Þjóðólfur - 17.10.1902, Side 2

inn að gleypa allt Skuggahverfið, og teygja
sig allt inn að Rauðará, en á hinn bóg-
inn suður um Skólavörðuholt og næstum
að svonefndum Félagsgarði. Þá er eg
var hér 1890 þótti mokkurskonar einsetu-
bústaður í Þingholtunum, ogí Skuggahverf-
inu var álitið, aðenginn »almennilegur« mað-
ur settist að. Það úthverfi var í hinni tpestu
fyrirlitningu, en nú er annað orðið uppi
á teningnum. Þar kvað búa ýmsir sterk-
efnaðir menn, skipstjórar og fleiri bæjar-
stólpar, endar eru hús þar allreisuleg, og
staðurinn einna fegursta plássið í bænum,
að mér þykir. Það hefur því skinnazt
upp Skuggahverfið gamla. Og nú mun
engum þykja nein læging að búa þar.
Hinar miklu húsabyggingar í bænum á
síðtistu árum munu margir vilja telja til
framfara. Getur verið að svo sé. En
húsafjölgunin leiðir af fólksfjölguninni, það
tvennt helzf í hendur. Og í fólksfjölgun-
inni munu vera framfarir segja menn, að
minnsta kosti fyrir höfuðstaðinn. En eg
get ekki varizt þeirri hugsun, að það sem
er framför eða gróði fyrir höfuðstaðinn,
að því er fólksfjölgun snertir, er í mín-
um augum apturför og tap fyrir þann
hluta eða þá hluta landsins, sem verða
fyrir burtflutningnum. Að vísu er mikill
munur á því, hvort menn flytja af landi
burt til Amerlku eða til Reykjavíkur, því
að hinir síðartöldu eru þó ekki tapaðir
ættjörðunni, en hvortveggju eru jafnt tap-
aðir fyrir sveitirnar, fyrir landbúnaðinn.
Og það tap er allmikið á ári hverju. Það
hlýtur að vera eitthvað öfugt við það,
þegar efnaðir bændur rífa sig upp frá
góðum búum og stundum frá sjálfseignar-
jörð sinni og flytja til Reykjavíkur, hrófa
þar upp húskofa yfir sig og ganga á eyr-
ina eða verða hlaupadrengir einhvers kaup-
mannsins. Og fæstir þessara manna munu
sitja á »sjálfs síns eign« þar í bænum,
þegar fram f sækir.
Eg þekki meðal annars tvo sveitunga
mína, sem fyrir 3—4 árum fluttu sig til
Reykjavíkur, menn, sem bjuggu við góð
efni, og annar sjálfseignarbóndi. Hann
seldi jörðina fyrir litlu meira enhálfvirði,
og það, sem þeir báðir seldu af fénaði,
urðu þeir að lána að mestu leyti. Hitt;
sem eptir var óselt, var rekið til Reykja-
víkur um haustið og slátrað þar. Báðir
þessir menn hafa byggt sér hús í bænum.
En fátæklegt þótti mér inni hjá þeim, og
að mun óþrifalegra en í baðstofunum þeirra
í sveitinni áður. En báðir þessir menn
voru þó af náttúrunni þrifnaðar- og hirtn-
ismenn. Mér fannst eins og þeir hefðu
gengið ofan í jörðina, bæði andlega og
lfkamlega, sfðan eg sá þá síðast. Þeir
voru miklu daufari í bragði, orðfærri og
áhyggjulegri. En ekki vildu þeir samt
kannast við, að þeim leiddist eða liði illa.
Ep þeir þurftu ekki að segja mér það, eg
sá, að höfuðstaðarloptið hafði ekki orðið
þeim hollt. Og eg frétti það annarsstað-
ar frá, að .efnahagur þeirra væri þannig,
að eignir þeirra mundu ekki nándarnærri
hrökkva fyrir skuldum, ef eptir þeim væri
gengið. Auk þess var annar farinn að
drekka til muna, en var mesti reglumað-
ur heima í sveitinni sinni.
Þótt eg hafi nefnt að eins þessi dæmi,
er eg þekkti, þá veit eg, að þau eru miklu
fleiri. Hins vegar kemur mér ekki til
hugar, að neita því, að ýmsir hafi haft
»gott upp úr því« að flytja til Reykjavík-
ur, einkum menn, sem ekkert höfðu að
missa,. engar eignir áttu, og ekki hafa sett
sig úr færi að taka hverja vinnu, er fáan-
leg var. En eg þekki svo mikið til, að
það sem margir sveitabændur flaska á,
þegar þeir eru orðnír búsettir í Reykja-
vík, það er ofmikil eyösla fyrstu árin í
samanburði við efnahagmn. Menn hugsa
ekki út í það, að það er dýrt að búa f
höfuðstaðnum. Menn finna ekki svo mjög
til þess í fyrstu, meðan menn eru að eyða
búsleifunum og þurfa ekki beinlínis að
kaupa allar nauðsynjar, en þá er þæreru
þrotnar, sem opt mun verða nokkuð fljótt,
þá þyngist fyrir fæti. Og þá mun »sveita-
bændunum« gömlu í Reykjavík veita full-
erfitt að hafa í sig og á, að minnsta kosti
sumum hverjum. Eg þekki vel þetta gamla
166
viðkvæði hjá bændum þeim, er til Reykja-
víkur flytja, að þeir geti ekki haldizt við
í sveitinni fyrir vinnufólkseklu, háu kaup-
gjaldi o. s. frv., og skal eg sízt neita því,
að það hafi við nokkur rök að styðjast,
einkum í sumum sveitum. En það er al-
staðar við einhverja erfiðleika að stríða
í lífinu. Menn flýja þá ekki, þótt menn
flytji til Reykjavíkur. Og svo hefur mér
sýnzt, að menn verði að hafa þar tölu-
vert fyrir lífinu, ef vel á að ganga, að
minnsta kosti þeir, sem eiga að lifa af
handafla sínum. Og það segi eg satt, að
þótt eg sé enginn búhöldur í sveit, og finni
að kaupgjald vinnufólksins sé hærra en
áður var, og erfitt að halda góðum hjú-
um, þá mundi hagur minn þurfa töluvert
að breytast til þess, að eg flytti til Reykja-
víkur. Mér finnst eins og eg væri þá orðinn
annara þjónn, sem daglaunamaður, kominn
upp á náð og ónáð vinnuveitandans, auk
þess, sem eg er handviss um, að eg vesl-
aðist upp úr leiðindum, ef eg heföi ekki
alltaf eitthvað fyrir stafni. Eg heföi enga
skemmtun af að eigra þar aðgerðalaus á
mölinni, eða hýma við búðardiskinn. Og
svo er eg nærri viss um, að eg yrði efna-
laus á fáum árum. Eg kynni ekki að lifa
í Reykjavík.
Þarfasta málið á dagskrá.
Eptir sveitakennara.
Mörg eru málin á dagskrá hjá þjóðinni
um þessi nýafstöðnu aldamót, enginn neit-
ar því, — en eitt hið þarfasta mál er efa-
laust menntunarmálið. Ef því máli
verður hrundið farsællega áfrám til ham-
ingju þjóðar og lands, — eru um leið reist-
ir þeir hyrningarsteinar, sem öll blessun
og heill framtíðarinnar byggist á.
Eins og maðurinn getur aldrei flúið sjálf-
an sig — hvert sem hann fer, á líkan
hátt getur þjóðin í heild sinni ekki flúið
sig sjálfa. Kraptar þeir og hæfileikar, sem
liggja leyndir hjáþjóðinni, verðaaðkoma
sem mest fram til starfa. Það verður að
setja þá í hreyfingu og optast með utan-
aðkomandi áhrifum, ef þjóðin sjálferand-
varalaus. Utanaðkomandi áhrif verða að
vekja þann, sem sefur fast. — Og eins og
verður að kenna barninu að læra það að
læra, á líkan hátt verður að kenna þjóðinni,
að fálönguntil þess að brúka þau farsælustu
hjálparmeðul, sem geta gert hana sann-
menntaða og sjálfstæða þjóð.
Eg hef ávallt tekið eptir því, þó ein
aðferð í kennslu sé yfirleitt brúkuð, þá
verður þó allt af að breyta til með hana
og gera hana mismunandi, eptir skilningi
og lundarfari nemandans. A líkan hátt
má ætla, að það skólafyrirkomulag, sem
hefur gefizt vel hjá öðrum þjóðum, verði
að vera á eínhvern annan veg hjá okkur
íslendingum. Það er búið að rita talsvert
um mennta'málið nú hin síðustu árin, og
skoðanir manna á því máli gerast misjafn-
ar, eins og í flestum öðrum málum. Samt
virðist svo, að flestir vilji, að skólar séu
reistir meira og minna í sveitum landsins.
Og það mjög margir, að sumra áliti.
En hafa þessir menn skoðað málið rétt?
Að mínu áliti hafa þeir ekki gert það,
eða slzt á nákvæman hátt. En svo geta
þeir máske eins líka sagt um mig.
Eg álít ekki heppilegt, að skólahús séu
byggð víðsvegar um allar sveitir, fyr en
það er komið inn í meðvitund þjóðarinn-
ar, að það sé óhjákvæmilegt. Sveitafé-
lögin verða fyrst að sjá þörfina fyrir siík-
um skólum, og þjóðin i heild sinni verð-
ur að óska eptir þeim — verður að þrá
þá. Deyfð og áhtigaleysi almennings á
menntamálinu, verður íyrst að hvería, en
í þess stað að koma áhugi og samverk-
andi viljakraptur. Þá er tíminn kominn
til þess, að reisa þessa mörgu skóla, þá
er almenningur búinn að skilja tilgang
þeirra, og þá mun hann sannfærast um gagn
það, sem þeir gera og loks, þá mun hann
leggja sitt bezta til, að þeir haldist sem
bezt við og séu brúkaðir sem mest.
Það fyrsta sem menn verða að athuga
æfinlega, þegar um þjóðlegt mál er að ræða,
að það sé gert samkvæmt þjóð og landi
því, sem það á að gerast í. Það verður
að vera þannig útbúið, að það samlagist
við þau kjör, sem landsmenn búa við, og
eins verður að taka tillit til veðráttunnar.
Það vita allir, að ekki þrífast hér allar
þær jurtir, sem frjófgast í hinum ýmsu
fjærliggjandi löndum, vegna kuldans og
jarðvegsins, — á líkan hátt virðast sumar
andlegu jurtirriar ekki geta gert það held-
ur, nema máske með einhverjum breytt-
um skilyrðum, frá því sem þær höfðu í
upphafi. Og þau skilyrði þekkja ekki
aðrir en þeir, sem hafa fengið reynslu og
þar með þekkingu á þjóð sinni og landi
sínu. Ef menn ætla að lækna meinin,
verða menn í þessu tilliti, að þekkja vel
þjóðlíkamann, þekkja hina sérstöku parta
hans, eins og hann allan í sinni heild.
Og umfram allt, þekkja aðallíffærið -—
hjartað. Þeirsem þekkja þaðoggeta
greint í sundur slög þess, þeir eru menn-
irnir, sem geta læknað meinin. Vegna
þess ríður á, að skoða allt nákvæmlega
og þekkja vel kjör landsmanna.
Mér er sama hver mælir á móti, að
umgangskennslan er eina rétta
kennsluaðferðin til sveita, að
sinni.
Að byggja upp skólahús með öllu þar
að lútandi, og það eins mörg og presta-
köllin eru, og máske eins mörg og kirkj-
urnar eru taldar, — er hrein og bein lopt-
kastalabygging, — langt fyrir ofan þjóð
vora og land. Skólar upp til sveita geta
enn ekki þrifizt, nema ef væri á einstaka
stað á landinu. Þörfin á slíkura skólum
er að vísu nóg, en hún verður að komast inn
í huga almennings. Þjóðin verður fyrst
að finna til sjálf og geta séð, að nauðsyn
ber til, að skólarnir komi. Seinni tíð
leggur henni þessi skilyrði í skaut.
Það er ekki nóg, að byggja skólahúsin
— það þarf margt fleira. Almenningur
er víða svo i!la staddur, að aðstandendur
barnanna geta hvorki fætt eða klætt barn-
ið sitt í skóla svo viðunandi sé. Þeir,
sem ekki trúaþessu, þekkja ekki hin marg-
víslegu kjör landsmanna. Það sem á að
verða alþýðlegt og um leið farsælt fyrir
þjóðina, verður að skapast á brjóstum
hennar og gerast við hjartaslögin hennar,
— en ekki með hugann einvörðungu út í
geimnum. Það verður að gerast samkvæmt
eðli hennar og kjörum í fyrstu, með
hliðsjón af annara þjóða háttum og færa
sig þannig smátt og smátt áfrant á menn-
ingarbrautinni.
Eg hef tekið eptir því, að margir þeir,
sem ritað hafa um menntamálið, hafa
meira og minna minnst á umgangskenn-
arana með þeim hug, að gera þá fremur
lítilsverða í stöðu sinni og í augum lands-
manna, — og jafnvel ekki brúkanlega nerna
út úr neyð. Líka má skilja, að þeir séu
svo óupplýstir og ómenntaðir, að þeirþess
vegna ekkj, geti kennt að nokkru gagni.
Þó þetta eigi sér máske stað, þá nær það
engri átt að dæma þá alla svo. Og að
berja það árlega inn í meðvitund þjóðar
sinnar, að þeir menn, sem munu hiklaust
vera einir af hennar þörfustu mönnum —
séu að kalla óbrúkandi, það er bæði ó-
kurteist og skaðlegt.
Þjóðin missir virðingu sína af þvf á
þessum mönnum og starfi þeirra.
Það virðist drengilegra, að þessum
mönnjum væri sýndur meiri sómi, bæði í
orði og á borði. Umgangskennarastarfið
er mjög erfitt, sé það leyst samvizkusam-
lega af hendi.
(Niðurl.).
Atferli dr. Valtýs.
Blaðinu »Vestra« hefur verið send svo-
látandi grein frá Kaupm.höfn (birt í blað-
inu 1. þ. m.):
Það undrar oss landa hér, hve dr. Val-
týr- Guðmundsson er djarfur, þá er hann
kemur heim og fer að segja náunganum
sögur um framkvæmdir sínar og afreksverk
í pólitíkinni. Hann lætur eins og það sé
honum að þakka, að stjórn landsins verði
framvegis í landinu sjálfu. Hann gerist
einnig svo djarfur, að hann afneitar nú
öllum orðum sfnum 1 stúdentafélaginu
danska, þótt bæði hann og margir aðrir
viti, hve ákaft og bersýnilega hann barð-
ist þar á móti heimastjórn. íslendingar
ættu að vita, hvernig Valtýr hefur barizt
hér á móti heimastjórn, eins og flestum
löndum hér er nú loksins orðið kunnugt.
Eg skal skýra frá því, sem eg heyrði einn
nákunnan merkan mann segja í sumar um
framferði Valtýs í stjórnarskrármálinu. Sá
eini maður, sem hér fylgir Valtý í pólitík-
inni, var að hrósa honum fyrir frammistöðu
hans, og þá sagði hinn maðurinn frá því
í viðurvist hér um bil 40 manna, að Val-
týr hefði reynt að finna ráðgjafa Islands
þrisvar sinnum rétt fyrir jólin. Svo var
maður þessi nákunnttgur öllu, að hann til-
greindi klukkustund og dag, hvenær þetta
var. Tvisvar fór Valtýr forgefins til ráð-
gjafans, en í 3. sinn náði hann taii hans
og setti eg það á mig, að það var á Þor-
láksmessu, h. 23. desbr., einni stundu eptir
hádegi. Ráðgjafinn sagði þá Valtý, að
hann ætlaði að bjóða Islendingum að kjósa,
hvort þeir vildu heldur hafa ráðgjafa sinn
búsettan framvegis hér í Kaupmannahöfn
eða á Islandi. Þessu svaraði Valtýr með
því, að segja að þetta væri það versta,
sem stjórnin gæti gert, þá kæmist aldrei
friður á í landinu og marga óhamingju
mundi af því leiða. Reyndi hann þannig
með mörgum orðum, að telja ráðgjafann
af þessu og hindra það, að stjórn íslands
yrði flutt inn í landið. Fylgifiskur Val-
týs spurði nú, hvernig ræðumaðurinn vissi
þetta, en hann kvaðst eigi nafngreina)heim-
ildarmenn fyrir hverjum sem hafa vildi,
en kvað þetta áreiðanlegt. En þá sagði
annar maður svo allir heyrðu, að ráðgjaf-
inn sjálfur hefði sagt sér þetta með sömu
orðum á jóladaginn, og kvaðst þá Valtý-
ingurinn trúa, enda er enginn efi á þessu.
En af þessu sést, hvernig valtýskan er
byggð á leynimakki og óhreinlyndi, og
hvernig Valtýr hefur til hins síðasta bar-
izt með öllum vopnum á möti heimastjórn
og búsetu ráðgjafans á íslattdi.
Hafnarstúdent.
Nýjar bækur
senðar Þj ó dólfi.
1. Augustinns Bekendelser 156 bls. 8™.
Det nordiske Forlag. Köbenhavn.
Þetta rit hins mikla kirkjuföðurs Agúst-
ínttsar biskttps í Hippo regius (nú Bona)
í Norður-Afríktt (•{• 430 e. Kr.) er frægt
í kirkjunni, og hefur verið snúið frá frum-
málinu (latínu) á flest höfuðmál kristinna
þjóða. 1 Engin þýðing á því er þó til á
íslenzku. Hinn hálærði guðfræðingur Har-
nack prófessor í Berlín segir um þessar
»játningar« Agústínusar, að það sé »mál-
verk af mannssálinni, ekki rftgerð um
skynsemi, vilja og tilfinningu í manninum,
ekki þyrkingsleg rannsókn á sálarlífinu,
eða lauslegt hugmyndatildtir og vandlæt-
andi sjálfskoðun, heldur nákvæm lýsing
á manni á framfaraskeiði hans frá barn-
æsku til þroskaáranna með öllttm fýsnum
hans, tilfinningum, baráttu og yfirsjónum«.
Bók þessi er einn þáttur af kristilegum
vakningarritum, er danskur prestur J. Palu-
dan Miiller í Snesere gefur út á kostnað
Ernst Bojesens forlagsiris (det nordiske
Forlag). Stutt æfisaga Agústínusar er fram-
an við bókina, sem er mjög vönduð að
öllum frágangi.
2. Magdiilene Thoresen : Signes Historie.
En Fortælling. Köbenhavn & Kristi-
ania. Det nordiske F'orlag 215 bls. 8™
Norska skáldkonan frú Thoresen, sem
nú er 83 ára gömul og ýmsir íslendingar
munu hafa heyrt getið, hefttr ritað marg-
ar sögur úr sveitalífinu í Noregi, er hafa
náð ntikilli útbreiðslu, og þótt vel ritað-
ar. Saga þessi lýsir því, hvernig ung og
falleg bóndadóttir (Signý) verður töfruð af
léttúðugiun prestssyni, er gerir hana þung-
aða, en er viljalaust verkfæri í hendi föð-
ur síns, sem látinn er vera hinn mesti mis-
indiskarl, óprestlegur f öllum hugsunar-
hætti, af því að hann hafði komizt á ranga
hyllu í lífinu, var af háum stigum og í
miklu áliti á námsárunum, en gerðist prest-
ur í afskekktu prestakalli uppi til fjalla í
Noregi, út úr vonbrigðum og slarki, og