Þjóðólfur - 17.10.1902, Qupperneq 1

Þ
JÓÐÓLFUR.
Reykjavík, föstudaginn 17. október 1902,
M 42.
Biðjið ætíð u m
OTTO MONSTED'S
“ DANSKA SMJÖRLÍKI,
sem er alveg eins bragðgott og notadrjúgt og smjör.
Verksmiðjan er hín elzta og stærsta í Danmörku, og býr til óefað hina heztu
vörn og- ódýrnstu í samaubnrði við gæðin.
Fæst hjá kaupmönnum.
54. árg.
Takið eptir!
----——»girgiTi«i»imniinm»i»i»i«iO-—-
ÞJÓÐÓLFUR
1903.
Við næsta nýár (1903) hefst 55. árgang-
ur Þjóðólfs. Þeir, sem gerast nýir kaup-
endur að þeim árgangi fá
ókeypis
Jþennan síðastafjórðung árgangs-
ins til ársloka 1902 (13 tölu-
b1ö ð) og
þar að auki
um leið og þeir borga 55. árgang
tvenn sögusöfn blaðsins
sérprentuð (11. og 12. hepti),
rúmar 20 0 bls.
með ágætum skemmtisögum.
Nýir útsölumenn, er útvega 5 nýja kaup
endur og standa skil á andvirðinu, fá enn
fremur auk venjulegra sölulauna í þokkabót
eitt emtak af íslenzkum sagnaþáttum
er annars kosta 1 kr. 50 a. fyrir kaup
endur Þjóðólfs, en 2 kr. fyrir aðra. Sögu
rit þetta er mjög skemmtilegt, og fróðlegt
mjög hentugt til upplesturs á vetrarkveld
um í sveit.
Nýir kaupendur Þjóð-
ólfs eru beðnir að gefa sig
fram sem fyrst.
Dr. Finnur og kosningalögin.
Hlægilegar valtýskar grillur.
Kosningaskjálftinn hefur nú þegar gagn-
tekið svo valtýska aðalmálgagnið hér í
bænum, að það riðar á fótunum af tauga-
titringi og veit ekki sitt rjúkandi ráð. Það
sér vofur um hábjartan dag, og hyggur
alstaðar óvini sitja í hverri krá og kima
með axirnar reiddar, til að höggva burtu
allar »rætur« úr valtýska liðinu á næsta
vori, því að enn hefur ekki öxin verið til
fulls reidd að rótum þess, og því á eld
varpað. Og fremstur þar í flokki á að
vera dr. Finnur Jónsson. Hann kvað nfl.
sitja á seiðhjalli út í Kaupm.höfn og vera
að gala þar galdra yfir frv. um leynilegar
kosningar, er þingið afgreiddi í einu hljóði.
Og hann á auðvitað að vera magnaður
af einhverjum héðan að heiman, úr heima-
stjórnarflokknum náttúrlega, þvf að þeim
flokk á að vera meir en lítið kappsmál
að koma þessu frv. fyrir kattarnef. Þeir
láta það berast út Valtýingarnir, að
við leynilegar kosningar verði þingið al-
skipað mönnum úr þeirra liði, eða þvf
sem næst, en annars megi hamingjan ráða
hvernig fari, því að þeir hamli ekkert upp
á móti hinum þrjótunum, er þeir mætist á
orðaþingi og kosning fari fram í heyranda
hljóði. Og meðþvíað Valtýingarnir séu
fyrstu feður frumvarpsins, þá sé svo sem
ekki að því að spyrja, hve vel hinum sé við
það, þeir hafi bara dragnast með sakir þess,
að þjóðin hafi verið orðin svo ólm að
fá þessa breytingu.. Kærleikurinn og fylgið
við frv. hefði allt verið Valtýinga meginn
og þar fram eptir götunum.
Nú er bezt að athuga, hversu mikið
vit er í þessum staðhæfingum valtýska
liðsins, og mun þá takast að sýna fram
á, hvernig það sí og æ leitast við að
blekkja landslýðinn gegn betri vitund til
að reyna að skara eld að sinni köku.
Það er að vísu satt, að það voru val-
týskir þingmenn, sem fyrst báru þetta
frv. fram á þinginu 1901, en það er í
sjálfu sér ekki svo mikillar þakkar vert,
því að töluverð hreyfing var þá komin á
málið, og leynilegar kosningar lögleiddar
í Danmörku, svo að breyting þessi lá því
svo að segja f loptinu. Auk þess hefur
frv. verið afarmikið breytt frá því, sem
það var í fyrstu, því að það var satt að
segja hrákasmfði á því, eins og eðli-
legt var, því að lagabálkur þessi er
vandameiri en svo, að ætlazt verði til að
einstakir þingmenn geti gert hann viðun-
anlega úr garði. Það er í rauninni stjórn-
arstarf. En þótt frv. hafi verið mikið breytt
í ýmsum atriðum, þá stendur það at-
riðið einmitt óhaggað, sem valtýska mál-
gagnið nú er að gefa í skyn, að dr. Finnur(!)
ætli að láta verða því að falli hjá stjórn-
inni nfl. 50 kr. veðið, sem þingmannaefn-
in eiga að setja um leið og þau bjóða
sig fram. Sé þetta sú meinloka í frv.,
er geri það óhæft til staðfestingar, þá er
það sannarlega engum öðrum en Valtý-
ingum að kenna, að hún stendur þar, því
að þetta var í frv. upphaflega frá þeirra
hendi. Ekki er það »fleygur«, sem heima-
stjórnarmenn hafa hleypt inn í það.
Nú erum vér svo sanngjarnir að geta
þess ekki til, að Valtýingar hafi sett þetta
í frv. til þess að láta það verða því að
falli, heldur mun sannleikurinn sá, að hvor-
ugur flokkurinn hefur haft neitt við þetta að
athuga, enda hefur enginn lögfræðingur
hvorugu megin minnzt á það. (Skyldu það
hafa verið þegjandi samantekin banaráð
af beggja hálfu ?!!) Vér munum ekki ept-
ir, að á þetta atriði hafi neitt minnst verið
í þingræðum, og í nefndunum í n. d. (bæði
1901 og 1902) var að eins talað um, hvort
ekki væri rétt að hækka þetta gjald að
mun, t. d. upp í 100 kr., en alls ekki um,
að þetta ákvæði væri neitt athugavert í
sjálfu sér. En svo er það snemma í sept.,
þá er fregn var komin um það til Hafn-
ar, að frv. væri samþykkt, að dr. Finnur
getur þess í »Politiken«, að þetta ákvæði
geti verið varhugavert, með því að ekki
sé gert ráð fyrir sllku kjörgengisskilyrði f
stjórnarskránni. A þessu einu byggir val-
týska málgagnið það, að dr. Finnurséað
brugga frv. banaráð, og þessu muni hafa
verið spýtt ( hann héðan að heiman. Það
er fremur sennilegt eða hitt þó heldur,
þar sem þetta hafði aldrei borizt á góma
hér. Byggi dr. F. þetta á öðru en sinni
eigin hugsun, sem líklegt er, þá mun það
vera frá dönskum lögfræðingum komið,
ef til vill frá ráðgjafanum sjáltum. Oger
til lftils að berja þá vitleysu blákalt fram,
eins og valtýska málgagnið, að það sé
heimastjórnarflokknum að kenna(!) ef frv.
verður 'ekki staðfest, sakir ákvæðis,
sem Valtýingar sjálfir hafa sett í
það. En hvernig ráðgjafinn líturáþetta,
það geta sannarlega hvorki heimastjómar-
menn né Valtýingar ráðið við. Þar munu
báðir standa alveg jafnt að vfgi. Þyki
ráðherranum þetta vera í mótsögn eða
ekki í samræmi við stjórnarskrána, þá er
víst varla unnt að breyta þeirri skoðun
hans, enda mun hann naumast hafa öðl-
azt hana frá dr. Finni. Vér getum ekki
séð, hvað Valtýingar geta grætt á því, að
vera að fleka þessari heimsku framan í
fólk, að dr. Finnur, innblásinn héðan að
heiman, sé að róa í ráðgjafann til þess að
staðfesta ekki þetta frv. Fyr má nú vera
einfeldningsháttur, en að ímynda sér að
fólk trúi öðru eins bulli.
Og að því er snertir fullyrðingu valtýska
málgagnsins um allshugarfylgi valtýska
flokksins við þetta frv., þá er þvl svo hátt-
að, að eini maðurinn f neðri deild í sum-
ar, sem virtist hafa verulega horn í sfðu
frumvarpsins, og var auðsjáanlega mein-
illa við það, þótt hann væri að slá úr og
í, og þ æ 11 i s t því hlynntur, það var Guð-
laugur sýslumaður. Það þarf ekki annað
en að lesa hina löngu og garralegu ræðu
hans í B-deild Alþt. 1902 44.—51. d. til
að sannfærast um, að óvild gegn málinu
1 heild sinni er þar látin bitna á nefnd
þeirri, er hafði það til meðferðar. Sama
manni var og heldur ekki sérlega annt um
að flýta mjög fyrir því á þinginu 1901.
Það er oss kunnugt um. Því fer nfl. harla
fjarri, að þetta mál sé sérstaklega nokk-
urt áhugamál Valtýinga, og það er held-
ur ekkert sérstakt áhugamál hins flokks-
ins, vegna þess, að það eptir eðli sínu er ekki
og getur ekki verið flokksmál. Báðir
flokkar standa því alveg jafnt að vfgi og
óháðir gagnvart því, nema hvað ö 11 u
heldur væri ástæða fyrir heimastjórnar-
flokkinn, að leggja verulega áherzlu á, að
málið næði fram að ganga, og að kosið
yrði leynilegum kosningum á næsta vori,
því að á því leikur lítill vafi, að sá flokk-
ur mundi einmitt græða mikið við þær
kosningar, en hinir tapa, sakir þess, að
við síðustu kosningar varð niðurstaðan
sú, að valtýsku kandídatarnir munu hafa
átt sárfáa kjósendur, er heima sátu og
ekki sóttu kjörfundi, en heimastjórnarmenn
miklu fleiri, vegna þess að kosningaróðr-
inum frá Valtýinga hálfu var beitt þannig,
að þar sem ekki var unnt að vinna kjós-
endur til að kjósa kandídatana þeirra, þá
var öll áherzlan lögð á að setja þá kjós-
endur heima, og það mun allvíða hafa
tekizt. Að minnsta kosti er oss kunnugt
um, að í sumum kjördæmum hér nærlend-
is komu flest eða öll kurl til grafar Val-
týinga meginn. Það er því dálítið hæpið
fyrir þá að »spekúlera« við leynilegar kosn-
ingar f þeim, sem heima sátu síðast. Það
eru einmitt Valtýingar, sem mættu gleðj-
ast yfir því, ef kosningalögin yrðu ekki
staðfest að þessu sinni, því að þeir mundu
miklu fremur falla við þá kosningarathöfn
en hina eldri. En það er auðvitað hyggi-
legt af þeim, ef lögin verða ekki staðfest
að hafa vaðið fyrir neðan sig til þess að
geta afsakað væntanlegan ósigur með
hefði, hefði, að hefðu leynilegar kosn-
ingar verið, þá hefðu þeir unnið. Lítið
er lítið.
Heimastjórnarflokkurinn á þingi vildi f
heild sinni gjarnan óska, að lögin yrðu
staðfest, og að kosið væri eptir þeim næsta
vor, til þess að það sæist .berlega, hvoru
meginn sannarlegt fylgi þjóðarinnar væri,
því að heimastjórnarmenn eru ekki smeikir
við þann úrskurð, vita, hvernig hann
mundi falla. En hvort lögin verða stað-
fest eða ekki, um það mun hvorugur flokk-
urinn engu ráða. En verði þeim synjað
staðfestingar, mun það naumast verða
vegna 50 kr. veðsins eins, heldur að lík-
indum fremur vegna þess, að lögin eru ekki
sniðin eptir dönsku kosningalögunum, held-
ur mestmegnis eptir kanadiskum lögum.
Vér getum ímyndað oss, að Alberti þætti
þ a ð versti gallinn, og lögin óhafandi
vegna þess. Enekki verður heimastj,-
mönnum heldur um það kennt.
Hugleiðingar um höfuðstaðinn.
Eptir Ævar gainla.
I.
Það ber sjaldan við, að ferðamenn, er
koma til höfuðstaðarins og dvelja þar lengri
eða skemmri tíma, finni köllun hjá sér til
að láta opinberlega í ljósi álit sitt á þess-
um höfuðstað landsins, en eg verð samt
að álíta, að það gæti haft nokkra þýð-
ingu, að bæjarbúar fengju stundum að
heyra einhverjar raddir frá utanbæjarmönn-
um um höfuðstaðarlífið, eptir þvísemþað
kemur öðrum fyrir sjónir. Sé sá máls-
háttur sannur, að glöggt sé gests augað, og
eg efast ekki um að svo sé, þá getur verið
að aðkomumaður geti bent á hitt og þetta,
er betur mætti fara og öðruvísi ætti að
vera. Eins og það er eðlegt, að bæjar-
búar »kritiseri« okkur sveitakarlana, er
þeir heimsækja okkur, eins verðum við
að .hafa leyfi til að segja okkar meiningu
um höfuðstaðinn, er vér gefum' oss tóm
til frá vinnunni og arginu heima í sveit-
inni að bregða oss þangað.
Eg hef ekki komið til Reykjavlkur næst-
liðin 12 ár, þangað til í sumar, að svo
stóð á, að eg varð að dvelja þar einn
mánuð, mánuðinn, sem þingið var haldið.
Eg kynntist því dálítið bænum og fólk-
inu. Breyting sú, sem orðið hefur á bæn-
um síðan 1890 er mjög stórfelld, miklu
meiri, en eg hafði gert mér hugmynd um.
Að vísu hafði eg frétt um hið mikla að-
streymi úr sveitinni til bæjarins þessi síð-
ustu ár og þar afleiðandi fólksfjölgun, en
eg hélt samt ekki, að bærinn væri orð-
inn svona víðáttumikill, að hann væri bú-