Þjóðólfur - 20.02.1903, Blaðsíða 1

ÞJOÐOLFUR. Viðaukablað M 1
Viðaukablað við Þjóðólf
20. febrúar 1903.
Amtmaðurinn í ,NorðurI.‘
[Niðurl.J.
Þá ræðst amtmaður á flokkadrátt-
inn, og það illt, sem hann leiði af
sér, taiar mikið um laun, sem menn
heimti fyrir störf o. fl. í flokksþarfir
o. s. írv., nógar getsakir og dylgjur,
sem koma skringílega heim við kvart-
anir amtmannsins áður í greininni um
getsakir í garð einstakra manna, sem
hann er svo gramur við, að hann sjálf-
an brestur orð, og fleytir sér á fjölum
Jóns í Múla. — Og þó kemur þetta
enn ver heim við ritgerð amtmanns-
ins í Eimreiðinni hér um árið, þar sem
hann vill lögleiða svo strangan flokks-
aga, að hver maður sé þingrækur, sem
gangi úr sínum flokki. Eitthvað hlýt-
ur að vera bogið við þetta skoðana-
hringl amtmannsins. Eða er maður-
inn að aka séglum eptir vindi ? Ann-
ars er það ærin furða, að menn skuli
dirfast að halda því fram, að unnt sé
að bræða saman með fundahöldum
og gaspri, jafn andstæða flokka og þá,
sem myndazt hafa hér á landi hin
síðustu ár, — og jafndjúpar rætur, sem
flokkadrátturinn á. Menn munu sanna
það, hvað sem hver segir, að tíminn
einn og ekkert annað getur unnið slíkt
verk. Mun það og farsælast bezt með
þeim hætti, sem einn er eðlilegur. —
Mun ekki hitt sannara, að Valtýsflokk-
urinn sjái sér nú vænlegast til sigurs,
að veifa friðarfánanum ? Það ætla eg.
Flokkur sá veit, að dagar hans eru
taldir, ef hann gengur hreint til verks.
— »Hinc illae lacrymae* (þaðan stafa
tárin), og allt friðargasprið. — Þessvegna
vill og sá flokkur láta »hina stórpóli-
tisku baráttu heyra til sögu fortíðar-
innar, en vera framtíðarpóiitíkínni óvið-
komandi«. Hann vill láta fortíð sína
gleymast. »Veit hundur hvað etið
hefur«. — En slíku er bezt svaraðmeð
orðum C. Hage’s ráðherra, sem amt-
maður færir til: »Atburðir liðinna ára
ættu víst ekki að gleymast neinum af
oss, þeir eiga að vera oss til viðv'ór-
unar1) á komandi tíma«. Hitt er ann-
að mál, að pólitisk fortíð á ekki að
koma mönnum að gjaldi framvegis,
og það muri sagan sanna,1 en ekki
spádómar neinna gasprara, hverjir sízt
erfi pólitiskar misgerðir. Jafnsjálfsagt
er það, að þeir, sem hingað til hafa
haldið í réttu horfi, og varnað þeim
pólitisku glapræðum, sem oss hafa
verið búin af óhyggnum og örþrif-
ráða pólitiskum afglöpum, hljóta fram-
vegis, sem áður, að vera á verði gegn
rtllri afglapa'póXW.ik, ef hamingja þessa
lands er enn ekki svo rík, að skaðræðis-
mönnum verði bolað til fulls frá lög-
gjafarstarfinu. — Það held eg Reyk-
víkingum þyki vænt um að heyra, að
Reykjavík sé betri en Sódómaborg,
og kunni amtmanninum þakkir fyrir
þann fróðleik. Slíkt hefur þeim líkl.
ekki dottið í hug I
Tortryggnin — sem amtmaður kallar
Skarphéðinseðli — er eitt af því, sem
amtmaður er ávallt að reyna að gera
tortryggilegt, þótt hann minnist lítið á
hana í þessari grein beinlínis. — Tor-
tryggnin er þó- eitt af því, sem hverju
dýri, hverjum manni og öllum þjóðum
er hin brýnasta nauðsyn að hafa í
fullum mæli, og betri ofmikil, en of-
lítil, en þó bezt hæfileg, eins og
annað, jafn nauðsynleg öllum lifandi
verum, eins og seglfestan skipinu; og
hennar er ávallt þörf:
»Því at óvíst es at vita
hvar óvinir sitja
á fleti fyrir«.
Og Skarphéðinn, sem amtmaðurinn
kennir tortryggnina við, var »svældur
inni sem melrakki í greni«, af því að
hann lét ekk tortryggnina ráða, held-
ur hlýðni við föður sinn, og er því
hið skýrasta dæmi gegn þeim málstað,
sem amtmaðurinn ætlar sér að styðja
með honum.
Páll Briem er annars kynlegur rit-
höfundur, hann veður úr einu og í ann-
að, og ritar um alla skapaða hluti milli
himins og jarðar, eins og hann hafi vit
á öllu, hvort sem það liggur honum
fjærst eða næst. Hann dæmir menn
mjög hart fyrir eitt og annað, bannar
nafnagiptir, en gefur sjálfur nöfn, bæði
í riti (í þessari grein, sem eg tala hér
um) og í ræðu (á Sveinstaðafundinum
í vor), bannar getsakir og tortryggni,
en fer sjálfur með getsakir og dylgjur í
sömu greininni. Vill banna það í dag,
sem hann vildi lögbjóða í gær (flokka-
skiptingu og flokkadrátt); talar mikið
urn frið, en lætur sjálfur ófriðlega.
Hann gerir sig hvað ofan í annað
sekan í ósamkvæmni við sjálfan sig,
bæði í riti og ræðu, og er satt að
segja fyrir löngu búinn að ofbjóða
mér og mörgum öðrum með ritæði
sínu, og tel eg rétt að segja honum
þetta einu sinni hræsnislaust, þótt hann
kunni að bregðast illa við því vegna
óvanans. Hann hefði haft betra af
að skrifa nafnlaust, þá hefði hann
verið dæmdur óhlutdrægt fyr en nú,
og að minnsta kosti losast við skjall
og fleðuskap ódrengja þeirra, sem nú
skríða í duptinu fyrir embættisvaldi
hans, og hrósa öllu, sem frá honum
kemur, hvort sem það er gott, illt eða
einskisvert. »Ekki er hollt að hafa ból,
hefðar uppi á jökultindi«, en hræsnin
og smjaðrið, sem þeir fjallbúar verða
fyrir, er eitraðra heldur en kuldinn,
sem amtmaðurinn hefur kvartað um,
að væri þar uppi, og spillir stórum
meir þeim, sem ekki verjast því á
neinn hátt.
Islendingum þarf að lærast að meta
menn eptir verkum þeirra, en leiða
hjá sér gaspur og gjálfuryrði þeirra
manna, sem ekkert gera til þess að
sýna, hvort hugur fylgi máli þeirra
eða ekki; þetta ætti amtmaðurinn að
brýna fyrir löndum sínum, og mætti
þá skrifa færri greinar, með færri orð-
um, en hann hefur gert nú um hríð.
Höfðahólum 30. janúar 1903.
Árni Árnason.
Fjárbaðanir.
Eins og kunnugt er orðið, þá fyrirskip-
aði amtmaðurinn í Norður- og Austuramt-
inu kreolinböðun á öllu sauðfé í Austur-
amtinu síðastliðið haust með auglýsingu
dags. 8. ág. f. á. Böðun þessi átti að
fara fram frá síðustu haustgöngu til miðs
vetrar. Nú með því að ýmsum mönnum
á böðunarsvaeðinu fundust fyrirskipanir
þessar ekki sem sanngjarnastar og llkleg-
ar til að koma að tilætluðum notum, þá
neitaði bæði eg og fleiri búendur að hlýðn-
ast þeim. Slfkt má hver virða sem hann
vill, en það vildi eg að almenningi gæfist
kostur á, að kynna sér þær á s t æ ð u r,
sem vér höfðum fyrir neitun vorri. I
þeim tilgangi eru lfnur þessar ritaðar. Því
að ímynda sér, að menn neiti að hlýðn-
ast lögmætum fyrirskipunum yfirvalda af
eintómum mótþróa og einberri löngun til
að óhlýðnast, án þess að hafa nokkurar
ástæður fyrir sig að bera, það er að ætla
ráðnum og rosknum mönnum helzt til
mikið af heimskulegum strákskap, ekki
sízt þar sem um jafn meinhæga þjóð og
Islendinga er að ræða.
Ástæður vorar eru þá í stuttu máli þessar:
1. Að hinar fyrirskipuðu fjárbaðanir séu
eins og nú er ástatt þarflausar ogþýðing-
ingarlitlar — að minnsta kosti í Suður-
Múlasýslu og Austur-Skaptafellssýslu.
2. Að mjög lítil líkindi sé til, að þær
komi að tilætluðum notum, jafnvel þar
sem fjárkláði er, þótt framkvæmdar væri.
3. Að baðlyfið sé óheppilega valið.
Að því er snertir fyrstu ástæðuna, þá
er það alment viðurkent, að enginn fjár-
kláði sé til, eða hafi nokkurn tíma verið
til í Suður-Múlasýslu og Austur-Skapta-
fellssýslu. Þetta játar líka amtmaðurinn
sjálfur, þar sem hann í skýrslu sinni til
alþingis 1902 telur sýslur þessar lausar
við fjárkláða (sbr. Alþ.tíð. 1902 bls. ).
Hvað eiga þá baðanir að þýða á þessu
svæði? Það virðist hálf meiningarlítið að
kosta stórfé til lækningar á heilbrigðu fé,
menn hafa annað með fé sitt að gera
nú á þessum árum, en að eyða því að
nauðsynjalausu, og þótt það raunarséop-
inberir sjóðir, sem mest eiga að bera af
hinum beina kostnaði, þá verða gjaldend-
ur þó að borga hann þegar allt kemur til
alls, enda fer ekki hjá því, að þeir auk
þess verði að kosta talsverðu til úr sín-
um vasa. En um það væri auðvitað eng-
inn að fást, ef hér væri um reglulega
nauðsyn að ræða. — Það virðist líka
ekki laust við að vera dálítið undarlegt,
að fyrirskipa kláðalækningu a heilbrigðu
fé hér í S.-Múlo- og A.-Skaptafellssýslu, en
láta kláðann þetta ár leika lausum hala á
öllu Norðurlandi. Þnr er hann þó talinn
talsvert magnaður og ærið útbreiddur.
Samkv. skýrslu amtmannstil landshöfðingja
16. nóv. 1900 var kláðinn talinn að koma
fyrir í flestum hreppum Húnavatns- Skaga-
Qarðar- Eyjafjarðar- og Þingeyjarsýslum.
Þar er ekkert gert þetta ár til þess að
hepta útbreiðslu kláðans, en hamast að
oss Sunn-Mýlingum, sem engan kláða höf-
um í fé voru.
Misvitur er Njáll.
2. Um gagnsemi þessara fjárbaðana und-
ir yfirstjórn hreppstjóranna hef eg áður
farið nokkurum orðum í Austra [33. tbl.
f. á.). Ætla eg ekki að endurtaka hér
það sem þar er sagt, enda hefur herra
amtmaðurinn fallizt á, að þær athuga-
semdir mfnar væru réttar þ. e. a. s. að
allar lfkur sé til, að baðanir þessar komi
að litlum eða engum notum, þar eð þeir
sem ætlað er að hafa þær á hendi eru
gersneyddir allri kláðaþekkingu. En sé
svo, til hvers er þá barizt? — Þingið 1902
hefur séð, að nauðsyn bæri til að kláða-
læknar eigi síður en aðrir hafi þekkingu
á starfi sínu, og hefur því ákveðið að
kenna skuli mönnum víðsvegar um land
starf þetta, svo að ætla megi, að þeir
verði því vaxnir, þegar til þarf að taka.
Réttast hefði því verið, að nota þetta ár
til undirbúnings undir væntanlega herferð
á hendur kláðanum, en sleppa öllu bað-
káki. Þetta hefur lík-a amtmaðurinn í S.-
og Vesturamtinu séð eins og amtsráðs-
fundarskýrslan síðasta ber með sér,
enda hefur hann sér til ráðaneytis eina
hérlenda manninn, sem ætla má, að hafi
nokkurt verulegt vit á þessu máli, en það
er dýralæknirinn.
Þriðja ástæðan er sú, að vér erum hrædd-
ir um, að kreolinbaðið geti haft skaðleg
áhrif á heilsu sauðfjárins. Þetta er og
verður í mínum augum aðalástæðan. Það
er alls ekki sannað, að kreolin sé með
öllu ósaknæmt, hvernig sem ástatt er. Það
er að vísu talið fremur lítið af eiturefnum
í því og ólíkt minna en t. a. m. í kar-
bólsýru. Hingað í sveitina var sent frá
hærri stöðum prangaraauglýsing (reklame)
frá William Pearson & Co. í Hamborg.
Þar var skýrt frá gæðum kreolínsins, og
eins og lög gera ráð fyrir í slíkum ritl-
ingum ekki dregið úr, eða sparað að koma
með þau vottorð, sem unnt er að fá, til
að sanna ágæti þessa lyfs. Það er Iakur
kaupmaður sem lastar sína vöru. Þar er
meðal annars skýrsla um tilraunir eptir
próf. Fröhner og eindregin meðmæli hans
með lyfmti. Önnur eins ummæli er eng-
in ástæða til að rengja sé þau rétt þýdd
og rétt með þau farið, en sá er hængur
á, að tilraunir þessar eru ekki gerðar á
íslenzku útigangsfé í litlum og loptlausum
og óþrifalegum fjárhúsum, heldurþarsem
hlbýli, aðhlynning og allar ástæður eru
hinar ákjósanlegustu. Það er því nokkuð
djarft að álykta, að slíkar tilraunir hafi
fullkomið gildi, þegar ræða er um sauð-
fé, sem verður að lifa við það harðrétti,
krilda og vosbúð, loptleysi og vond hús,
sem íslenzkir bændur verða að bjóða úti-
gangsfé sínu. Hugsum oss fé, sem þjapp-
að er saman í fjárhús nýkomið upp úr
kreolinbaði. Það má nærri geta, hvernig
svækjan er f slfku húsi, og ekki get eg
ímyndað mér, að það sé hollt fyrir nokk-
ura skepnu að vera inni í slíku lopti nátt-
langt eða lengur. Að sú húsvist geti orð-
ið undirrót að lungnaveiki er næsta senni-
legt. — Ennfremur er það alllíklegt, að kre-
olin í 21/!°/o leysingu hafi talsverð áhrif
á hörund skepnunnar, sem böðuð er, þar
sem það á að geta drepið kláðamaurana,
sem þó grafa sig inn í hörundið. Hör-
undið er hlífiskjöldur skepnunnar fyrir ytri
áhrifum og temprar hitaútgufunina úr lfk-
amanum. Sé það veikt á einhvern hátt,
þá missir skepnan mikið af mótstöðuafli
sínu gegn utanaðkomandi áhrifum, verð-
ur hættara við ofkælingu og ýmsum kvill-
um. Að kreolin hafi talsverð áhrif á hör-
undið virðist og mega ráða af því, að ull-
arlagið breytist við kreolinböðun, féð verð-
ur fínullaðra og er slíkt álitinn ókostur á
útigangsfé, þar eð það er talið lingerðara
og kveifarlegra.
Það má nú segja að þetta sé ekki nema
getgátur í lausu lopti byggðar, en þeir
sem halda fram ósaknæmi kreolínsins fyr-
ir íslenzkt útigangsfé hafa heldur ekki
annað en staðhæfingar fram að bera sínu
1) Auðkennt af mér. Á. Á.