Þjóðólfur - 31.07.1903, Blaðsíða 2

122
Breyting á biskupsembættinu,
Frumv. það um aðra skipun á biskups-
embættinu, er Lárus Bjarnason og Magn-
ús Andrésson báru fram í n. d., var sam-
þykkt þar í fyrra dag með yfirgnæfandi
atkvæðafjölda, en óvíst þykir, hvernig því
muni reiða af í efri deildinni. Samkvæmt
þessu frv. , skal forstöðumannsembættið
við prestaskólann sameinað biskupsem-
bættinu, þegar biskupsembættið losnar, og
skál jafnframt ákveða með konunglegri
tilskipun, hver störf biskupinn skuli hafa
á hendi. Embættið sameinað skal laun-
ast með 5000 kr. á ári, og auk þess 500
kr. á ári, sem skrifstofufé handa bisk-
upnum.
Nefndarálitið 1 máli þessu í n. d, var
mjög skýrt og skipulega samið (af Magn-
úsi Andréssyni) og þau atriði tekin greini-
lega tram, sem með breytingu þessari
mæli. Af því að málið er þýðingarmikið
í sjálfu sér og marga mun fýsa að heyra
ástæður nefndarinnar, birtum vér hér álit
hennar í heild sinni.
Þar segir svo:
„Frumvarp þetta er í samhljóðun við
almenna ósk um það, að embættakostnað-
urinn, sem mörgum mönnum ofbýður, sé
minnkaður meðal annars með því, að fækka
embættum, þar sem því verður við komið.
Raddir hafa heyrzt í þá átt, að nú, þegar
stjórnarskiptin verða og amtmannsembætt-
in lögð niður, sé einnig kominn tími til
að leggja biskupsembættið niður. En það
teljum vér ekki tiltækilegt af ýmsum ástæð-
um, sem hér þarf ekki að greina, þar eð
frumvarpið gefur ekki tilefni til þess. Þvi
að það fer ekki í þá átt, að afnema bisk-
upsembættið, heldur að gera þá skipun á
því, að nokkur af störfum þeim, er því
nú fylgja, séu við næstu biskupaskipti lögð
frá því, en i þess stað taki biskupinn við
forstöðu prestaskólans, svo að úr þeim
tveim embættum verði eitt með launum
þeim, er nú eru lögákveðin fyrir biskups-
embættið og 500 kr. til skrifstofukostnaðar.
Nefndin fær ekki betur séð, en að breyt-
ing þessi sé til bóta, eigi að eins fyrir þá
sök, að hún mundi spara landinu fjárút-
gjöld til eins af hinum hálaunaðri embætt-
um, og þó vel það, eða alls 4500 kr. á
ári hverju, auk væntanlegra eptirlauna,
heldur einnig fyrir þá sök, að hún mundi
gera einn þátt í umboðsstjóminni umsvifa-
minni og óbrotnari, létta af biskupinum
störfum, er lítt eru kirkjuleg, og ekki þarf
eins valinn mann og hann lil að leysa
fullvel af hendi, og gera biskupinum með
því mögulegt, að njóta sín betur til þess
að starfa meir beinlínis en ella, til efiing-
ar kristindóminum í landinu.
Þetta skulum vér nú leitast við að sýna
fram á.
Meðal skrifstofustarfa biskupsins er það,
að taka móti skýrslum presta og prófasta
af öllu landinu : um gipta, fædda dána;
um manntal; um fermda; um blinda; um
heyrnar- og mállausa o. fl. Þá er biskup-
inn hefur fært skýrslur þessar til dagbók-
ar, rannsakað þær og gert úr sumum þeirra
aðafekýrslu fyrir land allt, sendir hann
þær flestar landshöfðingja.
Oss finnst nú einsætt, að skýrslur þess-
ar séu framvegis látnar ganga, ekki til
biskups, heldur beina leið frá próföstum
til þeirrar skrifstofu, er fær slíkt til með-
ferðar. Að eins skýrslu um uppgjafapresta
og prestsekkjur, skýrslu um messugerðir
og skýrslu um kirkjur þarf biskupinn að
fá, og að eiga greiðan aðgang að hinum
hjá stjórninni.
Sem stiptsyfirvald tekur biskupinn móti
bónarbréfum allra umgangskennaraá land-
inu, hátt á annað hundrað manns og
skýrslum þeirra um kennsluna. Hann
rannsakar skýrslur þessar, reiknar út, hve
háan styrk hver kennari á að fá eptir réttu
hlutfalli. En það fer eptir kennslutíma
og nemendafjölda hjá kennurunum. Síðan
sendir hann skjöl þessi landshöfðingja
með tillögum slnum um styrkveitinguna.
Þessari miklu fyrirhöfn viljum vér að sé
létt af biskupinum, og að umrædd bónar-
bréf séu látin ganga beina leið til veitinga-
valdsins.
I bréfi landshöfðingja 31. jan. þ. á. til
stjórnarráðs Islands er það lagt til, að
störfum stipsyfirvaldanna verði skipt á þann
hátt, að eptirlitið með skólamálum, svo og
eptirlitið með forngripasafninu og lands-
bókasafninu verði fengið stjórnarráðinu án
nokkurs milliliðs og sömuleiðis störf stipts-
yfirvaldanna við undirbúning verðlagsskráa.
Stjórnarráðið hefur fallist á þá tillögu, og
búumst vér við, að þetta verði gert. En
með því er miklum störfum létt af biskupi.
Biskupinn hefur vald til að veita leyfi
til að ferma börn, er ekki hafa náð full-
um lögboðnum fermingaraldri (14 ár), ef
þau vantar ekki meir en hálft ár upp á
hann. Um leyfi þetta er allmikið sótt, og
veldur það biskupi mikilla bréfaskripta.
Vér sjáum nú ekki betur, en það væri
hættulaust, auk þess sem það er umsvifa-
minna, að prófastarnir fengju vald til að
veita nndanþágu þá, er hér ræðir um,eða
jafnvel að prestarnir réðu þessu sjálfir, en
gerðu í fermingarskýrslum sínum grein
fyrir, af hverjum ástæðum þeir hefðu fermt
barn yngra en 14 ára, þegar það kemur
fyrir.
Aptur gerum vér ráð fyrir, að biskupinn
hafi umsjón yfir kirkjum og prestaköllum
og eignum þeirra, og því fylgja ætíð nokk-
ur skrifstofustörf, en þó sennilega minni
framvegis en áður sökum þess, að landa-
merki kirkjujarða og ítök kirkna munu nú
víðast vera orðin ákveðin samkvæmt landa-
merkjalögunum,
Að öðru leyti hefur biskupinn að sjálf-
sögðu eins og áður eptirlit með hegðun
og embættisfærslu presta, skipar prófasta,
vígir presta, sér um að til séu nægar guðs-
orðabækur, hefur forsæti á synodus, gefur
tillögu um brauðaveitingar og skipun
kirkna og prestakalla, og úthlutun styrkt-
arfjár handa uppgjafaprestum og prests-
ekkjum, hefur umráð yfir nokkrum sjóðum
eins og hingað til (prestekknasjóðnum o.
fl.), og vísiterar kirkjur, þegar hann fær
því við komið.
Fátt eða ekkert af þessu er svo vaxið,
að það útheimti mikil dagleg skrifstofu-
störf.
Núverandi forstöðumaður prestaskólans
hefur kennt á skólanum 11—12 stundir á
viku. En ekki hafa allir fyrirrennarar
hans í embættinu haft svo margar kennslu-
stundir. Með samkomulagi við meðkenn-
endur síua mundi hann að líkindum geta
haft þær nokkru færri, ef hann þyrfti þess,
eða vildi, og einnig geta hagað svo til, að
hann kenndi helzt þær námsgreinar, er
kennarinn þarf ekki mjög langan tíma
daglega til að búa sig undir.
Þegar nú litið er til þess, að í biskups-
embættið mun æfinlega hér eptir eins og
hingað til verða skipaður einhver færasti
maðurinn meðal guðfræðinga landsins, þá
teljum vér það engum efa undirorpið, að
honum væri ekki ofvaxið að gegna ásamt
biskupsembættinu forstöðuembætti presta-
skólans, ef hann væri laus við öll þau
framangreind skrifstofustörf, er vér viljum
leggja frá biskupsdæminu.
Störf hans yrðu varla til muna meiri
eða erfiðari en nú, en þau yrðu honum
geðfelldari. Þá yrði starfsemi hans meir
vísindaleg og fræðandi, og sú vinna yrði
honum ánægjulegri, en að vera neyddur
til að verja mestum hlutanum af tíma sín-
um til að rita embættisbréf, og eiga við
skýrslur og önnur þvíllk skrifstofustörf.
Alls eigi verður það heldur talið ósam-
boðið tign biskupsdæmisins, að hann eigi
einhvern þátt í að fræða prestsefnin og
búa þau undir stöðu þeirra. Hann gæti
varla annað veglegra og mikilvægara starf
unnið. Og það er augljóst, að á þann
hátt gæti hann helzt haft góð áhrif á nem-
endur prestaskólans. Þá yrði hann gagn-
kunnur nemendunum, og milli háns og
þeirra gæti myndast náið vinsemdarsam-
band, er dagleg umgengni og viðkynning
skapar.
Þessi kunnugleiki biskupsins á prests-
efnum og prestum væri þýðingarmikill
yfir höfuð, og meðal annars sérstaklega
þá, er hann ætti að gefa tillögur við brauða-
veitingar.
í sambandi við þetta skal það tekið
fram, að vér álítum, að rétt væri að fá
biskupinum — og það nú þegar við stjórn-
arskiptin — meira vald en hann nú hefur
í beint kirkjulegum málum. Þannig ætti
hann einn að ráða því, hverjir af umsækj-
endum um prestakall skuli í kjöri vera.
Fyrirkomulag, sem hér er farið fram á,
er alveg samskonar og það, að landlækn-
irinn hefur verið forstöðumaður læknaskól-
ans, og er það enn, þótt störf landlæknis
við löggjöf síðari ára hljóti að hafa auk-
izt til muna".
Alþingi.
V.
Leynilegar bœjarstjórnarkosningar. H.
Hafstein og Þórh. Bjarnarson flytja frv.
um leynilegar kosningar og hlutfallskosn-
ingar til bæjarstjórna í kaupstöðum. Nefnd
í n. d.: H. Hafstein, Þórh. Bjamarson og
Jóh. Jóhannesson.
Eþtirlit med pilskiþum. Fiskimálanefnd-
in í n. d. ber fram frv. um eptirlit með
þilskipum, sem notuð eru til fiskiveiða eða
vöruflutninga. I hverju lögsagnarumdæmi
skal skipa svo marga skipskoðunarmenn,
sem þurfa þykir, og álíti þeir, að eitthvert
skip sé svo úr garði gert, að lífi og heilsu
skipverja sé hætta búin í þvf, má ekki
lögskrá menn á slíkt skip fyr en sannað
er, að bætt sé úr því, sem er ábótavant.
Einnig geta skoðunarmenn takmarkað tölu
þeirra skipverja, er lögskrá má á skipið,
ef þeir álíta þess þörf sakir þess, að íbúð-
arrúm skipverja séu illa útbúin, of lopt-
lítil o. s. frv.
Tekjuskattur af hvalveidum. Fiskimála-
nefnd n. d. ber einnig fram frv. um að
þeir, sem reka hvalaveiðar, skuli greiða
tekjuskatt af atvinnu svo sem aðrir at-
vinnurekendur.
Ldggilding verzlunarstadar d Grenivík Vid
Eyjafjörd. Flm. Pétur Jónsson.
Friðun fugla. Frv. frá Hannesi Þor-
steinssyni og Stefáni Stefánssyni. Nefnd
í n. d.: Hannes Þorst., Stef. Stef. og Tr.
Gunnarsson.
Makaskiþti d pjóðjörðupt. Guðl. Guð-
mundsson ber fram frv. um makaskipti á
þjóðjörðinni Norður-Hvammi í Hvamms-
hreppi fyrir prestssetursjörðina Fell í Dyr-
hólahreppi. Hermann Jónasson bereinnig
fram frumvarp um skipti á jörðinni Ár-
bakka í Vindhælishreppi í Húnavatnssýslu
og jörðinni Yztagili í Engihlíðarhrepp í
sömu sýslu. Málum þessum báðum vísað
til þjóðjarðasölunefndarínnar.
Lagaskóli. Jón Magnússon ber fram frv.
um stofnun lagaskóla á Islandi með 2 föst-
um kennprum, sem eiga að fá 4000 og
3000 kr. í laun. Þeir, sem leysa burtfarar-
próf af hendi á skólanum, öðlast aðgang
til embætta á Islandi jafnt lögfræðingum
frá Kaupmannahöfn. Vísað til mennta-
málanefndarinnar.
Hvalafriðun. H. Hafstein og Jóh. Jó-
hannesson bera fram frumvarp um, aðall-
ir hvalir, nema smáhveli, svo sem hnýsur,
höfrungar og marsvín, skuli friðhelgir fyr-
ir allskyns skotum hvervetna í landhelgi,
svo fyrir land utan sem á flóum og fjörð-
úminni, árið um kring, nema í ísvök sé,
eða fastir á grynningum eða hamlaðir á
annan hátt því líkan. Reka má hvali á
land, ef það er gert með handskutlum eða
lagvopnum, en eigi með skotum og skal
þess þá ávalt gætt, að eigi sé síldveiði
eða veiðarfærum spillt.
Afnám Martu- og Péturslamba. Jóh. Jó-
hannesson ber fram frv. um, að fóður-
skylda svonefndra Maríu- og Péturslamba
skuli afnumin frá fardögum 1904 að telja í
þeim sóknum á landinu, þar sem hún hef-
ur átt sér stað. Frá sama tíma greiðist
hlutaðeigandi prestaköllum uppbót úr lands-
sjóði, er sé jöfn að meðaltali téðrar tekju-
greinar eptir verðlagsskrám þeim, er gilt
hafa í þeim síðustu fimm árin.
Vegir. Vegafrv. er nú samþykkt af n.
d. með töluverðum breytingum. Nú hljóð-
ar það svo:
1. gr. Viðhald flutningabrautarinnar
frá Reykjavík austur að Geysi hvílir á
landsjóði að öllu leyti, svo og viðhald ann-
ara flutningabrauta, að svo miklu leyti,
sem þær liggja um fjöll eða óbyggðir.
Viðhaldskostnað flutningabrauta, sem í
byggð liggja, skal greiða að hálfu leyti úr
landsjóði, en að hálfu leyti úr sýslusjóði
eða sýsluvegasjóði þeirrar sýslu, sem sá
hluti flutningabrautarinnar, sem gert er
við, liggur í.
2. gr. Flutningabrautir þær, sem sýslu-
sjóðir eða sýsluvegasjóðir eiga að kosta
viðhald á til móts við landsjóð, skulu, áð-
ur en sú breyting, er ræðir um í 1. gr„
kemst á, vera skoðaðar af verkfróðum
manni, er landstjórnin tilnefnir, og tveim
mönnum kosnum af hlutaðeigandi sýslu-
nefnd, og teljist brautirnar ekki í gildu
standi, skal gera að þeim, sem þarf, á
Vostnað landssjóðs.
Síldveiði. H. Hafstein og Stef. Stefáns-
son bera fram frv. um ýms atriði, er snerta
slldveiði.
Löggilding verzlunarstaðar d Öktum í
Hraunhr. i Mýrasýslu. Flm.: Magnús
Andrésson og Lárus Bjarnason.
Fallin frurtrvöiþ og pgsál.till.: Frv. um
bœjarstjórn í Hafnarfirði hefur verið fellt
í efri deild. Frv. um breyting d lœkna-
skiþuninni (um flutning Kjósarlæknisins
til Hafnarfjarðar o. fl.) fellt í neðri deild.
Frv. um breyting á lögunum um verzl-
un og veitingar dfengra drykkja (hækkun
leyfisbréfsgjaldsins) fellt í e. d., sömuleið-
is felld þar þingsályktunartillaga um bann
gegn því, að selja æther spirituosa o. fl.
á lyfjabúðum án lyfmiða.
Fjdrlögin. Fjárlaganefnd n. d. hefurnú
komið fram með álit sitt. Hér skulu nefnd-
ar nokkrar breytingar, sem hún vill gera
á frv. stjórnarinnar. Þessar fjárveitingar
vill hún fella úr frv.: 2500 kr. uppbót
til Stefáns læknis Gíslasonar fyrir bústaða-
skipti, 1200 kr. styrkur hvort árið til sjúkra-
hússins f Rvík (með því að það verður
lagt niður), 1000 kr. hvort árið tilkennara
í organslætti og sönglist og organleikara
við dómkirkjuna í Rvík, 300 kr. hvort ár-
ið til að semja og gefa út kennslubækur,
1000 kr. hvort árið til unglingaskóla í
Dalasýslu, 800 kr. hvort árið til séra Valdi-
mars Briem, 800 kr. hvort árið til Sögtt-
félagsins, 500 kr. hvort árið til cand. mag.
Sigfúsar Blöndal til að semja fslenzk-danska
prðabók, 600 kr. hvort árið til Jósafats Jón-
assonar til ættfræðisrannsókna og 600 kr.
hvort árið til 1 manns til að nema skóg-
ræktarfræði. Þá leggur nefndin til að
taka upp 1 frv. ýmsar nýjar fjárveitingar:
150 kr. á mánuði í húsaleigu handa lands-
höfðingja frá því að hann verður að flytja
úr landshofðingjahúsinu og þar til lands-
höfðingjaembættið verður afnumið, 2000
kr. hvort árið til útgjalda við eptirlit úr
landi með fiskiveiðum útlendinga, 50 þús.
kr. til brúargerðar á Jökulsá í Öxarfirði,
3000 kr. til að byggja vita á Skipaskaga
og til árskostnaðar við hann allt að 300
kr. hvort árið, 15 þús. kr. til aðkaúpahús
það, sem Reykjavíkurspítali hefur verið í,
500 kr. hvort árið til kennslu í heimilis-
iðnaði við kvennaskólann í Rvík, 500 kr.
fyrra árið til Stefáns Eiríkssonar til að
kynna sér skólaiðnað erlendis, 1200 kr.
hvort árið laun til Guðm. Finnbogasonar
bg 1000 kr. á ári ferðakostnaður til þess að
ferðast um landið og kynna sér og gefa
ékýrslur um ásigkomulag alþýðufræðslunn-
ar, 1000 kr. hvort árið til sýslubókasafna,
300 kr. hvort árið til „Bindindissameining-
ar Norðurlands", 1200 kr. hvort árið til Jóns
Jónssonar sagnfræðings, 1000 kr. tilBjama