Þjóðólfur - 29.05.1903, Blaðsíða 1

ÞJÓÐÚLFUR.
55. árg.
MuáÁzdá Jfút'UfaAÍrv
Þeir, sem gerast kaupendur að
55. árg. ÞJÓÐÓLFS frá 1. júlf
næstkomandi, geta fengið sfðari
hluta þess árgangs til ársloka
fyrir aðeins 2 krónur
og auk þess í kaupbæti:
tvö sögusöfn blaðsins sérprentuð
(11, og 12. hepti) með ágætum
skemmtisögum, En borgun (2 kr.)
verður að fylgja pöntuninni frá mönn-
um. sem ritstjöra blaðsins eru ekki
áður kunnir; áskriptin er jafnframt
bindandi allt næsta ár (1904).
D$F~ Nýir kaupendur gefl sig
fram sem fyrst.
Landshagsskýrsl u r
fyrir íslaud 15)02. I.
I.
Skýrslur þessar eru nýprentaðar. Þar
er fyrst skýrsla um tekjur og tekjuskatt á
íslandi fyrir árið 1899. Aptan við þær
eru athugasemdir eptir Indriða Einarsson
endurskoðara, og sést þar, að tala gjald-
þegna hefur fækkað á síðustu 22 árum
um 20 manns, og að skattskyldar tekjur
á hrern gjaldenda eru nokkuð lægri en
þá, tæpum 20 kr. Mestan eignaskatt greiða
þessir hreppar:
Vopnafjarðarhr. N.-Múlas. skattur talinn af
3375 kr., gjaldþegnar 21.
Lýtingsstaðahr. í Skagafj.s. skattur talinn af
3850 kr., gjaldþegnar 27.
Viðvíkurhr. í Skagatj.s. skattur talinn af
2725 kr., gjaldþegnar 12.
Skarðstrandarhr. í Dalas. skattur talinn af
2500 kr., gjaldþegnar 13.
Eptir stærð hreppsins og mannfjölda
greiðir Viðvíkurhreppur'mestan eignaskatt
af öllum hreppum landsins. Eignaskattur
er mestur í Skagafjarðarsýslu, enda eru
gjaldþegnar þar flestir (gjaldþ. 116: skatt-
ur talinn af 15510 kr.).
í Reykjavík kemur aptur mest á hvern
gjaldþegn. Á Suðurlandsundirlendinu er
eignaskattur lítill.
Næst er yfirlit yfir skýrslurnar um virð-
ingarverð húseigna 1901 með hliðsjón af
fyrri árum. Eignin, sem stendur í þessum
húsum, hefur aukizt um 456 þúsund krón-
ur á síðasta ári. 1901 var hún 8,099,000
krónur, eða 6,434,000 kr. meiri en fyrir
22 árum. Af þessum húseignum er 1
Reykjavík, föstudaginn 29. maí 19 03.
JB 22.
Reykjavík 3,512,000 krónur. Af hverjum
100 virðingarverðs í húsunum í Reykjavík
er áætlað að 38% séu veðsettir, á ísafirði
19%, á Akureyri 17% og á Seyðisfirði 26%;
eru veðskuldir þessar eigi miklar, ekki
einu sinni í Reykjavík, eptir því sem er
víða erlendis.
Þá tekur við skýrsla um efnahag sveita-
sjóðanna árið 1899—1900, með athuga-
semdum. Skýrslur þessar, ásamt búnaðar-
skýrslunum, er taka þar við á eptir, eru
mjög fróðlegar, og þess verðar að fólk
kynni sér þær.
Á sveit eru nú 3,4 af hverjum 100 manns
eða 29. hver maður. Það skiptist þannig
niður:
Kaupstaðimir 2,9 eða 35. hver maður.
Suðuramtið 5,0 — 20. — —
Vesturamtið 2,9 — 35. — —
Norðuramtið 2,8 — 36. — —
Austuramtið 2,3 — 44. — —
Suðuramtið hefur hin síðari árin — að
minnsta kosti — haft miklu fleiri þurfa-
menn en aðrir fjórðungar landsins. Árið
1898 var hér á landi að meðaltali 32. hver
maður á sveit, en þá voru í Suðuramtinu
21. hver maðurá sveit, eða nær helmingi
hærra en í Norðuramtinu, og meir en
helmingi hærra en í Austuramtinu. Hver
orsök er til þess að svo margir þurfamenn
eru á Suðurlandi skal eg eigi skýra frá.
Endurskoðarinn tekur ekkert hvern fjórð-
ung fyrir sig, er væri þó gott að mörgu,
þegar þessi eilífa hreppapólitík ríkir. Á
Akureyri og Seyðisfirði hefur ekki verið
getið um fjölda þurfamannanna, og er
það undravert, að sú regla skuli hafa ríkt
þar nú í nokkur ár, þar sem það ríður 1
bág við fyrirkomulag skýrslnanna. Það
er auk þess nauðsyn, að skýrslurnar séu
sem réttastar, þvíekki erunnt fyrirneinn,
að draga réttar ályktanir af röngum eða
miður fullnægjandi skýrslum. í þessu efni
gerir það víst raunar ekki mikið, tala
þurfamanna á hvert 100 verður hin sama,
en skýrslugerð vor íslendinga sést á því.
Það væri einnig mjög æskilegt fyrir
margra hluta sakir, að skýrt væri frá or-
sökunum til þess að menn eru á sveit,
hvort það sé ellilasleiki, drykkjuskapur eða
hvað annað sem er orsök til þess.
Utgjöld til hreppavega hafa vaxið hin
síðari ár, voru 1900 heldur meiri en áður,
en þó eru þau ekki eins mikil og maður
skyldi ætla. — Það er alltaf verið að tala
og ræða um framfarir. Sýslurnar berja
sér á brjóst og biðja þingið af náð sinni
um vegi og brýr. Suður-Múlasýsla hefur
nú um nokkur ár verið að ræða um veg
yfir Fagradal, og að sið þeim sem nú er,
farið til þingsins að biðja um fjárstyrk.
Það er nú náttúrlega í sjálfu sér gott, að
fá veg yfir Fagradal, og maður skyldi
halda, að sýslubúar með sllkum áhuga
gerðu mikið 1 vegamálum. En líti maður
á hreppsgjöldin, þá sést, að sýslan hefur
ekki varið neinu til hreppavega í mörg
ár. Það er áhuginnll
Borgfirðingar eru ekki heldur að eyða
fé sínu í slíkan óþarfa sem vegi, það er
miklu handhægara að biðja landssjóðinn
að leggja vegina, og hann hefur líka gert
það, og Mýramenn fylgja góðu eptirdæmi
þeirra 11
Þegar þessum dugandi og framtakssömu
sýslum er sleppt, hafa allir hreppar lands-
ins eytt fé til hreppavega, nema Gríms-
eyjarhreppur. Indriði Einarsson segir í
athugasemdum sínum, að hver hreppur
eyði að meðaltali 66 kr. í vegalagning, en
það er nokkru meira að réttu, því eigin-
lega ætti ekki að telja hreppana í þeim
3 sýslum, er nú í þó nokkur ár ekki hafa
eytt neinu 1 hreppavegi. Það yrðu þá
um 70 krónur.
Af einstöku hreppum má geta Svein-
staðahrepps í Húnavatnssýslu, hanú hefur
af miklum dugnaði eytt 6 kr. til hreppa-
vega á árinu, líklega sett brú yfir keldu.
Rangvellingar hafa í fleiri ár starfað af
miklum dugnaði að vegagerð, sömul.
Gullbringu- og Kjósar-, Húnavatns- og
Skagafjarðar, Eyjafjarðar- og Norður-
Múlasýslur, þó með mismunandi dugn-
aði í hinum ýmsu hreppum.
Á sýslufundi Skagfirðinga í vetur var
samþykkt, að leggja 20 aur. toll á hvert
lausafjárhundrað og hvern verkfæran mann.
Það gjald fer til brúagerða. Þetta hefur
sýslan gert síðan um 1874, enda hefur hún
brúað nær allar ár í sýslunni á eigin
rammleik. Hvað skyldi Borgfirðingum og
Mýramönnum verða við slíkt, þar sem
þeir — samkv. útgjöldum sveitasjóðanna
— hafa ekki eytt neinu til hreppavega.
Það væru aumu útgjöldin. Það getur opt
verið stórtjón að því, að spara krónuna,
og svo er þegar um vegagerð er að ræða.
Góðar samgöngur eru skilyrði fyrir mikl-
um framförum, það ættu menn að athuga.
P. Z.
Hjálpræðisherinn nýi.
Smátt og smátt eru að koma í ljós nýj-
ar og ótvíræðar sannanir fyrir svikamillu-
sambandi Valtýinga og Landvarnarmann-
anna svonefndu. Eins og sjá má, er Land-
varnarflogritið nú alveg hætt að bera káp-
una á báðum öxlum, að því er samband
þess við „Isafold" snertir. Það var þó
lengi framan af, sem það virtist skammast
sín dálítið fyrir að ganga beinlínis erindi
óþjóðlegasta málgagnsins, sem verið hef-
ur hér á landi, þess málgagns, sem verið
hefur fjandsamlegast allri innlendri stjórn,
og jafnan barizt með hnúum og hnjám
fyrir því, að vér gerðumst ánauðugir þræl-
ar útlendinga í fjármálunum. En nú óar
Landv.flogritinu ekki lengur við að sleikja
slefuna úr þessari virðulegu fóstru sinni,
sem nú virðist vera orðin átrúnaðargoð
þess og einasta hjálparhella. Svo vand-
lega mylkir þessi Isafoldardilkur fóstru
sína, að hann tínir upp úr orðaskjóðu
hennar öll þau snilliyrði(l), sem hún með
harmkvælum hefur hnoðað saman um mót-
stöðumenn sína. Það er fyrirhafnarminna
fyrir Landvamarpeyjana að taka kjarn-
yrðin upp úr þessum auðuga orðasarpi,
heldur en að þreyta heila sinn á því, að
klæða hugsanir sínar í sjálfstæðan búning.
Lána þeir nú gatslitnar hlífar hjá Isafold,
og taka sér í hönd bitlausar ryðskófir,
sem fyrir löngu eru óbrúklegar og til
einskis nýtar 1 höndum fóstrunnar, en
Landvarnarmenn hyggja samt, að þau her-
tygi séu hin ágætustu, og að landslýður
allur verði örvita af ótta, er þeir geysast
fram í ísafoldarhamnum, og æpa eptir 1
hennar nótum. Þykjast þeir vfgfimir mjög
og bíta í skjaldarrendur, hyggja þeir þá
að allt muni fyrir þeim hrökkva, einkum
ef þeir æpa nógu hátt og ámátlega. En
Birni skipa þeir að standa að baki sér, og
gefa þeim tóninn. Sjálfum treysta þeir
honum ekki lengur til stórræðanna, og
hyggja líka, að einhver ógæfa stafi af því,
ef þeir hafa hann í fararbroddi, og láta
hann bera merkið, þvf að það merki hef-
ur löngum verið illa þokkað, svo saurugt
og óþverralegt sem það er. Þessvegna
hafa Valtýingar ekki þorað að halda þessu
merki sínu uppi í seinni tíð, heldur geng-
ið í bandalag við Landvarnarmenn, er
þykjast hafa annað þokkalegra merki til
að ganga undir, en margir fullyrða, að það
muni upplitast fljótt og verða brátt alveg
sama dulan og valtýska merkið. Segja
kunnugir menn, að merki þetta sé ekki
ólíkt Hjálpræðishersmerkinu, enda þykjast
„hinir sameinuðu" vera hinn sanni Hjálp-
ræðisher Islands, er vilji forða landinu frá
tímanlegri og eilífri glötun og hrífa það
úr klóm hins Vonda, sem nú sé að læsa
krumlum sínum utan um þjóðina, og ætli
að draga hana norður og niður. Er nú
svo langt komið, að þessi nýi Hjálpræðis-
her er farinn að prédika á gatnamótum
hér í bænum, og þyrpist stundum allrnik-
ill mannfjöldi að prédikurunum, einkum
á helgum dögum. En ekkí þykja ræður
þeirra áhrifameiri, en hjá gamla hernum
hans Booths. Og svo vantar þennan nýja
her bjöllu til að hringja með og trumbu
til að slá. En það er ágætur agi í liðinu,
því að á eptir öllum þessum sameinaða
valtýska Hjálpræðisher labbar dr. Val-
týr, álútur og áhyggjufullur, hann rekur
lestina og hottar á fyrirliðana, með loforð-
um um, að hann skuli minnast þeirra, er
hann komi í ríki sitt, ef þeim takist með
ópi og óhljóðum að æra svo landslýðinn,
að hann drepi þetta ólukkans ráðherrabú-
setufrumvarp, er hann (doktorinn) hafi svar-
ið að koma fyrir kattarnef, sem nú séu
góðar horfur á, að takist, ef nógu kænlega
sé að farið. Og hinir afvegaleiddu Land-
varnarfyrirliðar æpa hærra og hærra, eins
og púkinn í þætti Þorsteins skelks:
Niður tned rddherra búsettan d íslandi!
rddherra, sem md koma í ríkisrddið, eptir
heimild i stjórnarskrd íslands. Upp með
dr. Valtý og rdðherra búsettan i Höfn, rdð-
herra, sem situr í ríkisrdðinu i heimildar-
leysi við stjórnarskrd vora.
Og svo æpir allt sameinaða liðið húrra,
dr. Valtýr verður teinréttur, Bessi gamli
urrar af ánægju, „Isafold" og „Landvörn"
kyssast á almannafæri, og blanda tárum sam-
an af tómumfeginleik, „Ingólfur" hniprarsig
undir handarkrikaísafoldar, Einar „trölla“-
skáld yrkir þrítuga lofdrápu um ensku „tröll-
arana", Warburgs „telegrafinn" og War-
burgs bankann, en Kolskeggur skáld yrkir
nýja lofdrápu tvítuga um Jón Jensson, og
Bjarni Gullbrárskáld faðmar Guðjónráða-
naut, og fullvissarhannum, aðlandvarnar-
agentstaða sé betur við hans hæfi en kyn-
bótatilraunir. — Og margt fleira gerist þá
sögulegt 1 „sameinaða" liðinu og frægi-
legt til frásagna. Herrauður.