Þjóðólfur - 09.10.1903, Blaðsíða 1

55. árg.
Reykjavík, föstudaginn 9. október
1903.
Æ 41.
Útlendar fréttir.
—o---
Kaiipmnnnahöfn 26. sept.
England. Nú er loks komið að því, er
lengi hefur spáð verið, að breytiug er
orðin á ráðaneytinu enska. Tollmálaupp-
ástunga Chamberlains hefur komið svo
miklum glundroða á það, að ekki var
hugsanlegt, að það gæti haldizt lengi ó-
breytt, þar sem svo mikill skoðanamunur
ríkti í því, því að í því áttu sæti gagn-
gerðir mótstöðumenn Chamberlains í toll-
málapólitíkinni t. d. Ritchie fjármálaráð-
herra, Hamilton lávsrður og hertoginn af
Devonshire. Mönnum kom því alls ekki
á óvart, að nokkur breyting mundi verða
á ráðaneytinu, en menn höfðu þó búizt
við, að hún mundi verða með nokkuð
öðrum hætti, að annaðhvort mundi Cham-
berlain fara frá eða andstæðingar hans.
En nú fór svo, að bæði Chamberlain
nýlendumálaráðherra og helztu andstæð-
ingar hans R i t c h i e fjármálaráðherra og
H a m i 11 o n lávarður Indlandsráðherra
sögðu af sér stjórnarstörfum í einu 17. þ.
m., og nokkrum dögum síðar einnig tveir
aðrir fríverzlunarmenn Balfour ofBur-
leigh lávarður og Arthur Elliot. Eru
þá allir mótstöðumenn Chamberlains í
ráðaneytinu, er nokkuð kvað að, farnir
frá með honum, nema hertoginn af De-
vonshire og furðar menn á, að hann skuli
vilja verða einn eptir, þvl að það er ætl-
un manna, að Chamberlain muni ráða
mestu um stefnu ráðaneytisins eptir sem
áður, enda benda bréf á það, er Balfour
og honum fóru á milli, áður en hann fór
frá, því að þar leggur hann Balfour lffs-
reglurnar um, hvað honum beri að gera
í tollmálapólitíkinni á meðan hann sé fjarri
ráðaneytinu. Þar sem því öll líkindi eru
til, að ráðaneytið syndi í kjölfari hans
með því að allir andstæðingar hans eru
farnir úr því að undanskildum hertogan-
um af Devonshire, þá getur fráför hans
ekki talizt ósigur fyrir stetnu hans, heldur
jafnvel þvert á móti. Með því að vera
laus við stjórnarstörfin, þykist hann geta
unnið af meira kappi að því, að útbreiða
stefnu sína, og nú í næsta mánuði ætlar
hann að leggja í ferðalög um allt Eng-
land, til þess að halda fyrirlestra um toll-
málastefnu sína. Chamberlain hefur ver-
ið nýlendumálaráðherra í 8 ár, frá því
»tory«ar komu til valda 1895. Áður þótti
nýlenduráðherrastaðan meðal hinna minni
háttar embætta í ráðaneytinu, en með
dugnaði sínum hefur honum tekizt að auka
svo virðingu þess, að nú þykir það eitt
meðal hinna helztu. Hann réð því, að
ófriðurinn var hafinn í Suður-Afríku, og
eptir að Salisbury lagði niður völdin, réð
hann svo að segja einn öllu í ráðaneytinu.
Það er ekki fullkomlega komið í kring
ennþá, hverjirkomi f stað þeirra ráðherra,
sem frá fara. Einungis hefur það frétzt,
að sonur Chamberlains, Austen Chamber-
lain, er áður var póstmálaráðherra verði
fjármálaráðherra, Selborne lávarður flota-
málaráðherra verði nýlendumálaráðherra
og Brodrick hermálaráðherra verði Ind-
landsráðherra.
Á þingi, sem verkmannafélögin ensku
héldu í Leicester um miðjan þ. m. urðu
nokkrar umræður um tollmálapólitík Cham-
berlains, Fúndur þessi samþykkti með
öllum atkv. nema tveim (458) fundará-
lyktun, er taldi tollmálastefnu Chamber-
lains skaðlega, og hvatti verkamenn Eng-
lands að gæta þess, að vernda fríverzlun-
ina. Þessi yfirlýsing frá verkmannalýðn-
um gegn tollpólitík Chamberlains, er ó-
neitanlega mjög bagaleg fyrir hana, en _
hann heldur sínu stryki áfram og kærir
sig ekki um hvað hver segir. Það, sem
Chamberlain fer fram á (eptir því sem
Daily Chronicle skýrir frá) við kjós-
endurna í haust, er að leggja 4 sh. toll
á korn, sem flutt er inn frá öðrum ríkj-
um, 5% toll á kjöt og mjólkurbúsafurðir
og ófullunnar vörur og 10% á fullunnar
vörur. Aptur á móti vill hann afnema
toll á te, kaffi, sykri, kakao og þurkuð-
um ávöxtum, og til þess að vinna verk-
mennina vill hann láta stofna sérstakt
vinnumálaráðaneyti.
Balkanskagi. Útlitið á Balkanskagan-
um er ófriðlegra nú, en það hefurnoklcru
sinni verið upp á síðkastið. Það er svo
að sjá, sem Búlgaría sé komin á fremsta
hlunn með að segja Tyrklandi stríð á
hendur, til þess að hjálpa frændum sín-
um í Makedóníu. Að minnsta kosti er
þar herbúnaður mikill. Tyrkland býr einn-
ig hersinn í mesta ákafa. Stórveldin gera
það sem þau geta, til þess að afstýra ó-
friði, og hafa sent Búlgarafursta tilkynn-
ingu um, að hann þurfi ekki að vænta
neins styrks hjá þeim. Það er því mjög
mikil tvísýni á því, hvort gerandi sé fyr-
ir Búlgaríu að leggja út 1 ófriðinn ei að
síður, og mest líkindi eru jafnvel til, að
Tyrkir mundu að lokum hlutskarpári, ef
engir aðrir legðu neitt til málanna. En
það er svo mikill vígamóður kominn í
Búlgara, að óvíst er, hvort furstinn getur
við ráðið, jafnvel þótt hann vildi koma
í veg fyrir stríðið. Rússa- og Austurrík-
isstjórnir hafa því þótzt þurfa að taka
duglega í taumana, og sendu í fyrradag
boðskap til Tyrkja og Búlgaríustjómar fyr-
ir hönd stórveldanna. Kveðjast þau skuli
sjá um, að engin breyting verði gerð á
hinni núverandi ríkjaskipun á Balkanskag-
anum, ef til ófriðar komi, hvernig sem
stríðinu lykti, eða með öðrum orðum, þau
ætla að sjá til þess, að stríðið verði al-
veg árangurslaust.
Uppreisnin í Makedóníu geisar ákaft,
daglega berast fregnir um stærri eða smærri
orustur. Gengur uppreisnarmönnum held-
ur miður í Monastir, en aptur á móti
eykst mjög uppreisnin í Strumada. Tyrkir
hafa nú um 185 þús. manns í Makedóníu
og búast að auka herflotann þar enn
meir. Tyrkir fara fram með allmik-
illi grimmd. Þannig er þess t. d. getið,
að tyrkneskir hermenn lokkuðu Grikki,
þá er bjuggu 1 bænum Evkarion til þess
að- fara út úr bænum, því að þeir ætluðu
að leggja hann í eyði, en er Grikkir voru
komnir út fyrir bæinn, voru þeir allir
höggnir niður sem hráviði af Tyrkjum,
og þar á meðal erkibiskup þeirra. Þessi
grimmd er því óskiljanlegri, sem Grikkja-
stjórn er heldur hlynnt Tyrkjum og allmikið
af Grikkjum frá Litlu-Asfu hafa komið til
Konstantínópel og ætluðu að gerast sjálf-
boðaliðar, en patríarkinn leyfði þeim ekki
að berjast með Múhameðstrúarmönnum,
svo að þeir hafa orðið að hætta við á-
form sitt. Margir bæir og þorp eru eyði-
lögð. Þannig brenndu Tyrkir fyrir skömmu
bæinn Castoria, er hefur 20 þús. íbúa.
Fregnir hafa borizt um, að Serbía muni
jafnvel ætla að ganga í lið með Búlgaríu,
til að hefja ófrið gegn Tyrkjum, en það
er þó borið til baka aptur. Reyndar væri
það ekki ósennilegt, að konungur vildi
'reyna með ófriði út á við, að fá hernum
annað verkefni en samsæri og svikráð inn-
byrðis. Eins og getið mun hafa verið áð-
ur, vill mikill hluti herforingjanna víkja
öllum þeim herforingjum, sem tóku þátt
í samsærinu gegn Alexander konungi úr
hernum, en með því að samsærismenn
eru mjög nákomnir stjórninni, (2 af ráð-
herrunum, Maschin og Gentsjitsj, tóku
þátt í samsærinu), hafa nokkrir herforingj-
ar, sem samið höfðu ávarp þessa efnis,
verið settir í fangelsi í Niscþ, og eiga þeir
að dæmast fyrir tiltækið af herrétti. Yms-
um hefur verið vikið úr hernum vegna
þess, að þeir eru mótstöðumenn konungs-
morðingjanna. Eru ákafar æsingar út úr
þessu meðal manna á báðar hliðar. Þann-
ig hefur orðið uppvís ráðagerð um, að
frelsa herforingjana, er sitja fangaðir í
kastalanum í Nisch, setja þá yfir herinn
og drepa alla samsærismennina, sem riðn-
ir voru við konungsmorðið 'n. júr.í. Þar
sem svona er ástatt á konungur erfitt að-
stöðu. Síðustu fregnir segja þó, að nokk-
uð sé farið að kyrrast þar, eptir að Mistitsj,
einn af samsærismönnunum, sem mestu
réð um embættisveitingar í hernum er far-
inn frá og orðinn kennari við herskólann,
en Pétur konungur hefur tekizt á hendur,
að veita sjálfur öll embætti í hernum.—
Ráðaneytið hefur sagt af sér, en heldur
þó völdum þangað til þingið kemursam-
an 28. þ. m.
Ung-verjaland. Þess hefur verið get-
ið í Þjóðólfi í sumar, að ráðaneytið Khuen
Hedervary hefði fengið lausn. En það
hefur ekki tekizt að mynda annað ráða-
neyti í staðinn og Khuen hefur því stýrt
ríkinu til bráðabirgða, þangað til nú loks
að konungur hefur falið honum að mynda
aptur nýtt ráðaneyti. Þennan tíma, sem
engin lögleg stjórn hefur verið í Ungverja-
landi, hefur auðvitað allt löggjafarstarfið
staðið í stað. Orsökin til alls þessa ó-
stands er sú, að flokkur sá í ungverska
þinginu, er kallast »sjálfstæðisflokkurinn«
undir stjórn Franz Kossuth’s hefurkrafizt
þess, að herinn ungverski yrði gerður þjóð-
legri, ungverska yrði einungis notuð við
herskipanir o. s. frv., og tilþess að koma
þessu fram, hefur flokkurinn bundizt sam-
tökum um að hindra það, að önnur mál
næðu fram að ganga, þangað til þeir hefðu
sitt mál fram. 17. þ. m. gaf konungur
út boðskap til hersins, þar sem hann kveðst
fyrir engan mun láta undan kröfunni um
sérstakan ungverskan þjóðher. Þetta vakti
megna gremju meðal allra Ungverja, og
kváðu þeir það brot á stjórnarskránni, að
konungur gæfi út slíkan boðskap, án ráð-
herraundirskriptar. Síðustu fregnir segja
þó, að menn séu farnir að sefast, með því
að konungur hefur látið í ljósi, að það
hafi alls ekki verið meiningin með boð-
skapnum, að brjóta lög á Ungverjum.
Þýzkaland. Jafnaðarmenn (sósíalistar)
á Þýzkalandi héldu þingí Dresden 14.—
20. þ. m. Urðu þar allharðar umræður,
sem blöðin hafa gefið útdrátt af, ogsýna
þær Ijóslega, hvíllkur skoðanamunur ríkir
í flokknum, milli hinna svæsnari jafnaðar-
manna undir forustu Bebels, er ekki vilja
neina samvinnu við aðra flokka, heldur
segja jafnt öllum flokkum, sem halda fram
hinni núverandi þjóðfélagsskipun, stríð á
hendur, og hinna gætnari undir forustu
Vollmars, er vilja koma á samvinnu við
hina frjálslyndari flokka, til þess að reyna
að ná slnum málum fram smátt og smátt
á þann hátt. Meðal annars kom til um-
ræðu á fundinum, hvort jafnaðarmönnum
væri leyfilegt, að skrifa í blöð annara
flokka, og varð það ofan á, að það gæti
ekki álitizt tilhlýðilegt. Þá urðu einnig
miklar umræður um, hvort jafnaðarmenn
ættu að koma manni úr sínum flokki að
sem varaforseta í þinginu. Hingað til hafa
þeir ekki viljað skipa það sæti vegna þess,
að það er tízka, að varaforsetarnir heim-
sæki keisarann og sýni honum hylli sína
á þann hátt, en þetta telja hinir svæsnari
jafnaðarmenn sér ósamboðið. Hinirgætn-
ari vilja aptur á móti ekki, að flokkurinn
setji sig úr færi að ná meiri áhrifum í
þinginu vegna slíkrar þýðingarlausrar tízku,
og segja, að jafnaðarmaðurinn geti verið
eins góður jafnaðarmaður eptirsem áður,
þótt hann uppfylli slíka þýðingarlausa
skyldu, er fylgir embættinu. I þessu máli
reyndu þeir aðallega með sér, Bebel og
Vollmar, og héldu báðir langar ræður.
Hinir gætnari jafnaðarmenn voru 1 minni
hluta á fundi þessum, en þeir sýndu þó
ljóslega, að ýmsir menn flokksins eru farn-
ir að una illa einræði Bebels og ófrjáls-
lyndi fylgifiska hans, er vilja hepta svo
skoðanafrelsi flokksbræðra sinna, að þeir
þola ekki að menn láti f Ijósi aðrar skoð-
anir, en þær sem eru fyrir«krifaðar af for-
ingjunum.
Panamaskurðnrinn. Öldungadeildþings-
ins í Columbia hefur sett upp slík skil-
yrði fyrir samþykki sínu í samningunum
við Bandarlkin um lagningu Panamaskurð-
arins, að Bandaríkin þykjast ekki geta
gengið að þeim. Roosevelt forseti er þó
staðráðinn í, að láta framkvæma verkið
eigi að síður. Menn álíta Uklegt, að upp-
reisn muni verða í Columbia, ef samning-
unum verður hafnað.
Ráðherra í Chile, Herbero, er á ferða-
lagi um þessar mundir, til þess að vinna
lýðveldin í Suður-Amerlku, til þess að slá
sér saman og mynda bandaríki í líkingu
við Bandaríkin í Norður-Ameríku og ætla
menn, að tregða öldungadeildarinnar að
samþykkja samninginn, sé sprottinn af
þeim ástæðum, því að þá er auðvitað til-
ætlunin, að Bandaríki Suður-Ameríku grafi
skurðinn. _______________
Nýi bankinn,
er svo lengi var vonargripur, er nú loks
væntanlegur. Þeim Warburg hafði ekki
tekizt að safna nægu fé til þessarar stofn-