Þjóðólfur


Þjóðólfur - 15.01.1904, Qupperneq 1

Þjóðólfur - 15.01.1904, Qupperneq 1
56. árg eykjavík. föstuda inn 15 janúar 1904. 3. Um 300 bls. í stóru broti. —Ljómandi faliegar skemmtisögur- fá nýir kaupí»ndur Þjóðólfs 1904 í kaupbæti um leið og þeir borga árganginn. Þeir sem ekki hafa keypt blaðið áður, ættu að hraða sér að panta það nú, og mun enginn sjá eptir þeim kaupum. Til Austurlanda. Steingr. læknir Mattbíasson laKÖi nýlega af stað í ferðalag um Austurlönd. Kernur hann við á E*yptalandiy A'abitt, Indlandi, Siam, Kína, Japan, Mantchuri og Austur- Siberiu. Á heimleiðinni kemur hann þess utan víða við á ftaliu, Spáni og Frakklandi. M.á geta nærri, að hann muni mega segja frá mörgu nýstárlegu úr slíkri ferð. Hefur hann lofnð Gjallar/wrni að senda því ferða- pistla við og við. Allir hafa skemmtún af að lesa vel og fjörlega skrifaða lýsingu á lífinu í fjarlægum löndum. Ættu þvf þéir, sem enn þá halda ekki Gjtl/larkorn, aö panta það hið bráðasta. Gjatlarhorn flytur einarðlega ritaðar grein- ar um landsmál, kvæði, fræði- og skemmti- greinar, ffólda af myndttm frá útlöndum og af íslandi, o. m. fl., að ógleymdri hinni frægu-sögu Doktor Nikola. Nýirkaupend- ur fá það, sem út var komið af sögunni fyrir nýár. Verksmiðjan ,,Mjölnir“. Hér í blaðinu hefttr þess áður verið stnttlega getið, að nokkrir menn hér í bænum hefðu gengið í félag til að koma hér á fót verksmiðju til að mylja grjó.t og stevpa steina til bygginga. Þeir, sem gengizt hafa fyrir þessu nytsemdarfyrir- tæki og kornið því á fót ertt Sttirlajóns- son kaupmaðttr, Jón Jakobsson forngripa- vorður. Knud Zimsen verkfræðingtir, Guðm. Björnsson héraðslæknir og Vaien- tínus Eyjólfsson steinsmiður. Hafa þeir keypt allstórt land til grjótupptöku í Rauð- ararholti, og byggt verksmiðjuhús, er nær yfir '/8 dagsláttu austanvert við Rattðar- ártúnið. Grjótmulningsvélin er þegar sett upp, og tekin til starfa. Er hún knúð af guliiafli. og hitar stór gufuketill sjrtlfa hreyfivélina, en grjótinu er kastað ofan f ferhymt op hér um bil '/4 alin að þver- mrtli, og mega steinarnir því ekki vera stærri en svo, en svo ört malar vélin, að einn maðiir hefur nóg að gera að kasta gjjótinu I gin hennar og hefur naumast við. Mtilninginn hristir vélin úr s^rfram f stórrtn sívalning, og er mulningurinn þrennskon.tr: fínn sandur, smrtr mulnine- ttr og stór mulningur. Srtldast sandtlrinn gegnum göt á sfvalningnitm næst mtiln- ingsvélinni. en smrti .mttlningurinn gegn- ttm stærri göt framar rt sfvalningnum. en stærsta midningnum spýtir vélin fram úr sfvalningsopinu. Menn geta smækkað mttlninginn með því, að færa saman plöt- ttrnar í kjapti vélarinnar. en stækkað hann með þvf, að færa þær stindur. Geta menn því fengið eins stóranor stnrtan mulning eins og menn óska. Er gaman að sj i strtlkjapt þennan bryðja grjótið eins og ekkert væri, |>ótt hart vé imdir tönn. Er áætlað, að vélin tntini geta malað 150 tunnur tntilnings á eimttu degi, sé hftn lrttin gang.t hvfldarliiust. og sést af því, hve afirmikill vinnusp trnað ir er fólginn í þessu. Grjótinu er ekið úr holtinu ept- ir j írnbrautarteintini beint inn í húsið að vélinni. Hafa undanfarna daga margir menn unnið að grjótupptökunni, en þar í holtinu er óþrjótandi grjótnáma. Núer einnig þegar byrjað að steypa steina, og Ifta þeir mjög vel út. Má hafa þá stóra og smáa eptir þvf í hve stórum mótum þeir eru steyptir, eins og gefur að skilja. Oll verksmiðjtibyggingin er hituð upp með hitaleiðslupípum frá gtiftik.atlimim. Það heftir eins og nærri má geta kost- að allmikid fé, að kotna þessari verk- smiðju á tót. Hugmyndin hjá stofnend- unum mtin vera sú, að gera fyrirtæki þetta að hlutafélagi, og sé hver hlutur ekki stærri en 50 kr. til þess að sem flestir geti eignazt þrt. Er lftt hugsandi annað, en að fyrirtæki þetta geti vel borið sig í fratntfðinni. Það er stórtnikil framför í þvf, að fá jafn gott og jafnvaranlegt byggingarefni eins og steinsteyptt þessa, er ætti að útrýma alveg norska fúatimbr- inu, sem flest hús nú eru byggð úr, og vitanlega er alveg endingarlaust. Fyrir Reykjavíkurbæ ætti þvf verksmiðja þessi að verða nytsemdar- og þarfaþing, þvl að auk þess sem steinbyggingum ætti að fjölga mjög við þessa nýbreytni, ættu þær að verða að mun ódýrari, en verið hef- ur, með þvf að svo miklu fljótlegra er að hlaða úr steyptum steinum, en að gutla við steypu á heilum veggjum, enda hefur hún stundum tekizt misjafnlega, með hol- um og sprttngum, og því ótraustari en hleðsla. Jafnframt klæðaverksmiðjttnni »Iðunni«, sem nú ereinnig tekin til starfa, og er mjög vönduð að öllum frágangi má telja verksmiðjuna »Mjölni«, bæði nytsemdar- og framlarafyrtrtæki, ekki að eins fyrir þennan bæ, heldttr og fyrir land- ið í heild sinni, því að ekkert land getur þrifizt til lengdar án verksmiðjuiðnaðar í ýmsum greinúm, en þar höfum vér ís- lendingar lengi verið aptur úr öðrum þjóð- um. Maklegt er að geta þess, að hinn ungi og efnilegi verkfræðingur, hr. Knud Zimsen nutn ekki eiga hvað minnstan þátt á, að hrinda »Iðunni« og »Mjölni« af stokkunum. Fjölmennur safnaðarfundur. Það er ekki venja hér 1 bæ. að safn- aðarfttndir séti vel sóttir, þvf að þeir hafa aldréi getað orðið lögmætir, ekki nrtlægt því, enda þótt þýðingarmikil mrtl hafi ver- ið á dagskrá, eins og t. d. kirkjttgarðs- bvggingartnrtlið. En á mrtnttdagskveldið var 11. þ. m. var svo mikil aðsókn að safnaðarftindi í Bíriifélagshúsitut nýja, að margir ttrðu frá að hverfa, og er þó sá salur stærsti fundarsalur hér í bæ. Stóðu menn þar samanþjappaðir eins og sfld í ttinnu svo hugidruð'im skipti hrtlfa fjórðu klitkkustund í niiðttr góðu lopti og megnri hitasvælu. Og alltir þessi mannfjöldi var þarna saman kotninn til að hlusta á sókn- arnefnd Reykjavfktirsa fnaðar og heyra, hvernig hún gerði grein fyrir gerðtim sín- um áhrærandi borgtin fyrir organsldtt í dótnkirkjttnni og niðtirjöfnttn á því gjaldi nú ttm nýárið. En þær fjárkröfur komu flatt ttpp á marga, þvf að Reykvíkingar hafa hingað til ekki þurft að launa org- anleikara sinn. Jónas heit. Helgason hafði 1000 kr. laun úr landsjóði fyrir organslátt f dótnkirkjunni og kennslu í honum. Þetta fyrirkotntilag hélzt eptir að lög 22. maí 1890 ttm stjórn safnaðarmála og skipun sóknarnefnda og héraðsnefnda gengtt f gildi, en í þeitn lögttm er söfnuðttnum gert að skyldu, að kosta kirkjusönginn. í fjárlagafrutnvarpi sfðasta alþingis var þessttm landssjóðslauntttn til organleikara kippt burtu (nenta 100 kr. þóknun fyrir organslrttt við alþingissetningar og prests- vfgslttr). Þinginu fannst engin ástæða að létta af Reykjavíkursöfnuði einuin þeirri* byrði, er samkvæmt lögtim hvíldi á hon- um, eins og öðrtim söfnuðum f landinu. Afleiðingin af þessari breytingu varð því sú, að frá 1. þ. m. verðtir Reykjavfkur- söfnuður að launa organleikaranft við dómkirkjttna. í stað þess áðtir að tilkynna söfnuðinutn þessa breytingu og leita álita hans um launaupphæðina, sem viðkunn- anlegra hefði verið, jafnar sóknarnefndin þegar niður á gjaldendur rúmumióookr. í söngþarfir við dómkirkjuna, og lætur bera út um bæinn fyrir nýarið kröfuseðla fyrir þessu gjaldi. er takast skyldi lögtaki, ef það yrði ekki greitt fyrir 31. des. sfð- astl., þ. e. að segja, hún ætlaði að inn- heinita gjaldið ári tyr en hún átti að gera, og afsakaði það með þvf, að hún yrði að hafa eitthvert fé handa á milli þ. á. til að launa organleikarann og söngflokk hans m. fl. En það var allóheppilegt, að hún sá engin önnttr betri ráð en þetta, því að fjrtrkröfur þessar svona fyrirfram og jafn ójjæntar, sem þær voru mörgum, vöktu megnan kur meðal bæjarbúa, er þóttust beittir gerræði og ólögum afsóknarnefnd- inni, og munu sumir jafnvel hafa haft f hótunum að ganga úr þjóðkirkjunni fyrir vikið. Þá varð sóknarnefndin smeik og boðaði til almenns safnaðarfundar til að »skýra frá gerðttm sfnum« í þessu máli, eptir þvf sem það var orðað, en var f rauninni gert til þess, að biðja afsökunar á þessari fljótfærni og sefa hugi rnanna, þvf að annað var þýðingarlaust nú eptir dúk og disk, úr því að sóknarnefndin hafði ráðið organleikarann með ákveðnum laun- um tipp á eigin spftur, án þess að leita álita s ifnaðarins, sem að minnsta kostfc hefði verið kurteisara að hún hefði gert, þótt bein lagaskylda væri það ekki. En auðvitað dettur engum f hug að neita þvf, að gjaldið í sjálfu sér er fullkomlega lög- legt og sjálfsagt. Það er að eins aðferíý sóknarnefndarinnar, sem ekki getur talizt viðkunnanleg eða lögheimil. Hún fékk því töluveiðar ákúrur á ftindinum, en annars gekk þar allt með friði og spekt að kalla mrttti. En einkennilegt var að hlusta rt það, hvernig sóknarnefndin sjálf virtist sjalfri sér stindurþykk og ósamkvæm, þvf að ræðtir nefndarmanna sumra fórw mjög á víð og dreif, og var harla lítið á þeim að græða. Var fundur þessi jafn- fjölmennur sem hann var, einhver hinw allra lélegasti málfundur, er hér heftir ver- ið haldinn, í raitninni ekki annað en hálf- gerð endileysa frá upphafi. En sóknar- nefndin mrttti þakka fyrir, að svo varð, eptir því hvernig til fundaiins varstofnað, þvf að þar þtirfti sannarlega ekki mikifr * til að hleypa fundinum í æsingtt, og fá þar samþykkt með yfirgnæfandi atkvæða- Qölda óþægilegar ályktanir gegn sóknar- nefndinni, en það vildi auðvitað engini*- verða til þess, af því að rnál þetta var ekki svo tnikið stórmál, að vert væri a?k gera nteiri hvell úr því en gert var. Et* það er ekki varfærni sóknarnefndarmanna heldur stillingti og gætni bæjarbúa aðfc þakka, að þessi hviða varð ekki snarparit' og athugaverðari fyrir þjóðkirkjusöfnuð— inn hér f bætium, þvf að þótt undarlegt megi virðast, þá þtirfa svo afarlitlar snurð- ur að verða á safnaðarstjórn hennar, a9 þær dragi ekki einhvern dilk á eptir sér, einkttm þá er frfkirkjan stendur öllum op- in. Það getur jalnvel verið hlægilegur hégómi, er veldttr stundum miklum bylt- ingum. En nú tnunu flestir þjóðkirkju- menn sætta sig við það fyrirheit eða lof- orð sóknarnefndarinnar, að þetta nýjae gjald, sem hvellinum olli, verði ekki tek- ið lögtaki hjá neinum á þessu ári. Um berklaveiki sem piódat ntein oj; rtið til að útrýma hennr nefnist bæklingttr einn, sem nýlega er út kominn á landsjóðs kostnað, samkvæmt þingsályktunartillögu frá 1902, þá er stjórn- inni var falið að láta semja og gefa út al- þýðurit um berklaveiki og varnir gegn henni, en stjórnin fól Guðm. Björnssyni héraðslækni f Rvfk að semja ritið, og þýddi hann þá verðlaunarit eptir S. A. Knopf lækni í New York, en þó með ýmsum breytingum og viðaukum, eptir þvf sem hér átti við. Ritgerð þessi, er frumritnð var á þýzktt, fékk verðlaun á allsherjar- fundi, er haldinn var í tnaí 1899 í Berlln um varnir gegn berklaveiki sem þjóðar- meini. Er ritgerðin skýr og skiptileg méð spurningtim og svörum. Hefur hún verið þýdd á mörg mál. Af riti þessu eru á íslenzku prentuð 6000 eintök, og verður helmingttr þess sent út með fyrstu skipaferðum, en hin- um helmingnum útbýtt slðar srnátt oft

x

Þjóðólfur

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðólfur
https://timarit.is/publication/72

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.