Þjóðólfur - 03.10.1902, Blaðsíða 2

i58
notuð, liggi í hirðuleysi og séu að miklu
leyti fólgin neðan jarðar. Hirðuleysi það
sprettur af þekkingarskorti þjóðarinnar, og
áhugaleysi fyrir sínu eigin föðurlandi. Það
er satt, að Island er langt á eptir flestum
öðrum löndum á yfirborðinu, að ýmsu leyti,
og jafnvel í öllu verklegu. En það er
ekki landinu sjálfu að kenna, heldur þjóð-
inni, sem byggir það. Þegar eitt eða ann-
að land er dæmt fyrir megurð og hor, þá
má ekki dæma það sjálft eptir efnahag
íbúanna í þetta eða hitt skipti. Það verð-
ur að dæmast eptir því, hvaða gæði það
á í sér fólgið, og hversu ábatasamt það
er að hagnýta þau. Ef gæði landsins borga
meira en vinnuna, sem eytt er til að afla
þeirra, þá er landið vel byggilegt. Mörg
lönd og ríki hafa verið á eptir öðrum
löndum í það og það skipti, en óðarafar-
ið fram fyrir þau, þegar íbúar þeirra hafa
öðlazt nóga þekkingu til að hagnýta gæði
þeirra og auðæfi, sem höfðu legið fólgin
í þeim. Þetta má sjá hjá Japansmönnum
og fleiri þjóðum. Indíánar á Alaska-skag-
anum hafa alla tíð, eins langt og saga
þeirra þekkist, verið fátækir og nauðlíð-
andi. En samt hefur gullið legið þar í
hrönnum, sem nú er tekið afþeim mönn-
um, sem hafa þekkingu og dug til að vinna
það úr grjótinu í Klondyke og vfðar. I
gullauðugasta landi heimsins getur búið
skrælingjaþjóð, eins og hér er bent á. Og
þetta samrýmist við sögu Ameríku, Astra-
líu og Afríku. Það getur líka búið þjóð,
sem á bókmenntir og vísindi í mögru landi,
og þar sem er létt undir bú, eins og í
Noregi, Danmörk og Þjóðverjalandi. Það
er því ekki minnsta sönnun fyrir því, að
landið sé fátækt, þótt að þjóðin sem það
byggir sé fátæk. Og ekki heldur ferþað
saman að landið, sem rík þjóð byggir, sé
gullauðugt land. Bretar eru ríkasta þjóð
í heimi hlutfallslega — á peningavísu talið
— samt er ekki Bretland gullauðugt land.
Og þó Islendingar séu fátækir, þásannar
það alls ekki að Island sé fátækt land, ef
verklegum hyggindum væri beitt þar, og
vinnukrapturinn notaður forsjálega.
Eg hef áður bent á, að ísland á ótæm-
andi auðsuppsprettur, ef þær væru notað-.
ar. En eg skal nú einu sinni enn gera það.
Og það í heyranda hljóði. Þeir sem halla
á Island og hafa hjartanlega ótrú á auð-
æfum þess, gefst þá færi á, að færa fram
sannanir fyrir sinni skoðun, hvar og hve-
nær sem þeir kjósa. Mér er sama, hversu
dómhringurinn verður stór, og hve marg-
ir málafærslumenn Islands fátæktar verða,
þá skal Island vinna málið, þó það ei til
vill taki langan tíma. Dómsúrslitin hljóta
að verða þau — og engin önnur — að það
þolir fyllilega samanburð við öll lönd, sem
eru talin góð lönd. Mér ersamahvað
þeir Haraldur og Hrossjón eða önnur starfs-
hjú ótrúarinnar klappa.
Eg veit það sem eg tala um, ónotuð
auðæfi á Islandi finnast á sfnum tíma. Má
vera að núlifandi kynslóð sé þess ekki
megnug að sækja fjársjóðinn í haugana,
en Egill og Björn gera það, og fagrir grip-
ir verða á festinni dregnir upp.
Þær tvær þekktu og viðurkenndu atvinnu-
greinar á Islandi nú, eru fjárrækt og fiski-
fang. Það er sannað, að séu þessar at-
vinnugreinar stundaðar með dugnaði, og
frá hagfræðislegu sjónarmiði, þá gefaþær
af sér eins mikla peninga og akuryrkja í
öðrum löndum. Auðvitað geta orðið ára-
skipti á arðinum, þótt unnið sé eptir verk-
fræðislegum reglum, en það kemur alstað-
ar fram í heiminum, í hvaða atvinnugrein
sem er, og á hvaða stigi sem hún er stund-
uð, að mismunur er á eptirtekjunni. Báð-
ar þessar atvinnugreinar eru stundaðar í
óumræðilega smáum stíl á Islandi, í sam-
anburði við það, sem landið gæti fram-
leitt, ef það væri nytjað eins vel og önnur
lönd. Jarðabætur má gera á Islandi eins
og í öðrum löndum. Túntæktin og engja-
bætur margborga sig þar, þegar þær eru
unnar eptir réttu reynslulögmáli. Það eru
eins miklir peningar í þeim og kornyrkju
í öðrum löndum. fíf jafnmargar ekrur
væru sléttaðar til túnræktar þar, og eru
undir komrækt í öðrum löndum, í sam-
anburði við manntal, þá mundu þær á 25
ára tímabili gefa meira af sér. Sjálfsagt
er meiri kostnaður við að slétta túnekru
á Islandi að jafnaði, en plægja sáðlands-
ekru í öðrum löndum, með jafngóðum á-
höldum og sömu verkfræðislegri aðferð.
En túnekran verður drýgri tii afnota, þeg-
ar fram í sækir. Það þarf að plægja sáð-
lönd á hverju ári og hvíla þau 3.—-4. hvert
ár. Og að jafnaði bregst uppskeran af
þeim 3 til 4 sinnum á nefndu tímabili.
En enginn mun neitaþví, að sama er hvort
gróðinn kemur af korni eða heyi. Hey
getur hvergi orðið of mikið, þar sem kvik-
fjárrækt er. ísland er fágæta auðugt af
góðum sumarhögum. Varla eitt einasta
land í heimi framleiðir eins ljúffengt og
næringarauðugt kjöt, sem Island; ef hey-
ræktin væri þar eins mikil og landið get-
ur í té látið, þá gæti sauðfénaður þar ver-
ið 1 hundraða- ög þúsundatali miljóna, og
nautgriparæktin hundraðföld við það sem
hún er nú. — Þó svo standi á fyrir Islend-
ingum á þessum árum, að þeir geti ekki
skapað sér tækifæri á heimsmarkaðinum,
til að selja þá fáu og smáu kjötbita, sem
þeir geta án verið, þá er það ólag ekki
landinu að kenna. Það getur framleitt kjöt,
einlægt er nóg sala fyrir kjöt um alla víða
veröld, nema á Islandi. Orsökin er verzl-
unarvanhyggja þjóðarinnar og stjórnarfars-
ins. Það er ekki hægt að saka landið um
það.
Þá er fiskifangið. I sjónum, sem laug-
ar fætur landsins, er ótæmandi gnægð af
alskonarfiskitegundum. Gullkistan liggur
hringinn í kring um landið, og er enn þá
sama sem ónotuð af landsbúum. Utlend-
ar þjóðir bregða sér til Islands og kafa
þar eptir tugum miljóna rétt framan við
landsteinana, ár eptir ár. Landsbúarhafa
nú á síðustu árum svo lítið vaknað til um-
hugsunar í þessu efni. Tilraunir þeirra
hafa margborgað sig. Þessi auðsuppspretta
landsins gæti gefið af sér marga tugi milj.
á hverju ári, ef hún væri stunduð af ráði
og dug. Það er ekki hægt að kalla það
fátækt landsins, þó, fiskurinn hlaupi ekki
upp á þurt land, og heim á bæina og sjóði
sig sjálfur. Landið elur hann við fætur
sínar allan árshringinn. En einhver þarf
að rétta út hendina og ná honum.
Báðar þessar atvinnugreinar liggja lítt
notaðar við land ár eptir ár og öld eptir öld.
Þær eru þó sannarlega jafn árennilegar
og skemmtilegar, eins og þó önnur lönd ættu
þær. Kornyrkjan og veiðiskapur annara
landa, sem ágæt eru talin, eru ekkertað-
göngubetri eða viðmótsbjartari til frambúð-
ar, en þessar atvinnugreinar. Sum korn-
yrkjulönd eru orðin svo tæmd og lúin, að
uppskeran fer síþverrandi. Og sá tími er
í nánd, að afarkostnað verður að Ieggja
í þau, til þess að þau gefi af sér viðunan-
lega eptirtekju. Þá verða það eins efna-
menn, sem geta stundað akuryrkju. En
þar á móti eru áðurnefnar atvinnugreinar
á Islandi óþroskaðar enn þá, og eiga eptir
að þróast og fullkomnast.
Menn segja opt, að ísland skorti allt,
sem útheimtist til þess, að það geti stað-
ið öðrum löndum jafnfætis. Það vanti
skóga til húsagerðar, það eigi engin kol,
enga málma o. s. frv. Þetta er alveg
rangt með farið að mestu leyti. Island
er auðvitað ekki timburland, en það á
meira af góðu byggingagrjóti, en nokkurt
annað land. Það ,á nóga málma, ogeng-
inn veit enn þá, hvað mikil auðæfi eru
fólgin í landinu. Þjóðin er ekki lifandi
vitund að grennslasteptir því. Mennirnir
sem tala um að landið skorti þetta, vita
ekki um hvað þeir eru að tala. Það eru
íslenzku gleraugun, sem þeir sjá fátækt Is-
lands í gegnum. Byggingarsaga jarðarinnar
sýnir, að málmarog dýr jarðefni eru nóg til
á Islandi, þó þau liggi sama sem ónotuð
enn. Allir vita, sem skyn hafa, að þar er
gnægð af kolum, og góð ef nógu djúpt
er grafið. Þar eru líka margskyns nám-
ur. I sumum hefur verið unnið, og í sum-
um ekki. Þar hefur verið unnið í nám-
um, svo sem í brennisteinsnámum í S.-
Þingeyjarsýslu og Krisivík. Kalk hefur
verið unnið úr Esjunni við Hvalfjörð, silf-
urberg úr Helgustaðafjalli við Reyðarfjörð
— og á Ökrum á Mýrum eru verðmætar
silfurnámur. Saltnámur eru til á íslandi,
sem gefa 89% af góðu salti, og eru miklu
auðugri en námur erlendis, sem salt er
unnið úr. Járnnámur eru til á íslandi
víða. Þær eru þekktar bæði í Borgarfirði
vestra og Skagafirði. Þar er 81% af járni
(meira en annarstaðar er þekkt í heimin-
um í járnnámum). Sumstaðar liggja eðal-
steinar ofanjarðar á íslandi, en þjóðinni
dettur ekki í hug að nota þá. Gull er í
Drápuhllðarfjalli við Breiðafjörð. Eru um
90 kr. úr tonninu, eptir sýnishorni, sem
prófað var í gullbrennslu í Chicago í fyrra.
ísland er eins námuríkt land, eins og nokk-
urt annað land í heimi. En það hirðir
enginn neitt um það enn þá. Hvar er þá
fátækt landsins? Aðeins á tungu þeirra,
sem ekki hafa þekkingu á landinu. Þjóð-
in, sem byggir landið hefur litla þekkingu
á því; það sem hún gerir hávaða um, er
stjórnarskráin. Hún er svo löglesin, eins
og »Björn úr Hvömmunum«, að hún get-
ur ekki hugsað um annað en stjórnmál,
og stjórnarskrárþras, sem ekki er ioaura
virði f samanburði við góða verklega þekk-
ingu og atvinnufræði. Hún er nú búin
að hlusta samfleytt í sex ár á hanagal
sunnan úr Kaupmannahöfn, og »kompon-
era« milliraddirnar Heimastjórn og Hafn-
arstjórn, og ganga þær að eins á tveimur
nótum, er heita þing og aukaþing.
Pistill úr Rangárþingi.
[Heyskapur — Veðurátta — Sandfok — Vatna-ágangur —
Markarflj'ót og Þverá. — Erlendur verkfræðingur — Sand*
graeðsla með vatnsáveitu — Búnaðarframfarir — Embætt-
ismennirnir — Enginn Ameríkuhugur].
Herra ritstjóri! Eg held eg verði að
hripa Þjóðólfi okkar nokkrar línur, til þess
hann taki þær til flutnings, því eg hygg, að
fleirum en mér af kaupendum hans þyki
fróðlegt, að fá að heyra fréttakafla úr ýmsum
héruðum landsins.
Þá er nú þessi sláttur að kveðja okkur
Rangæinga, því almennt voru menn hér
búnir með slægjulöndin kringum 13. þ. m.
Þessi Iiðni sláttur má kallast einn lygn og
fagur sólskinsdagur, og ætti okkur að
vera minnisstæður, sem erum venjulega
vanir þessari miklu úrkomutíð. Grasvöxt-
ur var yfirleitt með rýrara móti, sérstak-
lega í þeim hreppum sem fjærst liggja
sjónum, svo sem í Landhreppi, efri hluta
Rangárvalla og Holtahreppi. Þaðan hafa
margir sótt heyskap í Safarmýri, sem er
afarlangt, full dagleið frá sumum stöðum;
hefur það bætt heyfeng þeirra og heyfirn-
ingar frá fyrri árum, sem munu hafa verið
miklar víðast hvar. Aptur munu aðrir
hreppar sýslunnar bjarglega heyjaðir, og
á sumum stöðum ágætlega; þar sem blaut
engi hafa verið að undanförnu urðu í sum-
ar þar auðunnin. Sú votlenda Safar-
mýri kvað nú að mestu teigslegin, og er
það nýlunda, og þeir, sem næstir henni
liggja, kappheyjaðir.
Það mun mega fullyrða það, að hér í
sýslu sé hlýrri veðurátta en annarstað-
ar á landinu, og veðursælla. En hér
eru líka ýmsir ókostir, er önnur sýslufé-
lög þekkja lítið til, sem eru þessar miklu
sandauðnir, er stafa frá Heklugosum frá
fyrri öldum. Þegar stormar ganga og
standa eptir þessum sandflákuni, þyrlast
mold og sandur 1 háa lopc, svo varla er
ratfært um hábjartan dag. Slíkir sandbylir
eru afarskaðlegir, vegna meiri uppblást-
urs og annarar óhamingju, er af þeim
stafar.
Þá eru það vötnin, sem gera hér ógur-
legt tjón árlega, þótt nú hafi þetta ár yfir-
tekið, þar útlit er fyrir, að einn fjórði
hluti Vestur-Landeyjahrepps leggist í auðn
út af því, að Þverá, ásamt báðum Rang-
ánum, er þær allar eru komnar saman,
hafa á síðastliðnum vetri brotið skarð í
bakkann við svonefndan Valalæk, og flóð
þar inn á vestasta part hreppsins og gert
þar afar spjöll. Til að sjá, er sem grilli
í hundaþúfu, þar sem bæirnir standa inn-
an um vatnið. Aður var þessi partur
hreppsins einhver sá grösugasti, og gaf af
sér heyskap, er fleiri tugum þúsunda hesta
skipti. Það er Markarfljót, er þessum ó-
fagnaði veldur; þegar það brýzt áfram úr
gljúfraþrengslum með sínum jötunkrapti
og kemur fram á sandana, leggur það lykkju
á leið sína til útsuðurs, að Þórólfsfelli;
þaðan fellur það með hraðri rás í Þverá,
því nógur er hallinn. Þverá myndast af
sm.áárn, er falla úr Fljótshíðinni, en þegar
fljótið er komið líka, myndast þar stórt
vatnsfall, afarillt yfirferðar, er brýtur ár-
lega margan fagran grasi gróinn blettinn
af hinni fögru Fljótshlíð. Aptur, þegar
Þverá kemur út í Hvolhreppinn, fer hún
hægara, er halli er minni, ber hún þar und-
ir sig sand og aur, svo árbakkarnir, sem
eru grasi grónir, eru litlu hærri en vatns-
farvegurinn, og þegar hlaup koma í ána,
flæðir hún yfir slægjulöndin, ber þar ofan
á sand og möl til stórskaða. Sömu eða
verri forlögum sætir neðri hluti Rangár-
valla, þegar Þverá með Eystri-Rangá brjót-
ast gegnum svonefnda Bakkabæi út í
Þykkvabæjarvötn. Þar á Bakkabæjunum
eru óskemmtilegir bústaðir, árbakkarnir
svo lágir, skörðóttir og ótraustir, að alltaf
má vænta, að þessi mikli vatnskraptur
ryðji sér farveg gegnum þessa haldlitlu
bakka og flæði svo yfir allt.
Hér virðist landstjómin hafa verkefni
að láta vinna, til að afstýra þessum voða,
því það er óefað skylda hverrar landstjórn-
ar sem er, að berjast með hnúum og hnef-
um fyrir því, að land það, er henni er
fengið til umráða, gangi ekki af sér, til
minna md ekki œtlast. En til þess dugar
ekkert kák. Hún þarf að fá útlendan al-
vanan verkfræðing, er áður fyr hefur sinnt
slíkum störfum, er hér þarf að framkvæma,
láta hann gera áætlun um, hvað kosta
muni haldgóður farvegur fyrir Markarfljót
skemmstu leið til sjávar, láta hann fram-
kvæma verkið, leggja fram fé til kostnað-
arins úr landssjóði í réttu hlutfalli við land-
eigendur, er tjón bíða af vötnunum, og
sýslusjóð. Sama er að segja um sandana
og uppblásturinn, til þess þarf áð útvega
vel hæfan mann til að athugá, hvort ekki
má ná upp Rangánum eða öðrum smærri
vatnsföllum, er næst liggja, til að leiða
yfir sandflákana til uppgræðslu, og til að
stemma stigu fyrir meiri uppblæstri.
Þótt nú Rangárvallasýslu fylgi nefndir
ókostir, þá eru þar til æðimörg fögur og
gróðurrík héruð, sem bjóða faðminn mót
styrkri mannshönd til að framleiða afurðir
handa helmingi meiri fólksfjölda, en þar
býr nú, eg tek eigi dýpra 1 árinni.
Framfarir eru hér allmiklar í búnaði, er
koma helzt fram í túnasléttum og aukn-
ingu matjurtagarða, er hvortveggja borgar
sig vel, líka vatnsveitingum, skurðagrepti
og garðahleðslu. En vinnukrapt vantar
til að framkvæma það í stórum stíl, og
hentuga löggjöf fyrir leiguliða, er knúði
þá til meiri framtakssemi í jarðabótunum.
Líka má telja það með framförum, er
Hvolhreppingar hafa komið á kláfferju á
Markarfljót inn á afrétti, til þess að draga
þar yfir á fjallfé sitt haust og vor, þar
ferjustaðurinn 1 ónýttist við jarðskjálftana
1896. Milli sementaðra stöpla á Fljóts-
gljúfrunum eru 25 faðmar, eru þar strengd-
ir yfir 2 botnvörpustrengir rammlega festir
í bergið; á þeim hleypur kláfurinn á hjól-
um. Kostnaðurinn við að koma ferjunni
á, nemur í kringum 500 kr. Hefur bún-
aðarfélag íslands styrkt fyrirtækið með
100 kr., og sýslusjóður með 50 kr., er hvort-
tveggja á loflegar þakkir fyrir, þar eð Hvol-
hreppurinn er lang-fámennastur og fátæk-
ur gagnvart öðrum hreppum sýslunnar, og
var nærri ókleyft að koma verkinu í fram-
kvæmd, nema með drengilegri aðstoð.
Sýslufélagið er heppið í því að hafa hlot-
ið unga og duglega embættismenn; sýslu-
maður er duglegur og framtakssamur í
embætti slnu, og búmaður góður, þá er
læknirinn framúrskarandi duglegur og
ástsæll hvarvetna. Presta höfum við 7,
kennimenn í bezta lagi, og marga af þeim
búhölda góða. Gæti maður ætlazt til, ef
samvinna væri góð milli þessara manna,
að þeir gætu stutt að verulegum framför-
um héraðsins.
Amerlkuferðir heyrast hér ekki nefndar
á nafn. Við vonum og treystum því, að
vort kæra feðrafrón eigi góða framtíð fyr-
ir höndum, að þjóðin, ásamt stjórn henn-
ar taki höndum saman, til að styðja með
ráði og dáð hvert það fyrirtæki, sem mið-
að getur að framförum Islands.
í september 1902. M. G.