Þjóðólfur - 31.10.1902, Blaðsíða 2

174
Miklu verra er það, hvernig höf. tengir
saman orð (t. d. lýsingarorð og nafnorð)
sem alls eigi geta átt saman og myndar
á þann hátt skrípi, sem ekki geta á nokk-
urn hátt staðizt, — t. d. þar sem segir að
sjónin sé karlæg(H) og vonin vot-
eyg(!). »Hádegis-bjarmi« er ekki til,
heldur kveldbjarmi og morgunbjarmi.
»Skrúfhærður kjúklingur« getur
heldur ekki átt sér stað, því að gæsa-
ungar og hænuungar eru alls ekki hrokk-
inhærðir.
í kvæðunum úir og grúir af kynlegum
og fáránlegu »kenningum«. Að gang a er
= »ota gönguteinum«, »vafra«, »eigra«,
»hrökla fótum«(!!) víkja sér á fótum« o. s.
frv. — að hugga eða gleðja kallar skáldi:
að »þagga tómlei[k«, og»bólstrum
létta af hvarmi«. Að yrkja er = að
»hreyfa ljóði«, »æpa á Braganótum«,
»bræða, móta og steypa feðragull«.
Augun heita: »brúna!jórar«, »brúnaleipt-
ur«, »brúnablámi«, »ennissól« o. fl. Lík-
aminn heitir: »hreysi andar«, »hulstur
sálar«, en hugskotið eru»Munavas-
ar(!!); hugsanir »muna sina?« og fl., sem
oflangt er upp að telja.
Sólina kallar hann dulspaka og
»sn i 11 i m át ta« og segir að hún fari að
leita að gulli vestur í Klondyke! — Einn-
ig talar hann um setu við »dauðans tær«,
»veisur bernskutára«, »eldibranda
vizku og þarfa«, og »gneypan (= álútan)
byltingastormvind*, hlákuþey« sem »brenn-
ir« o, s. frv. — Hann hefur mjög miklar
mætur á sérstökum orðum, og hefur áður
verið bent á ýmsan f a t n a ð, sem hann
notar einatt til þess að breiða yfir hug-
myndafátækt sína. Ennfremur er »Mu n i«
(í mörgum samsetningum), »hjúfurblær«,
»hjúfurskúr«, »að hjúfra«, »hlein« — allt
einstaklega handhæg uppfyllingarorð í
kvæðum höfundarins.
Þótt margt sé enn ósagt um þessa ein-
kennilegu ljóðabók, skal nú látið hér við
lenda að sinni. Sumum kann að þykja,
að hér sé litið meira á galla en kosti
bókarinnar, og kemur það af þeirri ein-
földu ástæðu, að gallarnir eru svo margir,
að hið fáa, sem nýtilegt er í bókinni,
hverfur algerlega. Hún hefur ekkert við
sig, sem geti laðað menn að henni; smekk-
leysurnar og skrípin vekja óþægindi. —
Það er furða, að svona kvæðabók skuli
geta komið á prent á þessum tímum. Hún
óprýðir bókmenntir vorar, ef hún getur til
bókmennta talizt. Og er eg hræddur um
að sess Braga fari ekki að verða mikið
hefðarsæti, ef slíkir og þvílíkir hagyrð-
ingar gera sig þar svo heimakomna sem
Guðmundur Friðjónsson.
Kolskeggur.
• '1 Í H-li'i l l . I
t--f -^rré /c rX' /'
Frá útlöndum.
Dönsk blöð nýkomin frá 4.—13. þ. m.,
skýra frá setningu ríkisdagsins 6. þ. m.
Forseti í landsþinginu var kosinn H. N.
Hansen konferenzráð í stað H. Matzens
prófessors, er lengi hefurverið forseti lands-
þingsins meðan hægrimanna meirihlutinn
hafði þar afl atkvæða. í fólksþinginu var
Hermann Trier endurkosinn forseti með
öllum atkvæðum. í fjárlagafrumvarpinu,
(1903—1904) er fjármálaráðherrann lágði
nú fyrir þingið, er tekjuhalli áætlað-
ur 4.228,800 kr. Það vantar á, að tekj-
urnar hökkvi fyrir útgjöldunum. í ræðu
þeirri, er fjármálaráðherrann hélt um leið
og hann lagði frumvarpið fram, lýsti hann
ekki fjárhagnum glæsilega, því að sam-
kvæmt landsreikningunum 1901—2 væri
tekjuhallinn nál. 10 miljónir kr. (9.750,000).
Tekjurnar, einkum tolltekjur, færu ávallt
þverrandi, en útgjaldakröfurnar vaxandi.
Verður því erfitt fyrir ráðaneytið, er kom
að tómri féhirzlu, að fylgja þeirri stefnu,
er vinstrimenn höfðu áður en þeir kom-
ust til valda nfl. að lækka skatta og út-
gjöld almennings.
Ráðaneytisforsetinn lagði fyrir lands-
þingið frumvarpið um sölu Vestureyja,
hér um bil óbreytt eins og fólksþingið
samþykkti það síðast, og verður það nú
líklega að lögum. Kennslumálaráðherr-
ann hefur aptur lagt kirkjumálafrumvarp
sitt fyrir þingið og hinir ráðherrarnir aðra
uppvakninga.
Jöhncke flotamálaráðherra datt og lær-
brotnaði í stiga, er hann gekk út úr fólks-
þinginu.
Tíðindi frá öðrum löndum harla lítil.
Búaforingjarnir hafa ekki fengið leyfi til
að heimsækja Vilhjálm keisara í Berlln,
vildu ekki ganga að skilmálum þeim, er
þeim voru settir við heimsóknina.
Verkfallið mikla í kolanámunum í Penn-
sylvaníu heldur áfram og horfir til stór-
vandræða. Hefur alstaðar orðið að loka
skólum vegna kolaleysis. Eitt blað skýrir
frá því, að síðan verkfallið hófst, — en það
hefur staðið uro 5 mánuði — hafi vinnu-
leysingjarnir myrt 20 manns, er hafi ætíað
að taka til vinnu aptur (»skrúfubrjóta«),
og getur lögreglan ogherliðið ekki hindrað
slík glæpaverk. Nafnkunnur prestur í
Boston E. Hale, sagði meðal annars í
ræðu fyrir skömmu: »Það verður að
binda enda á deiluna, annaðhvort verður
Pennsylvaníurfkið eða Bandaríkin í heild
sinni að taka að sér umsjón kolanám-
anna, eða varpa eign sinni á þær. Það
ætti ekki að geta átt sér stað í lýðveldis-
ríki, að ómissandi nauðsynjavara, sem
drottinn hefur veitt mönnunum, sé í vörzb
um 20 eða 50 manna«.
Óvenjulega mikill uppskerubrestur hef-
ur verið í Norður-Svíþjóð, og útlit fyrir
hin mestu vandræði. í heilum sóknum í
Norrbotten er t. d. engin kýr á lífi, það
hefur orðið að lóga þeim vegna fóður-
skorts. Stjórnin hefur þegar gert alvar-
legar ráðstafanir til að afstýra yfirvofandi
hungursneyð í vetur með því að senda
ókeypis peningafóður úr öðrum landshlut-
um eða létta fyrir flutningi þess til norð-
urhéraðanna. Jafnvel 1 Dölunum og norð-
urhluta Vermalands er talað um bjargar-
skort vegna uppskerubrests, og séu þess
fá dæmi þar.
Ritsj á.
Nýtt kvæði,
er nefnist »Guðbjörg í Dal« eptir Guð-
mund Guðmundsson stud. med. er nýlega
sérprentað, mjög vel vandað að öllum frá-
gangi. Kvæðið er stutt, að eins 16 er-
indi, og lýsir því, hvernig ung og fríð
bóndadóttir vérður dauðans herfang eptir
miklar þjáningar af sullaveiki, sakir fá-
vizku föður hennar og óbeitar á öllum
holdskurði. í stað þess að leyfa læknin-
um að gera holdskurð á stúlkunni, meðan
tími var til í byrjun veikinnar, leitar fað-
irinn smáskammtalæknis, er þykist geta
læknað sjúkdóminn með lyfjagutli, er hann
selur föður stúlkunnar með okurverði, en
gerir auðvitað ekkert gagn. Þá er allt
er um seinan og stúlkan aðfram komin,
leitar faðirinn læknisins aptur, en hann
getur ekkert aðgert. Og skáldið lýkur
kvæðinu með þessum orðum :
„Og Guðbjörg er ekki sú einasta af þeim |
mér auðvelt það reynist að sanna — | sem
kvatt hefur æskunnar unað og heim I fyrir af-
glöp og vanhyggni manna".
Kvæði þetta á annarsvegar að sýna hina
heimskulegu oftrú margra alþýðumanna á
meðalagutli og ótta við holdskurði, en
hinsvegar vanþekkingu eða vísvitandi fjár-
drátt smáskammtalækna, er nota sér trú-
girni manna og allt þykjast geta læknað
með lyfjum. Er allsennilegt, að einhver
sögulegur fótur sé fyrir kvæði þessu, eða
gæti að minnsta kosti verið, þótt vérvit-
um það ekki. Kvæðið er vel ort og tek-
ur mörgum ljóðum fram, sem meiri kröf-
ur gera.
Innan skamms kvað vera von á nýju
kvæði eða kvæðakerfi, er nefnist »Streng-
leikar« eptir sama höfund. Las hann það
upp 1 Stúdentafélaginu í fyrra og var það
einróma álit þeirra er á hlýddu, að það
væri snilldarfagurt og að þar hefði höf.
bezt tekizt, enda mun það sjást, er kvæð-
ið birtist, og verður þess þá getið nánar.
íslendingasögur,
er hr. Sigurður Kristjánsson hefur gefið
út, eru nú allar prentaðar í 38 heptum,
að eins smáþættir eptir (úr Flateyjarbók og
víðar) er koma útaðári. Af hinum stærri
sögum rak Grettissaga lestina og Þórðar
saga hræðu, er báðar komu út í hitt eð
fyrra. I fyrra komu út Bandamannasaga
og Hallfreðarsaga (vandræðaskálds). En á
þessu ári hafa 7 smásögur verið prentað-
ar (32.—38 hepti): Þorsteins saga hvíta,
Þorsteins saga Síðu-Hallssonar, Eiríks saga
rauða og Grænlendingaþáttur, Þorfinns-
saga karlsefnis, Kjalnesingasaga, Bárðar
saga Snæfellsáss og Víglundarsaga, og eru
þær að vísu ekki allar sannsögulegar, eins
og kunnugt er, en þó meira og minna
»historiskt« í þeim flestum eða öllum.
Þessar sögur eru auk þess almenningi miklu
ókunnari, en hinar almennu og alþekktu
Islendingasögur, því að þær hafa miklu
sjaldnar verið gefnar út. Sama er að
segja um smáþættina, sem eptir eru, því
að þeir eru enn ókunnari öllum þorra
manna hér á landi, en eru þó að mörgu
leyti merkir og einkar skemmtilegir flestir.
Þeir eru því nauðsynlegur og mikilsverð-
ur viðauki við þetta ágæta og ódýra rit-
safn, er ætti að komast »inn á hvert ein-
asta heimili« á Islandi, ekki síður en guðs-
orðabækur og barnalærdómsbækur. Það
eru hinar fornu bókmenntir vorar, þar á
meðal ekki sízt fornsögur vorar, sem mest
og bezt hafa stuðlað að því, að varðveita
þjóðræknis- og þjóðernistilfinningu lands-
manna, með því að vekja aðdáun þeirra
á hinum fornu hetjum og geyma minn-
inguna um þá staði, þar sem þær hafa
lifað og unnið afreksverk sín. Það er ó-
trúlegt, hve slík minningarbönd geta tengt
menn traust við »land og fólk og feðra-
tungu«.
Annars þarfnast Islendingasögur engra
sérstakra meðmæla. Þær eru svo þjóð-
kunnar og yfirburðir þeirra fyrir löngu
viðurkenndir af öllum menntuðum mönn-
um, sem nokkur kynni hafa af fornnor-
rænum bókmenntum. Þetta stórfellda fyr-
irtæki hr. Sig. Kristjánssonar, sem nú er
að mestu til lykta leitt, verðskuldar þvf
þökk allra þjóðhollra íslendinga.
Fyrirlestur.
Á fundi fornleifafélagsins 25. þ. m.
hélt dr. B. M. Ólsen fyrirlestur um fundn-
ar leifar af hörg eða blótstað í Hörgsdal
í Mývatnssveit, er hann og kapt. Daníel
Bruun rannsökuðu í sumar, og hefur
skýrsla frá dr. Ólsen um það áður birzt
1 Þjóðólfi (5. sept. síðastl.) og vísast því
til hennar hér. En fyrirlestur þessi var auð-
vitað nokkru fyllri en sú skýrsla. Gerði
dr. Ólsen fyrst grein fyrir ferð sinni norð-
ur í sumar, og lék sérstöku lofsorði á alla
þá fyrirgreiðslu, er hann hefði fengið til
fararinnar hjá Benedikt prófasti Kristjáns-
syni á Grenjaðarstað, er útvegaði honum
hesta og fylgdarmenn frá Grenjaðarstað
að Hörgsdal. Um leið gat dr. Ólsen þess
út af ómaklegum óhróðri, er séra Bene-
dikt hefcji orðið fyrir í blöðunum út af
Presthólamálinu fræga, að hann hefði séð
þess vott í stofunni á Grenjaðarstað, hvern-
ig séra Benedikt væri metinn af sóknar-
börnum sínum, því að þau hefðu gefið
honum í minningu 2o ára prestsþjónústu
hjá þeim, fagra koparstungu af meistara-
verki Leonardo da Vinci's kveldmáltíðinni
í fagurri umgerð. En í umgerðina undir
myndinni er greipt gullplata og á hana
letrað: »Til Benedikts Kristjánssonar og
Ástu Þórarinsdóttur. Með ást, virðing og
þakklæti«. Á Grenjaðarstað fékk dr. Ól-
sen 2 forngripi handa forngripasafninu;
krossmark lítið með Kristsmynd og tigil-
hníf gamlan, er fundizt hafði suður á
Mývatnsheiði suður af Sellandafjalli. Einn-
ig las hann þar á rúnastein, sem settur
er eptir Sigríði Hrafnsdóttur konu Bjarn-
ar bónda Sæmundssonar á Einarsstöðum
(frá fyrri hluta 15. aldar).
Við gröptinn í Hörgsdal fundust með-
al annars 7 brýni, 1 snældusteinn og kljá-
steinar nokkrir, og hafði dr. Ólsen þá til
sýnis, ásamt fleiri smásteinum, er þar voru
teknir, og virtust vera eldbrunnir og hafa
legið í ösku. Þótti dr. Ólsen lítill vafi á,
að þarna hefði fundizt leifar af fornum
hörg eða blóthúsi, sem nánar er lýst f
skýrslu hans f Þjóðólfi áður. Þótt hörg-
ar væru opt undir berum himni, þá er
það víst, að þeir hafa ekki ávallt verið
það. Eru sannanir fyrir þvf 1 fornritum,
að hörgar hafa stundum að minnsta kosti
verið með þaki = hús, eins og þessi hörg-
ur í Hörgsdal hefur verið.
Dr. Ólsen talaði að síðustu um upp-
runa orðsins »hörgur«, og hvað menn vissu
um hörga eptir fornritunum. Taldi hann
líkast, að »hörgur« væri skylt orðinu »herr«
og hefði fyrst táknað samsafn eða sam-
komu manna, og svo blótstaðinn sjálfan.
Þessa merkingu : samsafn eða fjölda hefði
orðið »hörgur« einnig í norsku, en jafnframt
»fjall« og »grjóthóll«, en á fornþýzku og
engilsaxnesku, þýddi það »lundur«. Hörg-
ar = blótstaðir hefðu ýmist verið »í lundi«
eða á hæðum, grjóthólum, o. s. frv.
Fyrirlestur þessi verður í heild sinni
prentaður í Árbók fornleifafélagsins.
Fregnbréf úr sveitinni.
Borgarfirdi 17. okt.
[Fólksflutningar úr sveitinni.—Aðstreymið í sj'óþorpin —
Veðurátta — Heyskapur — Fjársala — Fjárkaup úr Reykja-
vík — Vörukaup bsenda — Töklarnir bráðna — Urslit
stjórnarskrármálsins.—Utlendri peningaeinokun afstýrt—Val-
týsku flónskunni hnekkt.—Viðreisn þjóðarinnar.].
Herra ritstjóri! Eg hef lofað að sénda
Þjóðólfi línu við og við. Efndirnar eru
ekki góðar, því daglega stritið tekur all-
an tímann frá ritstörfum og hugann með.
Bændur hafa hér í sýslii fáum á að skipa.
Fátt er af dugandi fólki, víðast ekki nema
bóndinn og þá uppgjafamenn og ungling-
ar, en duglegu mennirnir farnir til sjáv-
arins, í kaupstaðina og til Amerlku. Stúlk-
urnar fara á eptir, kunna náttúrlega ekki
við sig innan um tóma bændur og van-
meta eptirlegukindur! Það er ekki nema
von, að svona fari ; ætti fólk að una í
sveitum, þyrfti það að eiga meira af heil-
brigðri skynsemi og yfirleitt standa á æðra
andlegu stigi, Það þyrfti að hafa vit á
að taka náttúruna með hennar unað-
setndum, fram yfir þorpalífið með þess
skrælnaða gróðri, hin hollu og styrkjandi
störf til sveita, fram yfir hið deyfandi stjá
og eril þorpalífsinsi
Veðuráttuna í sumar lofa allir að mak-
leglegleikum, en mest fádæmi eru þó, hve
haustið er gott: ein óslitin blíða og logn
frá því í fardögum fram á veturnætur, ekki
einn einasti illviðrisdagur. Grasbrestur
var nokkur á túnum og mýrum, en mikill
á harðvelli. Þó varð heyskapur í meðal-
lagi, því ekkert handarvik fór til ónýtis,
þurfti nær aldrei að snúa flekk, heyið þorn-
aði jafnótt Og það losnaði.
Málnyta var f betra lagi, og geldfé í
bezta lagi á hold.
Fjárförgun er nú um garð gengin. Hafa
verzlanir í Borgarnesi einkum keypt fé í
uppsýslunni, ogborgað það eptir vikt: 100
pd. kind 13 kr. o. s. frv., hafa borgað
helming af skuldlausri innieign með pen-
ingum, hitt með vörum með reiknings-
vecði. Jóhann bóndi Éyjólfsson úr Sveina-
tungu hefur keypt einkum fé í suður-
sýslunni, um 1700 fyrir íshúsið í Ilvíkog
C. Zimsen kaupmann. Hefur hann borg-
að dilka frá 5=7 kr., veturgamalt fé frá
8—10 kr., 2 vetra sauði 12—14 kr. og
eldri 15—16 kr. ogborgað eingöngu með
peningum.
Bændur hafa um undanfarin ár keypt
mikið af vörum. í Borgarnesi fyrir pen-
inga; sumir hafa tekið lán í bankanum