Þjóðólfur - 09.01.1903, Blaðsíða 1

55. árg.
Reykjavík, föstudaginn 9. janúar 1903.
Jú 2.
Jarðarför
Þorbjargar Sveinsdóttur
fer fram frá heiinili hennar föstndaginn
16. þ. m.; húskveðjan hyrjar kl. 12.
Samkvæmt ósk hinnar látnn, vil eg geta
þess, að hnn bað um, að enginn gæfl blóm-
sveiga við jarðarför sína, en ef einhver
vildií þess stað leggja í sjóð til að Iilynna
að fátækum sængurkonum hér í hænum, þá
væri henni það cinkar kært. Viiji ein-
hver gera þetta, má snúa sér til Ólafs
Runólfssonar í verzlun Sigfúsar Eymunds-
sonar, er veitir fé þessu móttöku; en síð-
ar verða gerðar nákvæmari ráðstafanir nm
það af frú Katrínu Magnússon, frú Jar-
þrúði Jónsdóttur og frú Lovise Jensson.
Ólafía Jöhannsdóttir.

Bókmenntir.
íslendinga saga eftir Boga Th. Melsteð.
Gefln út af liinu ísleuska hókmenta-
fjelagi. I. bindis 1. hefti. Kliöfn 1902.
II.
Eftir innganginn snír höf. sjer að land-
námasögunni. Segir first frá Ingólfi og
Hjörleifi, og er þar tengd við alllöng
rannsókn um útkomuár Ingólfs og upp-
hafsár íslands bigðar. Heldur höf. því
fram, að Ingólfur hafi farið hingað bú-
ferlum árið 874, og stiðst þar við Land-
námu og að nokkru við Egils sögu, enn
hafnar frásögn Ara, er segir, að þetta hafi
orðið um það leiti ( » í þ a n n t í ð « ), sem
Játmundur helgi var drepinn. Mjer finst
hæpið að ársetja þennan viðburð framar
enn Ari hefur gert. Landnáma er ekki
sjálfstætt rit gagnvart Ara og er til vor
komin með mjög miklum viðaukum sfð-
ari höfunda, og er ársetning íslands bigð-
ar vafalaust einn af þessum sfðari við-
aukum. Það má ganga að því vfsu, að
sá, sem bætti þessari ársetningu við, hafi
vitað minna enn Ari um tímatal þessa
viðburðar, og að hann hefur ársett hann
af handahófi, og hefur slíkt ekki meira
sögulegt gildi enn útreikningar vísinda-
manna nú á dögum. Ari er hjer sú elsta
heimild, sem vjer höfum, og ber hann fir-
ir sig um þetta Þorkel föðurbróður sinn
og Þóríði, dóttur Snorra goða, enn Land-
náma hefur ekkert firir sig að bera, sem
vegi þar á móti. Nær verður ekki kom-
ist, og mun varlegast að halda sjer við
frásögn Ara, að þetta hafi orðið um 870.
Annars finst mjer höf. allvíða fara of langt
í því að ársetja viðburði á landnámsöld-
inni; slfkt verður nú ekki ákveðið með
neinni vissu, enda stendur það í rauninni
ekki á miklu, þó að muni fám árum.
Þá segir höf. frá Kveldúlfi og sonum
hans og frá Katli hæng. Kaflinn um Þór-
ólf Kveldúlfsson kemur lítt við íslendinga-
sögu og hefði mátt vera stittri. Um land-
nám Skalla-Gríms fer höf. eftir Egils sögu
og Landnámuhandritunum Sturlubók og
Hauksbók, og eignar Skallagrími allar
Mírar og Borgarfjörð frá Selalóni og Borg-
arhrauni suður til Hafnarfjalla. Enn þess
ber að geta, að Egilss. er hjer ein til frá-
sagnar, því að Sturlub. og Hauksb. hafa
í þessum kafla farið eftir Egilss. Enn í
Landnámuhandritinu Melabók stendur, að
Skalla-Grímr hafi numið land milli Norð-
urár og Hitár, og má sanna með gildum
rökum, að það er hinn upphaflegi Land-
námutexti, enn hitt íkjur síðari tíma, sem
gtendur í Egilssögu og hefur þaðan kom-
ist inn í Sturlub. og Hauksb. Sama er
að segja um landnám Ketils hængs. Höf.
eignar honum alt land milli Markarfljóts
og Þjórsár samkvæmt Egilss. og Sturlub.
— Hauksb. Enn hjer má leiða ljós rök
að því, að hin upphaflega Landn. hefur
að eins eignað honum það land, sem
Sturlub. og Hauksb. eigna honum e i n k -
anlega, o: milli Rangár itri og lækjar
þess, er fellur firir utan Breiðabólstað, fir-
ir ofan Þverá upp undir Hróarslæk og
Reiðarvatn, alt nema Dufþaksholt og mír-
ina þar í grend, er Dufþakr hafði áður
numið (svo Melab.), leisingi þeirra bræðra
Hildis og Hallgeirs, sem námu Landeijar.
Enn hitt eru öfgar, sem Egils saga segir
og eftir henni Sturlub.-Hauksb., að
Ketill hafi numið alt landið milli Mark-
arfljóts og Þjórsár. Jeg skal samt ekki
lá höf., þó að hann hafi hjer filgt Egilss.
og Sturlub.-Hauksb. um takmörkin á
landnámum þeirra Skalla-Gríms og Ket-
ils hængs; hjer hefði þurft að ganga á
undan nákvæm rannsókn um afstöðu Land-
námuhandritanna hvort við annað og við
aðrar sögur, sjerstaklega Egilss., enn slík
rannsókn er ekki enn komin firir almenn-
ings sjónir. —Um ferð þeirra feðga Kveld-
úlfs og Skallagfíms til Islands er þess að
geta, að höf. segir, að skip þeirra muni
hafa verið komin inn í minni Borgarfjarð-
ar, þegar kistu Kveldúlfs var skotið firir
borð, enn þetta er í beinni mótsögn við
Egilss., þvl að af henni má ráða, að skip-
in hafi þá ekki verið kómin firir Reikja-
nes. Enn annars skiftir þetta litlu.
Þá er alllangur kafli um vesturför Ket-
ils flatnefs og herferð Haralds hárfagra
vestur um haf, og hef jeg áður minst
nokkuð á þann kafla.
Þá kemur upptalning landnáma allra
kring um alt land. Er það útdráttur úr
Landnámu, og finst mjer, að höfundurinn
hefði vel mátt sleppa honum eða stitta
hann mikið ; hann er.mjög leiðinlegur af-
lestrar, og vil jeg firir mitt leiti miklu
heldur lesa um þetta í Landnámu sjálfri.
Hjer hefði ekki þurft að telja hvern ó-
merkan landnámsmann, heldur hefði átt
að taka fram það eitt um landnámin, sem
nokkru skiftir firir sögu landsins. Skift-
ing landnámanna milli einstakra manna
hefði átt að sína á sjerstökum uppdrætti,
og hefði þá alt það komist firir á einu
blaði, sem höf. nú eiðir til mörgum örk-
um. Höf. hefur hjer að minni higgju far-
ið of langt út í einstök lítt merkileg at-
riði, enn það er viðsjárvert firir sagnarit-
ara, því að þá er 'nætt við, að hann missi
sjónar á sagnaheildinni, enn hún er það,
sem mest á ríður. Af þessari sömu á-
stæðu mun jeg og sleppa þvf að minn-
ast á sumt í þessum kafla, sem kinni að
vera athugavert, enn að eins geta þess,
að það er mjög óheppilegt og villandi,
að höf. greinir landnámin eftir síslum,
því að síslur urðu ekki til fir enn eftir það,
að landið komst undir konung. Höf. tel-
ur það sjer til málsbóta, að lísing land-
námanna eftir síslum verði glöggari firir
menn nú á dögum, enn sama marki hefði
mátt ná með því að láta uppdrátt land-
náma filgja bókinni.
III.
(Sfðasti kafli).
Einn af helstu kostum sagnaritara er
það, að hann riti fallegt mál. Vjer Is-
lendingar höfum erft frá forfeðrum vorum
hið fagra, hreina, lipra og ljósa sögumál,
og ætti það því að vera hægra firir oss
enn flestar aðrar þjóðir, að rita sögu, og
ekki á heldur annað efni betur við eðli
íslenskrar tungu. Því miður get jeg ekki
sagt um höf., að íslenskan »Ieiki« hjáhon-
um »á kostum hreinum«. Mál hans er frem-
ur stirt og óviðfeldið, — nema þar sem
hann beinlínis gerir útdrátt úrfornsögum.
Hugsanirnar eru sumstaðar klæddar f
þunglamalegan búning, eins og þær væru
fæddar með harmkvælum, og röksemda-
leiðslan stundum óljós og flókin (t. d. á
63. bls. greinin: '»Sje landnámsöldin« o.
s. frv.). Jeg skal þó ekki kasta of þung-
um steini á höf. firir þetta, því að enginn
gefúr sjer það að öllu sjálfur, að rita fag-
urt mál, heldur er það að miklu leiti með-
fædd gáfa. Enn hitt var honum engin
vorkunn, að forðast beínar málvillur eða
hneikslanleg mállfti, og er því miður of
mikið af þvf í þessu hefti. Hjer eru nokk-
ur dæmi: Á bls. 34 stendur: »í marga
tugi þúsundzV" ára« f. ,1 m. t. þúsundÆ ára‘.
Á bls. 82S stendur: »um það leyti og<s. f.
,um það leiti setn' (sbr. bls. 10627). Á bls.
917 er eignarfall fleirt. af nokkur »nokkra«;
er það hvorki fornt mál nje nítt, á að
vera ,nokkz/zr«z‘. Höf. ritar oftast »áeyj-
u(m)« f. ,í eiju(m)‘, t. d. bls. 920, 1417,
1524, 1613, 1725, 1815, I9IS og víðar. Á
bls. 1025 er tveggja manna far kallað
»tvíræður bátur«(!), í þíðingu úr Dicu-
il, og fer höf. þar eftir þfðingu Sig-
urðar Sigurðarsonar (Maurer, Upphafalls-
herjar ríkis, á 26. bls.), enn það tel jeg
honum enga afsökun. Ábls. 2 531 er »eitt
afhinum ýmsu ríkjum« óíslenskulegt.
Á bls. 304: »German«r voru skiptz>«, ætti
að vera »Germönuiö var skift« eða ,German-
ar skiftust' (sbr. bls. 306, 322°, 4123 o. s.
frv.). Ábls.3oneðst stendur: »þeir geta
hafa runnið saman« f. ,þeir hafa get-
að r. s‘. í neðanmálsgrein á 34. bls.
stendur: »Sars ætlar það tilbúning ein/z««,
rjettara: ,S. æ. þ. t. einzz'. Á bls. 36^ er
»heitið« dönskusletta í þessu sambandi.
Á bls. 4134: »þeim máttz verða þau« f.
,þau mátta verða þeim'. Á bls. 4224:
»hafði vekjandi og hvetjandi áhrif« óís-
lenskulegt. Á bls. 7018: »heldur eigi« f.
,eigi heldur'. Ábls. 10515: »Nokkrz/öðru
máli var að gegna« f. ,Nokkz/J ö. m. v.
a. g.‘. Sumstaðar hefur höf. of fornar
mindir, t. d. »/zgu«, »tígatala« á bls. 6315,
»hl/ápu« á bls. 81IO, og tel jeg slíkt með
lítum í nútíðarmáli. í útdráttum höfund-
arins úr sögunum bregður stundum firir
orðum frá hans eigin brjósti, og vill þá
málið verða höttótt. Einna hneixlanleg-
ast í þessu efni er »væn stúlka« á bls.
541. í nútíðarmáli þíðir ,væn stúlka' ekki
annað enn ,góð stúlka', enn hjer á það
að þíða ,fríð stúlka'. Hjer var höf. ann-
1 aðhvort að gera að rita ,fríð stúlka', eins
og nú er sagt, eða ,væn kona', eins og
fornmenn sögðu (í Flóamanna sögu, sem
þetta er tekið úr, stendur : »hon (Helga)
var allra kvenna vænst«), enn»væn
stúlka« er viðrini í þessari merkingu. Á
bls. 769 í útdrætti úr Egilss. stendur: »fá
betra færu« f. .fábetra færz‘ (»fá betra
d a g r á ð » Egilss.). Þó að orðið f r a m -
tíð megi nú heita gott og gilt fslenskt
orð, þá er óviðkunnanlegt, að sjá það í
útdrætti úr Egils sögu (á bls. 8432), þar
sem alt í kring er rammfornt mál og
,klassiskt‘: »Kveldúlfur og Skallagrímur
ræddu opt um framtíð sína«, segir höf.
á þessum stað. Egilss. hefur hjer » r á ð a -
gerð sína«, og fer það auðvitað miklu
betur.
Um staðanöfn skal jeg geta þess, að
»á Erost</« (bls. 42) ættiaðvera »áFrostz/«
(svo altaf í Heimskr.) og að Frost«þing
er rjettara enn »Frostóþing« (bls. 4315),
þú að sú mind komi líka firir í fornrit-
um. Sömuleiðis er »Atlastað« á bls.
14525 (prent-?) villa firir Atlastaði.
Prentvillur eru of margar f heftinu.
Meinlegust er »kirkj/zzz^ dúfa« á bls. 81?,
f. ,dúfa kirkjunnar' þíðing á írska nafn-
inu Kolumkille [colum karlk. = ,dúfa‘,
,dúfusteggur‘, á gaelisku — sama þíðir
c a 1 m a n, sem var nafn eins landnáms-
mans (Kalmans, er nam Kalmanstungú)
— og c i 11 e , eignarf. af gael. c i 11, ,kirkja‘,
(sbr. lat. cella)].
Að endingu þakka jeg höf. firir þetta
firsta hefti af sögu hans og óska þess af
hjarta, að honum megi takast að leisu
þetta mikla vandaverk vel af hendi og
endast aldur og kraftar til að fullgera
það. Jafnframt vona jeg, að hann vandi
betur orðfærið á framhaldi ritsins, og vil
vinsamlega ráða honum að fá íslensku-
fróðan mann til að lesa ifir handritið, áð-
ur enn það er prentað, og laga það, sem
málinu kann að vera ábótavant. Mjer er
ant um, að rit þetta verði sem best úr
garði gert bæði að efni og orðfæri, og
vona jeg, að höf. skilji, að það erafþessu
og engu öðru, að jeg hef bent á sumt
það, sem mjer þótti miður fara.
Reikjavík í des. 1902.
Bj'órn M. Ólsen.
Nýja ræktunaraðferðin.
Mikilsvirtur maður á Norðurlandi, lærð-
ur vel 1 búnaðarvísindum o. fl. ritar á þessa
leið um hugvekju Bjarnar-"Slfólakennara
Jenssonar um „undirstöðu búnaðarfram-
fara":
„Hugvekja þessi er yfirleitt rétt og þörf,
enda bendir höf. að eins á þá ræktunar-
aðferð, sem flestar siðaðar þjóðir hafa yfir-
leitt viðhaft á síðustu mannsöldrum. En
gallinn er að til þessa þarf allmikið „kapi-
tal“, svo að í byrjuninni er þetta mjög erf-
itt nema fyrir velefnaða menn. En eink-
um ætti þetta að gerast með félagsskap
og er það eins og stendur auðveldast í
kauptúnunum. Á þetta hef eg fyrir nokkr-
um árttm bent, en enga áheyrn fengið, tím-
inn þá eigi kominn. Þess ber að gæta, að
allt land, sem sett er í flag til að sá í, verð-
ur að afgirðast, annars má búast við, að
skepnur sliti nýgræðinginn upp með rót-
um og spori jarðveginn til stórskaða. Einn-
ig er mjög dýrt að tiltölu og óhagstætt að
hafa sáralítinn blett undir til ræktunar.
Fátækur bóndi, sem hefur engan krapttil
að afgirða land sitt, plægja það og sá, get-
ur opt með gömlu aðferðinni okkar slétt-
að 60—100 □ faðma á ári eða þar yfir, og
má alls eigi draga úr því. Björn gerir alltof
•
litið úr sléttum okkar. Mjög mikið af slétt-
um stendur í uppstungnu eða plægðu flagi
yfir einn vetur. Þá nær frostið vel til að
losa jarðveginn og loptið að leika um hann,