Þjóðólfur - 31.07.1903, Blaðsíða 1

55. árg.
Reykjavík, föstudaginn 31. júlí 1903.
Jfs 31.
Heiðraðir kaup-
endur Þjóðó*lfs eru
minntir á, að gjalddagi
blaðsins var 15. júlí.
Hér með tilkynnist almenningi,
að öllum óviðkomandi mönnum er
stranglega bannað að skjóta fugla i
landareign jarðanna Ártúns, Ár-
bæjar og Breiðholts.
Reykjavík 19. júlí 1903.
Jón Jakobsson.
Stjórnarbótin
lögleidd.
ídag kl. 3 V2 var stjórnarskrár-
breytingin sambykkt í efri
deiid með öllum atkvæðum,
nema Sigurðar Jenssonar bróður Jóns
Landvarnar-erindreka. — Er því nýja
stjórnarbótin afgreidd sem l'óg frá
þinginu.
Kristján Jónsson notaði tækifærið til
að halda freka æsingaræðu í málinu,
og þakka sér og valtýska flokknum
úrslit málsins m. fl. Var sú ræða illa
fallin til að efla frið og eindrægni.
Fékk hann allþungar ávítur fyrir um-
mæli sín hjá Eiríki Briem o. fl. Munu
og flestir hafa verið sammála um, að
Kr. J. hefði betur þagað, en talað í
þetta sinn. En út af ræðu hans spunn-
ust allmiklar umræður.
Lýðmenntun.
(Niðurl.).
Það er rétt mælt af höf., að vér eigum
að keppa að því takmarki, að skólaskylda
verði lögleidd um land allt. En það á
enn langt í land. Vér teljum það hyggi-
legt, að skólaskylda verði þegar leidd 1
lög t kaupstöðum og fiskiverum landsins,
þar sem fastir bamaskólar eru þegar komn-
ir á fót. Að því er skólaskyldu til sveita
snertir, er það mikið álitamál, hvort til-
laga höf. „að heimila að eins hreppunum
að lögleiða skólaskyldu og bjóða svo fram
fé úr landsjóði til að standast ákveðinn
hluta af kostnaðinum", mundi reynast
holl. Það er hætt við, að menntaáhugi
yrði helzt til lengi að skapast 1 sumum
hreppum hér á landi, og reynsla og saga
sumra annara þjóða bendir á, að svo
mundi verða.
Það væri ákjósanlegt, að börn væri
skólaskyld frá 7—14 ára aldurs með ekki
minna en 7 mánaða skólavist á ári, en
annað mál er það, hvort hægt væri að
koma því á að svo stöddu. Vér höfum
áður vikið að því, að í kaupstöðum væri
heppilegt að hafa framhaldsbekk í sam-
bandi við b'arnaskólann eða lýðskólann,
er gefi unglingunum kost á að taka sér
fram í grein þeirri eða greinum þeim, er
þeir þyrftu mest á að halda í lífstöðu þeirri,
er þeir ætluðu að leggja fyrir sig. I fram-
haldsskólanum mætti og kenna einhverja
erlenda tungu, svo sem dönsku eða ensku,
Hinsvegar erum vér höf. samdóma um
það, að engin ástæða er til að gera dönsku
eða annað tungumál að skyldugreinum í
lýðskólum vorum.
Höf. flokkar hina fyrirhuguðu lýðskóla
vora í heimangönguskóla, heimavistarskóla
og farskóla. Um heimavistarskólana segir
oss svo hugur um, að þjóðinni myndi fyrst
um sinn verða ókleyft að rísa undir kostn-
aði þeim, er stofnun þeirra og rekstur hlyti
að hafa í för með sér, þótt öll önnur skil-
yrði, er slíkir skólar þurfa við, svo sem
góðir kennslukraptar o. s. frv. væri fyrir
hendi. Hitt teljum vér sjálfsagt, að allir
lýðskólar vorir séu samskólar, enda sýnir
reynsla annara þjóða oss, að allar viðbár-
ur mót því, að piltar og stúlkur sæki sömu
skólana, er hégómi og hindurvitni.
Það er miklum vandkvæðum bundið, að
koma á hagkvæmu skólafyrirkomulagi í
héruðum þeim, sem geta ekki notaðheim-
angönguskóla vegna strjálbyggðar. Virð-
ist enn sem komið er ekkert ráð vænlegra,
en að notast við farkennara og heimilis-
fræðslu. Þykir oss höf. gera of lítið úr
heimilisfræðslunni. Það mun að vísu satt
vera, að henni hafi hnignað töluvert á
seinni árum, en þó mun hún enn koma
að miklu gagni í ýmsum héruðum lands-
ins, og hefur allt fram á vora daga verið
hyrningarsteinn þjóðmenningar vorrar.
Vér erum höf. algerlega samdómaíum-
mælum hans um mikilvægi kennarastöð-
unnar og þá ekki síður í því, að kennara-
staðan verði að vera svo lífvænleg, „að vel
hæfir menn fáist til að helga henni líf sitt".
En hér rekum vér oss á sker það, sem er
örðugast að sigla fyrir, en það er kostn-
aðurinn. Gjaldþol landsmanna er enn
ekki svo mikið, að þeir fái risið undir
auknum fjárframlögum til lýðmenntunar,
er nemi mörgum tugum þúsunda króna á
ári hverju. Það er því undir því komið,
að vér förum forsjállega á stað og ráðumst -
ekki í stærri umbætur en vér höfum gjald-
þol til, og um fram allt, að vér fyrst í
stað sníðum oss stakk eptir vexti og ráð-
um bót á því, sem mest nauðsyn ber til.
Höf. virðist ekki hafa haft þetta atriði
nógu hugfast, að því er ráða má af um-
bótatillögum hans. Það mun ekki hafa
vakað nógu vel fyrir honum, að e f 1 in g at-
vinnubragðaog verklegrarfræðslu
verður að haldast í hendur við lýðmennt-
un vora, ef vér eigum að hugsa til að
hrinda henni í betra horf. En þar með
er ekki sagt, að vér eigum að leggja árar
í bát. Vér álítum, að vér getum komizt
góðan spöl áleiðis í lýðmenntun, þrátt
fyrir örðugan fjárhag vorn, þótt vér verð-
um ekki eins stórstígir í framsókninni og
höf. virðist ætlast til.
Höf. telur það að ýmsuleyti hagkvæmt,
að aðalkennaranum við lýðskóla vora væri
fengin landsjóðsjörð til ábúðar. En mundi
ekki hætt við því, að hann yrði vegna
vinnufólkseklunnar að gefa sig of mjög við
búskapnum, og búskaparumstangið kæmi
svo kennslunni í koll. I annan stað þarf
landsjóður, eptir því sem gjöld hans auk-
ast, allra sinna muna við, og tekjurnar af
landsjóðsjörðum eru þegar farnar að ganga
mikið saman. Það er að vísu öll sann-
girni, sem mælir með því, að lýðkennur-
um sé veitt eptirlaun eptir góða og dygga
þjónustu, eins og öðrum starfsmönnum
landsins. En hvar á að taka fé til þess?
Auk þess kæroi það í bága við stefnu, sem
hingað til hefur verið drottnandi hjá mikl-
um hluta þjóðarinnar, að afnema öll ept-
irlaun eða því sem næst.
Það er vel til fallið, að lýðskólarnir eign-
ist, þegar fjárhagur þeirra leyfir það, vel
valin og hagkvæm bókasöfn. En slík söfn
kosta tiltölulega mikið fé, ef nokkurt lið á
að vera í þeim, og vér teljum víst, að
þarfir lýðskólanna yrðu fyrst um sinn svo
margar og miklar, að söfnin yrðu látin
sitja á hakanum. En hitt virðist oss heilla-
ráð, að vér að dæmi Norðmanna stofnuð-
um félag til þess að koma upp og styrkja
skólabókasöfn og eins það, að þar sem
sveitabókasöfn eru til, yrði þeim steypt
saman við hin væntanlegu lýðskólasöfn.
En það mundi ekki hafa mikið upp á sig
að veita með lögum sveitarstjórnum heim-
ild til að leggja bókasafnsskatt á hrepps-
búa. Höf. tekur það fram, að kennarar
eigi að örfa lestrarfýsn nemenda og benda
þeim á góðar bækur, er þeir hefðu gaman
og gagn af að lesa, og er það ekki nema
sjálfsögð skylda hvers kennara. En þar
sem hann segir, að ekki væri illa til
fallið „að verja við og við kennslustund til
að lesa upphátt það sem stendur í nýjustu
blöðunum og vekja athygli nemendanna
á því, hvernig þeir eigi að lesa blöðin"
o. s. frv., þá vitum vér ekki, hvort vér
eigum að taka uppástungu þessa sem gam-
an eða alvöru. Þeir sem þekkja íslenzk
blöð munu brátt ganga úr skugga um, að
efni flestra þeirra eru ekki holl fæða fyrir
börn á 7—14 ára skeiði. Vér erum að
minnsta kosti á þeirri skoðun, að blöðin
eigi hér sem annarstaðar ekkert erindi í
skólana.
Það mun almennt viðurkennt, að stjórn
menntamála vorra sé ekki hagkvæmlega
fyrirkomið. Hinsvegar greinir oss og hinn
heiðraða höf. á um það, hvernig yfirum-
sjón lýðmenntamála landsins verði hag-
felldast fyrirkomið. Hann leggur til að
fela umsjónina einum umsjónarmanni, er
ráðherrann skipi, og skuli hann vera bú-
settur í Reykjavík. En eptirlitsins vegna
teljum vér heppilegra að féla umsjónina 3
manna nefnd, er væri skipuð sjálfstæðum
og kennslufróðum mönnum, því að sú
mundi raun á verða, að það yrði ofvaxið
einum manni, að hafa eptirlit með því, að
ráðstöfunum stjórnarinnar í menntamál-
um landsins væri framfylgt, og hætt við
því, að eptirlit eins manns kæmi ekki að
meira haldi en yfirreiðir biskupa. En í
kennslu- og menntamálum ríður einna mest
á, að eptirlitið sé nákvæmt oggott. Auð-
vitað ætti formaður nefndarinnar að hafa
mest völd og vera launaour af landsjóði,
en meðnefndarmönnum hans mætti ætla
hæfilega dagpeninga og ferðakostnað, er
þeir tækjust á hendur ferðir í þarfir lýð-
skólanna:
Kaflinn um kennaraskóla tekur flest þau
atriði fram, sem í skjótri svipan geta
komið til greina. Kennaraskólinn ætti að
sjálfsögðu að vera í Reykjavík, en það er
og verður kák, að fara að stofna kenn-
araskóla, fyr en við eignumst kennara,
sem eru færir um að kenna kennaraefn-
um vorum.
Eitt hið fyrsta, sem vérverðum að gera
til þess að hrinda lýðmenntun vorri í við-
unanlegt horf, er að styrkja áhugamikla
og efnilega menn til utanfarar, til þess að
búa sig undir kennarastarfann við hina
beztu kennaraskóla á Norðurlöndum.
Höf. stingur upp á, að kennaraefni vor
njóti 3 ára fræðslu á hinum fyrirhugaða
kennaraskóla. Vér erum á því, að upp
og niður mundi ekki veita at 3 ára und-
irbúningi til þess að gera kennaraefni vor
vel fær til þess að gegna skyldustarfi síau.
En stendur þessi 3 ára undirbúningstími í
hæfilegu samræmi við kjör þau, er kenn-
araefni vor ættu von á, er þeir hafa tekið
próf, því að verður er verkamaðurinn
launa sinna. Vér þykjumst hafa ástæðu
til þess, eptir þvl sem nú hagar hér til
um launakjör og viðgjörning við lýðkenn-
ara, að svara spurningunni neitandi.
Allt öðru máli væri að gegna, ef vér
gætum boðið þeim lík kjör og stýrimenn
á þilskipum, að vér ekki nefnum
skipstjóra, komast að eptir 6—12 mánaða
vist á stýrimannaskólanum. Höf. gefur
hér sem optar, staðháttum vorum og erfið-
leíkum ekki nógan gaum og gerir of há-
ar kröfur.
Trúin á menntun og manneðli, sem víða
bregður fyrir í bókinni, er ekki hvað
minnstur kostur hennar. Málið er þýtt, en
ekki ávallt svo látlaust sem skyldi. Höf.
er maður orðhagur og hefur búið til all-
mörg nýyrði, sem eru flest hver viðkunn-
anleg. Kunnum vér honum þakkir fyrir
bókina, og vonum, að sjá eitthvað meira
frá hans hendi. Ef vér að lokum mætt-
um leggja eitthvað til lýðmenntamálsins,
þá skulum vér lýsa því yfir, að vér telj-
um það ekki svo langt á veg komið, 'að
heppilegt sé að leiða það til lykta á yfir-
standandi þingi, en leggjum til, að vel-
skipaðri milliþinganefnd verði ásamt hinni
nýju stjórn falið á hendur, að búa málið
undir þingið 1905 og að stjórninni og
nefndinni verði nú í sumar veitt nægileg
fjárupphæð, til þess að unnt verði að afla
sér bæði utanlands og innan, þeirra upp-
lýsinga, sem enn er þörf á. Mál þetta er
eitthvert hið mesta velferðarmál þjóðar-
innar og það skiptir þvl miklu, að ekki
sé hrapað að því og að „undirstaðan rétt
sé fundin«. Vér teljum það og mikið
nauðsynjamál, að þingið áætlaði nokkurt
fé til þess, að styrkja 2—3 menn til utan-
farar, er þætti líklegir og vel fallnir til
þess, að verða kennarar við hinn fyrirhug-
aða kennaraskóla.
Kennari.