvort menn vilja
hleypa útlendum botnvörpuskipum inn
á landhelgissvæðið fyrir Skaptafellssýsl-
ur gegn endurgjaldi til þessara sýslu-
félaga. Mál þetta hefur verið sótt af
miklu kappi utan- og innanþings, bæði
í fyrra sumar og nú, og hugmyndin hjá
flutningsmönnum og styðjendum þess er
víst sú, að þvælast með þetta á hverju
þingi í þeirri von, að það sargist loks til
samþykktar, er menn eru orðnirþreytt-
ir á því, en óvíst er samt, að sú verði
reyndin á. — Lagafrumvarp það, er
Guðlaugur flutti um afnám lausafjár-
tíundarinnar er og að mörgu leyti at-
hugavert. Mun alls ekki verða vinsælt
né heppilegt að hækka ábúðarskattinn
um helming eða 2/s álnar af hverju
hundraði. Einnig mun ýmsum virðast
athugavert að greiða tekjur presta af
lausafjártíundum, dagsverkum og offri
í peningum úr landssjóði. — Þá munu
og margir bændur alls ekki hirða um
að fá manntalsþingin afnumin. -— Ept-
irlaunafrumvarpið fer nokkru skemmra
í lækkun eptirlaunanna en frumvörp
síðustu þinga, og er þó dálítil réttarbót.
Ellistyrksfrumvarpið er nýmæli, sem
sjálfsagt fær góðan byr, en það þarf
lagfæringar við í einstökum atriðum.
Þótt hér hafi verið fljótt yfir sögu
farið um starf aukaþingsins 1902, þá
munu þó flestir verða að viðurkenna,
að ekki hafi áður á þingi verið afrek-
að öllu meira á jafnstuttum tíma, en
nú var gert, og er það ekki hvað sízt því
að þakka, að heimastjórnarmenn voru
nú í meiri hluta, og gátu því notið sín
til að koma þeirn málum áleiðis, er þjóð-
in hafði áhuga á, en hindrað framgang
þeirra mála, er annaðhvort voru ótíma-
bær, eða ískyggilega athugunarverð að
einhverju leyti. Vilji þjóðin hafa trygg-
ingu fyrir því, að næsta þing feti í lík
fótspor sem þetta þing, verður hún að
gæta þess við kosningarnar, að engu sé
teflt í tvísýni með yfirráðum þess flokks,
er sakir breytni sinnar á þingi 1901,
varð nú í minni hluta. Þjóðin tók þar
í taumana, eins og hún á ávallt að gera,
þá er fulltrúar hennar misbeita valdi
sínu. En gerðirþessa aukaþings munu
almennt falla þjóðinni vel í geð. Það
mun því verða árangurslaus eða árang-
urslítil iðja að ætla sér að spana hana
til mótspyrnu gegn ályktunum þeirra
fulltrúa, er nú áttu sæti á þingi.
,DásamIegur
vitsmunahnykkur*
samfara dásamlegri sannleiksást og góð-
girni er það, sem kemur fram í 58. tbl.
Isafoldar með þessari fyrirsögn, þar sem
hún skýrir svo frá, að tveir »forsprakkar«
heimastjórnarflokksins hafi flutt og fengið
samþykkta áskorun til stjórnarinnar um,
að leita álits allra bæjarstjórna og sýslu-
nefnda um það, hvernig kjördæmaskipan
muni haganlegast komið á í hverju um-
dæmi, svo og að leggja fyrir næsta þing
þar á eptir frumv. til laga um nýja kjör-
dæmaskipun.
Isafold lætur þess ógetið, að þessi klausa
sem hún tilfærir, var að eins breytingar-
tillaga við þingsályktunartillögu, sem einn
úr hennar liði flutti í neðri deild, tillögu
um áskorun til stjórnarinnar sama efnis
að því er frumvarp snerti um kjördæma-
skipun, en sem átti að keyrast inn á næsta
þing undirbúningslaust.
Tillagan var því svo löguð, að enginn
maður með viti gat samþykkt hana óbreytta.
Það geta allir menn séð, hvað það er
heimskulegt, að vera að skora á stjórnina
í Kaupmannahöfn og fá hana til að semja
fyrir oss eins stutt og einfalt frumvarp og
þetta hlýtur að vera, en fara ekki fram á
það um leið, sem að eðli sinu er stjórn-
arinnar verk, nefnil. að hún undirbúi svo
málið, að líkur væru til, að það yrði við-
unanlegt fyrir alla landsmenn ; heldur þvert
á móti koma í veg fyrir það, að stjórn-
inni væri unnt, að hafa þann undirbúning
sem nauðsynlegt er, með því að skammta
henni svo nauman tímann, að henni væri
það ómögulegt, sem við þurftum hennar
liðs við, og sem eitt er skilyrði fyrir því,
að skiptingin yrði viðunanleg, en það er
að fá upplýsingar og umsögn helztu stjórn-
arvalda héraðanna.
Neðri deild hafði því einungis um tvennt
að velja, annaðhvort að fella tillögu þessa,
eða samþykkja breytingartillögu við hana
þannig lagaða sem þessi var.
Vér heimastjórnarmenn notuðum alls
ekki afl vort á þessu þingi til þess, að
fella mál fyrir mótflokksmönnum vorum,
heldur þvert á móti hllfðumst við því sem
mest, og því var fyrri kosturinn ekki tek-
inn, með því sá síðari var í öllu tilliti
réttari og geðfeldari.
Þar fyrir er það ekki rétt af ísafold, að
^vipta lið sitt heiðrinum af tillögu þessari,
þvl það á hann eins og heiðurinn af flutn-
ingi hvers annars máls inn á þingið, sem
því verður talinn, þrátt fyrir ýmsar breyt-
ingar, sem hinn flokkurinn kann að hafa
gert við þau, Og það vantar þó ekki að
ísaf. skreyti liðið sitt með þeim fjöðrum.
Það getur nú verið, að grein þessi í
ísaf. eigi sérstaklega að vera til þess, að
sýna heimsku og ósamkvæmni í skoðun-
um heimastjórnarflokksins, er samþykkti
frumvarp um skiptingu ísafjarðarsýslu í 2
kjördæmi. Vitanlega gæti það litið svo
út, e f allt væri satt, sem ísaf. hefur flutt
um það mál og e f ekkert væri ósagt af
henni, sem satt er ; en hvorugt er tilfellið.
Það er ekki rétt hermt, að skipting ísa-
fjarðarsýslu sé ger að öllum fornspurðum,
eða hlutaðeigandi stjórnarvöldum.
Það kom ósk úr Vestur-ísafjarðarsýslu
um flutning á þessu máli til þingsins 1899.
Það var flutt sem frumva,rp á þinginu 1901
af sýslumanni sýslunnar og bæjarfógetan-
um á Isafirði, og nú kom einróma ósk
til þingsins frá sýslunefndinni í Vestur-ísa-
fjarðarsýslu um skiptingu þessa. Engin
meining gæti því verið í því, að leggja
þetta mál aptur undir álit þeirrar sýslu-
nefndar, og að því er ísafjarðarkaupstað
snertir, þá má álíta, að oddviti bæjarstjórn-
arinnar hefði ekki farið að flytja þetta
mál, ef bæjarbúar eða sérstaklega sam-
verkamenn hans í bæjarstjórninni hefðu
talið það óréttlátt og gerræði gegn sér.
Þá er það Norður-ísafjarðarsýsla, sem
engin afskipti hefur haft af málinu — og
þá ekki heldur á móti því — hún hefur
ekki verið spurð um þetta, en engu að
síður vitað um þessa hreyfingu og enga
mótstöðu veitthenni. En þá erulíkafyr-
ir hendi 2 spurningar, sem þarf að svara:
Um hvað á nú að leita álita sýslunefnda
og bæjarstjórna, oghvað er það, sem bú-
ast hefði mátt við, að hefði getað valdið
mótmælum Norður-ísfirðinga ? Það eina
hugsanlega var það, að þeir vildu ekki
missa sinn gamla rétt, sem þeir hafa haft
upp á kostnað vestursýslunnar og fram-
yfir ýmsa aðra landsmenn, og það er að
gefa tveimur atkvæði til þingmennsku.
En nú er það ekki þetta, sem meinter
að eigi að spyrja nokkurt stjórnarvald um
næst. Þingm. ísf. S. St. vildi fá neðri
deild til þess, að skora á stjórnina, að
hún í frumvarpi sínu, léti ekkert kjördæmi
velja nema einn þingmann. Þannig sést,
að ef frumv. um skipting ísafjarðarsýslu
hefði ekki orðið að lögum, eða ef svo
kynni að fara, að það öðlaðist ekki stað-
festingu, þá hrópar þó þingm. ísfirðinga
S. St. á stjórnina sér til hjálpar, með, að
svipta kjósendur sína þessum »dýrmæta
rétti«, til þess að kjósa 2 þingmenn, og
þetta gerir hann án þess að spyrja kjós-
endur sína í Norður-ísafjarðarsýslu um;
og þetta er þó það, sem ofsinn og óhljóð-
in gagnvart þeim, sem studdu frumvarpið
hljóðuðu að miklu Ieyti um. Eh hlutur-
inn er nú sá, að S. St. er þar ekki einn
á bandi. Það er búið að fá almenna
viðurkenningu úr báðum flokkum, að kjör-
dæmi eigi að vera jafnmörg þjóðkjörnum
þingmönnum, og því er það ekki meining
þingsályktunartillögunnar, að spyrja sýslu-
nefndir eða bæjarstjórnir um þetta atriði.
En í hverju er þá réttur Norður-ísafjarð-
arsýslu fyrir borð borinn, með því að
samþykkja frumv. þetta ? I því einu, að
þeir fá ekki tækifæri til þess að segja
beint um það, hvort skiptingin skuli vera
einmitt þar sem hún er ákveðin í frum-
varpinu, en því hafa þeir fyrirfram svarað
með skiptingu ísafjarðarsýslu í tvö sýslu-
félög einmitt á þessum sömu takmörkum.
Því er einnig svarað fyrir löngu, með því
að öll kjördæmatakmörk landsins falla
saman við sýslutakmörk. Sýslunefnd Vest-
ur-ísafjarðarsýslu hefur fyrirfram svarað
þessu, og loks svöruðu flutningsm. frum-
varpsins til hinna almennu kosningarlaga,
sem báðir eru úr ísafoldarliðinu upp á
spurningu þessa, þar sem þeir í frumvarp-
inu stinga upp á þessari skiptingu með
þessum sömtt landamerkjum, sem sett eru
í frumvarpinu um skiptingu ísafjarðarsýsltt
í tvö kjördæmi. En ekki eitt einasta svar,
ekki ein einasta rödd hefur heyrzt um
önnur takmörk og mun aldrei heyrast, því
fjallgarðnr sá, sem sker ísafjarðarsýslu í
tvo hluta, er það sem öll þessi svör eru
byggð á, og öll svör í þessu efni óefað
byggjast á í framtíðinni.
Hér var því allt öðru máli að gegna,
en með hinar aðrar sýslur, sem kjósa eiga
2 þingmenn, en sem eru óskipt sýslufé-
lög og alls ekki eins tvískipt af náttúrunn-
ar völdum, og sem auk þessa ekki hefur
verið hreyft neinni skiptingu á.
Það er því eins sjálfsagt, að leita álits
hlutaðeigandi sýslunefnda og bæjarstjórna
um skiptingu á þeim sýslum, eins og það
var óþarft og blátt áfram þýðingarlaus
leikaraskapur, að vera að spyrja um.hvar
ætti að skipta ísafjarðarsýslu. Hér erþví
alls ekki um neina ósamkvæmni að ræða
hjá þeim, sem greiddu atkvæði með hvoru-
tveggja frumvarpinu og tillögunni um kjör-
dæmaskipanina.
Þegar nú þessa alls er gætt:
1. að allar þær sýslur — nema ísafjarð-
arsýsla — sem eru tvö sýslufélög og
kjósa 2 þingmenn eru líka 2 kjördæmi.
2. a ð engri sýslunni er eins tvískipt af
náttúrunnar völdum sem ísafjarðarsýslu.
3. að úr engu öðru héraði hefur komið
ósk til þingsins um slíka skiptingu.
4. að allir virðast nú vera orðnir sam-
mála um það, að þeim kjördæmum
beri að skipta sem fyrst, er kjósa nú
tvo þingmenn og
5. a ð takmörkin milli kjördæmanna í
ísafjarðarsýslu eru ákveðin þau sömu,
sem allir undantekningarlaust eru sam-
mála um að hljóti að vera, og sem
jafnvel þeir menn, er spyrnt hafa móti
málinu á þessu þingi, hafa stungið upp
á, þá má heita furðanlegt illindahregg,
er lamið hefur á heimastjórnarflokkn-
um fyrir fylgið með máli þessu, sem
allir játa þó, að sé sjálfsagt að fái
framgang innan skamms.
Jú, það er getgátan um, að tilgangurinn
með flutning og fylgi við þetta mál, sé
sá, að koma Hannesi Hafs tein á þing, og
óttinn fyrir því, að sú kunni að verða af-
leiðingin við næstu kosningar, sem veldur
þessum hrakyrðaofsa; en þar sem þeir