Þjóðólfur - 24.07.1903, Blaðsíða 1

55. árg.
Reykjavík, föstudaginn 24. júlí 19 03.
Jú 30.
Hér með tilkynnist almenningi,
að öllum óviðkomandi mönnum er
strangiega bannað að skjóta fugla i
landareign jarðanna Ártúns, Ár-
bæjar og Breiðholts.
Reykjavík iq. júlí 1903.
Jón Jakobsson.
Ofna og eldavélar
s e 1 u r
Kristján Þorgrímsson,
Stjórnarskrárnefndarálit
efpi deildar.
Stjórnarskrárnefndin þar (Eiríkur
Briem, Kristján Jónsson, Guðjón Guð-
laugsson, Guttormur Vigfússon og Val-
týr Guðmundsson) hefur nú lokið starfi
sínu. Er nefndin öll á einu máli um,
að samþykkja eigi frumvarpið óbreytt,
og gerir í áliti sínu svofellda grein fyr-
ir afstöðu sinni í málinu:
»Stjórnarbótarákvæði frumvarpsins eru
árangurinn af baráttu þeirri, sem háð hef-
ur verið hér á landi um nokkurt árabil,
með því markmiði fyrir augum, að koma
stjórnarhögum landsins 1 viðunanlegt horf;
framan af áttust við í baráttu þessari 2
andvigir flokkar, og vafalaust þóttustþeir
báðir vinna að því eða vinna í þá átt,
að landið fengi svo ríflega stjórnarbót,
sem kostur væri á og við mætti una. I
fyrra á aukaþfnginu 1902, urðu flokkar
þessir sammála um það, að frv. þetta,
sem vér nú höfum til meðferðar, hefði
þau ákvæði um umbætur á stjórnarhög-
um vorum, sem væru eigi að eins mjög
vel viðunanleg, heldur og ákjósanleg fyr-
ir oss, og þetta álit hefur h. neðri deild
nú í sumar fallizt á af nýju og staðfest
með atkvæði sínu.
En þessi eru aðal-umbótarákvæði frv.:
Eptir því fáum vér sérstakan ráðgjafa,
er hefur á hendi framkvæmd sérmála vorra,
og má eigi hafa annað ráðgjafaembætti á
hendi; hann á að tala og rita íslenzka
tungu, og skal hafa aðsetur hér á landi,
í Reykjavík; hann einn ber sérmál vor
upp fyrir koaungi, og hann ber ábyrgð á
allri stjórnarathöfninni, en alþingi getur
kært hann fyrir embættisrekstur hans, og
komið ábyrgð fram á hendur honum;
hann er stjórnskipulega skyldur til að
mæta á alþingi, svo að þingið geti samið
við hann og unnið með honum að lands-
málum. Auk þessa veitir frv. alþingi
stjórnskipulegan rétt til þess að eiga setu
að minnsta kosti 8 vikur í senn, það er:
lengir alþingistímann um 2 vikur, fjölgar
þjóðkjörnum þingmönnum um 4, breytir
tölu þeirra í efri deild þannig, að þeir
verða þar jafnan í meiri hluta, rýmkar
kosningarréttinn að nokkrum mun, fell-
ir niður takmörkun þá á fjárráðarétti al-
þingis, sem felst f 25. gr. stjórnarskrár-
innar, breytir ákvæðunum í 28. og 36. gr.
stjórnarskrárinnar þannig, að minni hlut-
inn (1 sameinuðu þingi og í þingdeild)
getur eigi ónýtt ályktanir meiri hlutans
með því einu móti, að mæta eigi á þing-
fundi.
Þótt skiptar kunni að vera skoðanir
um nokkur hin síðasttöldu ákvæði frv.,
þá sýnir þó þessi upptalning á aðalákvæð-
um þess það, sem allir eru og sammála
um, að það býður oss mjög verulegar
umbætur á stjórnarfari voru, og að það
fullnægir hinum brýnustu og helztustjórn-
arbótarþörfum vorum. Þó að það eigi
fullnægi öllum þeim kröfum, semvérgæt-
um gert og ef til vill vildum gera, til
umbóta á stjórnarhögum landsins, þá ber
þess að gæta, að eptir áliti nefndarinnar er
nú að sinni eigi nokkur útsjón til þess,
að vér fáum frekari kröfum fullnægt;
saga málsins að undanförnu, afstaða þess
nú, margítrekaðar yfirlýsingar stjórnarinn-
ar, og síðast ummæli ráðgjafans í athuga-
semdunum við frv., sem lagðar voru fyr-
ir þingið í fyrra, — alt þetta bendir ó-
tvíræðlega í þá átt, að eigi séu nú til-
tök að fara lengra í sjálfstjórnaráttina en
frv. fer, ef vér eigi viljum eiga það á
hættu að spilla öllu málinu og fella það
niður. Það hefur nú eigi heldur neinum
blandazt hugur um það, að frv. bjóði oss
stórvægilegar stjórnarfarsumbætur, sem
vér eigi megum drepa hendi við, svo
framarlega það eigi hefur önnur þau á-
kvæði, sem álitizt geta skaðvænleg eða
háskasamleg fyrir sjálfstæði lands vors eða
fyrir hina stjórnarlegu stöðu vora í ríkinu.
Þessu hefur verið haldið fram úr einni
átt síðan í fyrra, að frv. þá var samþykkt
á þinginu, og þykir nefndinni rétt, aðat-
huga þær aðfinningar við frv., sem opin-
berlega hafa verið gerðar við það í þessu
efni, að svo miklu leyti sem þær virðast
geta haft nokkra þýðingu eða hafa feng-
ið nokkra áheyrn hjá almenningi.
Nefndin getur eigi kannazt við það, að
í meðferð málsins að undanförnu felist
nokkuð það atvik, né heldur að stjórnar-
skrárfrv. sjálft hafi nokkuð það ákvæði,
er bendi til þess eða skilið verði á þá
leið, að vér með frv. afsölum oss rétti til
þess síðarmeir að krefjast frekari umbóta
á stjórnarhögum vorum eða gerum oss
það erfiðara, ef reynslan skyldi leiða í
ljós, að þær væri æskilegar. Vér fullyrð-
um það, að engin sönnun hafi verið sýnd
fyrir þessu, enda vitum vér það vel, að
þeir, sem hér á þingi hafa mest starfað
að þessu máli, hafa gert það með þeirri
öruggu sannfæringu og fullvissu, að ekk-
ert slíkt gæti til mála komið. Og vissu-
lega ber þeim þó að sanna hið gagnstæða,
sem halda því fram. Frumvarpið sjálft
gefur enga átyllu til þess, að líta svo á.
Þá getur nefndin með engu móti kann-
azt við það, að ákvæðið 1 1. gr. frv., að
ráðherrann skuli bera upp fyrir konungi
í ríkisráðinu lög og mikilvægar stjórnar-
ráðstafanir, feli í sér viðurkenningu um
það, að grundvallarlög Danmerkur-ríkis
hafi lagagildi fyrir þetta land. Það er
hverjum manni augljóst, að frv.-greinin
segir ekkert um það, hvorki beinlínis né
óbeinlínis, og ákvæðið gæti staðizt sem
sjálfstætt ákvæði, þótt áminnzt grundvall-
arlög væru eigi til, þvf að konungur
mundi allt að einu hafa sitt »ríkisráð«.
Það sýnist full-augljóst, að með þessu á-
kvæði eru hin dönsku grundvallarlög eigi
lögleidd hér á landi, hafi þau eigi verið
orðin lög hér áður, en það hafa þau eigi
verið. því að þau hafa eigi verið gefin
fyrir ísland, eigi samin á íslenzku né þýdd
á fslenzktt, eigi birt fyrir þegnunum hér
á landi og eigi lögð fyrir þing þjóðarinn-
ar. — Háskasemi ákvæðisins í 1. gr. frv.
um ríkisráðið getur því eigi verið fólgin
í því, að grundvallarlögin dönsku séu
lögleidd með því hér á landi eða gildi
þeirra fyrir oss viðurkennt, því að hvor-
ugt hefur gert verið, en það er með öllu
óheimilt, að leggja frekara í orð frr. en
þau sjálf segja. —
En nú mætti segja, og það hefur ver-
ið sagt, að ákvæðið að efni til sé háska-
samlegt fyrir stjórnarfarslegt sjálfstæði
vort og sérstöðu, alveg án tillits til þess,
í hvaða sambandi það standi við grund-
vallarlög Danmerkur. Þessu verður eigi
svarað, nema með því að rannsaka á-
kvæðið sjálft. Það hljóðar þannig:» Hann
(ráðherrann) skal . . . fara . . . til Kaup-
mannahafnar til þess að bera upp fyrir
konungi í ríkisráðinu lög og mikilvægar
stjórnar-ráðstafanir». Vér viljum þó fyrst
taka það fram, sem að vísu er vikið að
áður, að vér erum þess fullvissir, að verði
ákvæðinu »í ríkisráðinu« kippt úrfrv.,þá
höfum vér skapað oss endalok þessa máls
að sinni, þau sem sé, að frv. verður neit-
að staðfestingar, málið lagt á hylluna, og
stjórnarbótin greptruð um ófyrirsjáanlegan
tíma. En hugsum oss allt að einu hitt,
að frv. þannig breytt næði konungsstað-
festingu; mundu þá eigi áminnzt mál vor
allt að einu verða. borin upp í ríkisráð-
inu ? Jú, vissulega ; vér erum í engum efa
um það, það mundi verða gert eptir gam-
alli stjórnarvenju og fyrir »stjórnarfarslega
nauðsyn«. Og nefndin fær með engu
móti séð það, að vér værum betur settir,
þegar mál vor væru þannig borin upp í
ríkisráðinu, eptir gamalli venju eða »fyrir
stjórnarfarslega nauðsyn«, heldur en ef
þau væru borin þar upp eptir beinu á-
kvæði í stjórnarskrá vorri. Þess má og
geta hér, að þegar ákvæðið um flutning
málanna í ríkisráðinu er tekið upp í
stjórnarskrá vora, þá er það orðið sann-
arlegt og viðurkennt sérmál vort, sem vér
höfum rétt til að breyta á stjórnskipuleg-
an hátt, eins og vér að öðru leyti höfum
lagalegan rétt til að breyta stjórnarskrá
vorri.
Þegar vér skoðum efni hins umrædda
ákvæðis í 1. gr. frv., errétt aðskoðaþað
með hliðsjón af orðum ráðherrans sjálfs
um það í athugasemdunum við frv., því
að vér höfum augljósan rétt til þess, að
taka þessi orð sem lögmæta og skuldbind-
andi skýringu á ákvæðinu. En ráðgjafinn
segirsvo 1 ástæðunum (bls. 5): »Aðþess-
ar stjórnarathafnir séu bornar upp í rík-
isráðinu er nú sem fyr stjórnarfars-
leg nauðsyn, og eins og það er sjálf-
sögð meginregla, að málin séu borin upp
af þeim ráðgjafa sjálfum, sem stendur fyr-
ir þeirri grein mála, sem þau heyra und-
ir, eins mun það og, þegar um íslenzk
mál er að ræða, vera haganlegast í raun
og veru, að þau séu borin upp af ráð-
gjafa íslands sjálfum, þar sem hann er
nákunnugur högum og háttum landsins,
og stendur i beinu sambandi við alþingi.
Og návist hans þar yrði með öllu nauð-
synleg, er vafi kæmi upp um það, hvort
eitt eða annað af þeim málum, sem hann
vildi hafa fram í ríkisráðinu, stofnaði eigi
eining ríkisinsíhættu eða kynni
eigi að skerða jafnrétti allra
danskra ríkisborgara. Því aðþar
sem það auðvitað gæti eigi komið til mála,
að nokkur hinna ráðgjafanna færi að
skipta sér af neinu því, sem er sérstak-
legt mál Islands, þá er það hinsvegar eins
sjálfsagt, að það væri skylda allra hinna
ráðgjafanna að mæla í móti, ef Islands-
ráðgjafinn gerði tilraun til að ráðast á
annaðhvort þessara tveggja atriða, alveg
á sama hátt og það væri réttur og skylda
íslandsráðgjafans að mæla 1 móti, efreynt
yrði frá Dana hálfu að losa um samband-
ið við ísland, eða halla jafnrétti íslend-
inga í konungsríkinu á við aðra danska
þegna«. —
Þannig farast ráðherranum orð. Þar
sem hann telur það stjórnarfarslega nauð-
syn að málin, sem um er að ræða, séu
borin upp fyrir konung í ríkisráðinu, þá
skiljum vér þetta á þá leið, og teljum að
það verði eigi skilið á aðra leið en þá,
að það að hans áliti sé og hafi verið ó-
hjákvæmilegt samkvæmt stjórnarfyrirkomu-
lagi ríkisins, in specie sambandi Islands
og Danmerkur, að þessi mál vor komi
fyrir konung f ríkisráðinu. Vér teljum
það alsendis óheimilt, að vitna til þessa
ákvæðis sem sönnunar fyrir því, að grund-
vallarlög Dana séu að áliti ráðherrans
lög hér í landi eða lög fyrir málefni vor.
Ef það hefði verið álit hans, og hann leitt
þessa »stjórnarfarsnauðsyn« þar af, þá
hefði hann alveg vafalaust skírskotað með
beinum orðum til grundvallarlaganna, til
þess að staðfesta þessa skoðun sína. Að
hann eigi gerir það, bendir augljóslega
í þá átt, að hann fyrir sitt leyti álítur að
nefnd grundvallarlög nái ekki til íslenzkra
mála. Að öðru leyti eru hin tilvitnuðu
orð ráðgjafans mjög ljós; hann segir, að
það sé fullkomin fjarstæða (að það geti
alls ekki komið til mála), að nokkur hinna
ráðgjafanna fari að skipta sér af sérmál-
um Islands, eða yfirleitt því, sem Islands-
raðgjafinn vildi hafa fram í ríkisráðinu,
nema því að eins, að vafi kæmi upp um
það, hvort mál þessi eigi stofnuðu
einingríkisins íhættu eða kynnu
eigi að skerða jafnrétti allra
danskra rlkisborgara. Með þess-
um orðum er afmörkuð og viðurkennd
sérstaða Islandsráðgjafans í ríkisráðinu.
Enginn annar en hann getur borið sér-
mál Islands upp fyrir konungi; hinirráð-
gjafarnir hafa engan rétt til þess að hafa
áhrif á úrslit þessara mála, nema því að
eins, að spurning sé um, að með þeim
sé eining ríkisins stofnað í hættu eða
skert jafnrétti borgaranna. Þessu getum
vér varla haft á móti, meðan vér erum
í sambandi við Danmörku. Vér getum
eigi með réttu andmælt því, að þeirhafi
þetta eptirlit, það er, gæti þess, að lög-
gjöf vor og stjórnarráðstafanir stofni eigi
eining ríkisins 1 hættu eða misbjóði jafn-
rétti ríkisborgaranna. En sé þetta viður-
kennt, þá þykir oss það einsætt, að það
liggur beinast við, að eptirlit þetta fari
fram í ríkisráðinu, og að ráðherra vor
fyrir þvl beri mál vor þar upp. Hvort
sem mál vor eru borin upp í ríkisráðinu
eða ekki, verður með engu móti fyrir það
byggt, að annarleg áhrif geti komizt
að. Vér getum engu um það ráðið, hverj-
ir tala við konung vorn eða ráðgjafa vorn,
en vér vitum þó, að í ríkisráðinu eru það
eigi aðrir en ráðgjafar ríkisins, sem hafa
tækifæri til þess, að leitast við að beita
áhrifum sínum.
Þegar margnefnt ákvæði í 1. gr. frv.
er skoðað í sambandi við ofanrituð um-
mæli ráðherrans, og skilið með hliðsjón
af þeim, en til þess höfum vér fyllstu
heimild, þá fáum vér eigi annað séð, en
að það viðurkenni sérstöðu ráðherra vors
í ríkisráðinu, lögskilnað mála vorra frá
ríkismálunum og sérmálum Danmerkur,
og sjálfstæði vort og frjálsræði, að því er