Þjóðólfur - 16.06.1905, Page 2

io8
ÞJÓÐÓLFUR.
hafa þeir fóstbræðurnir Einar og Björn
þyrlað upp svo miklu ryki, að slíks eru
varla dæmi. En nú hefur reynslan bein-
línis fært oss heim sanninn, að þjóðrétt-
indum vorum hefur ekki verið nein hætta
búin af undirskript forsætisráðherrans, eins
og heimastjórnarmenn hafa löngum haldið
fram. Nú mætti ætla, að ritstjórinn og
að minnsta kosti Jón yfirdómari Jensson
hefðu með sjálfum sér kannast við, að
þeir hefðu farið með hégómamál og reynt
að láta þessar staðhæfingar fyrnast sem
fyrst, en það er öðru nær. Þeir láta ekki
sannfærast, og sannfærast aldrei. Ritstj.
Isaf. er jafnvel svo blræfinn að halda því
enn fram, að undirskrift forsætisráðherr-
ans komi ennþá í bága við þjóðréttindi
vor og beri vott um óskaplegt ístöðuleysi,
eða þá sleikjuskap við Dani af hálfuráð-
herra vors. Veslings ritstj. er orðinn svo
blindaður af hatri til stjórnarinnar, að
hann kærir sig kollóttan um sannleika og
rétthermi. Þessi tvö hugtök eru þegar
fyrir löngu gengin úr vistinni hjá »ísafold«.
Ritstj. þekkir þau ekki, þótt þau komi
upp í hendumar á honum. Það fer nú
að verða næsta kátlegt, þegar Isafold er
enn að bera ráðherranum á brýn afskipti
hans af sýningunni. Það er þó á allra
vitorði, að jafnskjótt og ráðherrann varð
þess var, að menn vildu ekki að sýning
þessi væri opinber þjóðsýning af hálfu
landsmanna, gekk hann úr nefndinni til
þess að taka af öll tvímæli um hvers eðl-
is sýningin væri. En þessar aðgerðir hans
finna heldur ekki náð fyrir augum ísafold-
ar. Hún ætlast til, að ráðh. hefði farið
að leggja fullveðja menri á kné sér, og
segja þeim að hætta við sýninguna. Hann
átti gagnvart mikilsmegandi Islandsvinum
í Höfn, sem höfðu þegar haft töluvert
fyrir sýningunni fyrirhuguðu, að sýna þá
samkvæmni(l) að snúast öndverður gegn
máli, sem hann hafði nýlega heitið stuðn-
ingi. Vegur hans út á við og inn á við
hefði að sjátfsögðu vaxið við það, að ætl-
un ritstj. ísafoldar. Slik rassaköst getur
ritstj. ísafoldar gert og hefur þegar gert
optsinnis á æfinni, því að nú er svo kom-
ið, að sanna má og sýna, að hann hefur
á blaðamennskubraut sinni unnið öll þau
afrek, sem sorpblaðaritstj. eru vanir að
leggja fyrir sig — en ráðherra Islands
eru þau ósamboðin. En ritstjórinn lætur
ekki þar við lenda, Hann finnur að því,
að ráðherrann hefur um leið og hann
sagði sig úr Hafnarnefndinni tekið það
fram, að hann geri það ekki af persónu-
legum ástæðum og »honum sé sýningin
ekki hót á móti skapi«, eins og ísafold
kemst að orði. En sú goðgá, að ráðh.
hefur komið fram sem kurteis og hátt-
prúður maður gegn fyrverandi nefndar-
mönnum sínum.
ísafoldarritstj. segir, að ráðherrann hafi
»sjálfsagt róið undir nefndina hér um að
láta ekki undan«, þ. e. að leggja niður
störf sín. Þetta eru tilhæfulaus ósannindi
og stórmóðgandi gagnvart nefndinni, sem
er skipuð fullveðja mönnum, er hvorki
ritstj. ísafoldar eða aðrir hafa ástæðu til
að drótta því að, að þeir láti einn eða
neinn hafa sig í vasa sínum.
Þá kastar nú samt tólfunum, þegar Isaf.-
ritstj. fer að átelja það, að ráðh. brá sér
utan til að leita álits stjórnarinnar um
stjórnarfrumvörp þau, sem lögð skulu
fyrir alþing í sumar. Vér töldum senni-
legt, að Jón yfirdómari Jensson, sem ein-
lægt hefur talað og ritað um íslenzka
pólitík, eins og maður, sem er nýkominn
út úr álfhól, hefði einn dirfsku til þess
að bera slíkt á borð fyrir almenning, en
viti menn, pólitiski aulaskapurinn hjá Isa-
fold var einmitt hæfilega mikill, til þess
að hún færi að éta þetta eptir yfirdómar-
anum. Það er alveg eins og spekingar(l)
þessir viti ekki, að við eigum hér á landi
að búa við þingbundna konungsstjórn, og
að ráðherrann er fulltrúi konungs, og verð-
ur því að sjálfsögðu að leita álits hans í
öllum mikilvægum málum, áður en hann
getur sagt með vissu, hvernig þvf eða því
máli muni reiða af. Með því að líta
snöggvast í stjórnarskrá vora, hefðu þeir
herrar þegar í stað getað gengið úr skugga
um, að ráðh. verður að sjálfsögðu s a m-
kvæmt stöðu sinni, að bera slík
mál undir konung, áður en hann leggur
þau fyrir þingið. Það má og minna á
það, að áður þótti skynbærum mönnum
það eitthvert mesta meinið við stjórnar-
far vort, að konungsfulltrúi vissi opt ekki
þegar á þing kom, hvernig stjórnin mundi
taka í það og það mál — og nú ættum
við að fara að velja ráðh. ákúrur fyrir
það, að hann tekst ferð á hendur til þess
að gegna beinni skyldu sinni sem fulltrúi
konungs. Það er sjálfsagður einkaréttur
konungs og konungsvaldsins alstaðar í
heimi, þar sem þingbundin konungsstjórn
er, að ráðherrarnir beri undir konung
öll lagafrumvörp, er stjórnin flytur á þingi.
Annað fyrirkornulag er óhugsanlegt. Það
væri einkennilegur íslandsráðherra, sem
leyfði sér að fara bak við konung, og
léti eins og hann væri ekki til. En póli-
tisku græningjamir í valtýska liðinu standa
fast á því, að sá ráðherra hagaði sér eins
og hann ætti að gera(l). Flónskan ríður
ekki við einteyming, og samvizkusemin
er ekki heldur reidd í þverpokunum, þeim
meginn.
Það er ekki nema illkvittni og get-
sakir Isaf.ritstj., að ráðherrann telji sig
mestu skipta að koma sér vel við Dani
og Danastjórn. Hann telur það varða
mestu, að stjórn sín verði landi og lýð
til heilla og hamingju, og samvinnan
milli íslenzku stjórnarinnar og dönsku
stjórnarinnar fari sem bezt úr hendi. Vér
höfum þá öruggu von, að þessi stefna
hans verði að lokum þyngri á metunum
en rógur og níð ofstækisfullra og heipt-
arfullra andstæðinga, sem vilja ekki
kannast við, að neinar aðgerðir hans séu
nýtilegar.
Kári.
Hækkun bæjargjalda.
Bæjarstjórnin hefur nú samið frumvarp
um bæjargjöld í Reykjavík, er leggja á
fyrir alþingi. Er þar farið fram á, að af
öllum lóðum í lögsagnarumdæmi kaup-
staðarins skuli greiða til bæjarsjóðs i°/o
— einn af hverju hundraði — af virð-
ingarverði lóðarinnar, þó ekki minna en
nemi V4 eyri af feralin og ekki meir
en 5 aurum af feralin. En undanskildar
þessu gjaldi eru þær lóðir, sem greitt er
árgjald af eða annað gjald eptir samn-
ingi við bæjarstjórnina, svo og túnblettir
þeir eða svæði, er bæjarstjórn hefur veitt
stofnunum eða ýmsum mönnum án end-
urgjalds að staðaldri eða um tiltekið ára-
bil.
Ennfremur skal greiða til bæjarsjóðs
i °/oo — einn af hverju þúsundi — af virð-
ingarverði allra húsa í lögsagnarumdæmi
kaupstaðarins, hvort sem þau eru byggð
úr steini, timbri, torfi eða öðru efni og
hvort sem þau eru ætluð til íveru eða
annars. Gjaldið af húseignunum á að greið-
ast eptir brunabótarvirðingu þeirra. En
þriggja manna nefnd á að virða lóðirnar
til skatts og kýs bæjarstjórn einn þeirra,
en hina tvo allir bæjarbúar, sem kosn-
ingarrétt hafa til bæjarstjórnar. Skal virða
lóðirnar til lóðargjalds á þann hátt að
miða við það, er hver lóð húslausmundi
ganga kaupum og sölum miðað við stærð
og legu hennar og afstöðu við götur; skal
sfðasta söluverð haft til hliðsjónar sé það
Þetta er aðalinntak frumvarpsins og
fer það fram á allstórvægilegar breyt-
ingar á gildandi lögum 19. okt. 1877 um
bæjargjöld í Reykjavík. Hinn bágborni
efnahagur bæjarsjóðs veldur því, að frum-
varp þetta kemur nú fram, og er auð-
vitað mikil þörf á að rétta hann við að
einhverju leyti. En það er eins og bæj-
arsjóður sé sú botnlaus hít, að það sjái
enga staðina, hversu miklu, sem í hann
er ausið, og víst er um það, að þrátt
fyrir stöðuga útsvarshækkun á hverju ári,
er hagur bæjarins lakari en nokkurs ann-
ars kauptúns á landinu, og þó óvíða gert
jafnlítið að gagnlegum framkvæmdum í
bæjarins þarfir, eða að minnsta kosti ber
minna á slfku en víðast hvar annars-
staðar. En þetta hlýtur að stafa af mið-
ur góðri og miður heppilegri fjárhags-
stjórn eða skorti á hagsýni.
A almennum borgarafundi hér f bæn-
um annað kvöld, eiga bæjarbúar að láta
í ljósi álit sitt um þetta nýja frumvarp
bæjarstjórnarinnar.
Stórstúkuþing göðtemplara
hefur verið haldið hér í bæ 6.—9. þ. m.
Þingið var sett 6. þ. m. kl. 11. árdegis
og byrjaði með guðsþjónustugerð. Pré-
dikaði séra Jens Pálsson próf. í Görðum.
A þinginu voru mættir 51 fulltrúar frá
39 stúkum, meðal þeirra má nefna: frú
Margrét Magnúsdóttur á Stórólfshvoli,
Helga Sveinsson bankaútibústjóra á ísa-
firði, Ólaf G. Eyjólfsson kaupm. á Akur-
eyri, Pétur Guðmundsson kennara á Eyr-
arbakka, Isólf Pálsson organista á Stokks-
eyri, sr. Arna Björnsson á Sauðárkrók,
Guðm. Þorbjörnsson á Hvoli, Benedikt
Sveinsson á Mjóafirði, séra Sig. Gunnars-
son próf. í Stykkishólmi og Ág. Thor-
steinson verzlunarstj. Siglufirði.
Samþykkt var, að biðja alþingi um
4000 króna styrk á ári, næsta fjárhags-
tímabil, til útbreiðslu bindindis, og af
alefli að breiða út bindindiskenninguna,
einkum þó að starfa meir að starfinu inn-
byrðis en verið hefur.
Aðflutningsbannsfrumvarpið var auð-
vitað stærsta málið, sem lá fyrir þinginu.
Það hafa opt verið skiptar skoðanir um
það, hvort rétt væri að halda því fram,
hvort nú þegar ætti að ætti að biðja um
það. En nú urðu eigi svo skiptar skoð-
anir um það. Það var í einu hljóði sam-
þykkt að leggja slfkt frumvarp fyrir næsta
alþingi. Þó voru gerðar nokkrar breyt-
ingar á frnmvarpi því, er lagt var fyrir
síðasta þing, en allar eru þær fremur
smáar. Sú þeirra sem var stærst var að
banna að flytja vín til altarisnotkunar.
Það er nú mjög faríð að tfðkast um hinn
siðaða heim, að áfengt vín er eigi notað
við altarisgöngur né skriptir. Truarhreyf-
ingin nú í vetur í Wales hefur og mjög
stutt að því.
Annað aðalmálið, sem lá fyrir, var hið
svonefnda maltdrykkjamál, eða það hvort
leyfa skyldi »Mörk Carlsberg« og því
líka drykki, sem innihalda minna en 2V4
°/o áfengi. Strax í þingbyrjun var sett
nefnd í málið, og tillögur hennar urðu
síðan samþykktar, en þær eru aðallega
fólgnar í því, að enginn góðtemplar eigi
að drekka vafasama drykki, a ð fram-
kvæmdarnefndin reyni að útvega áfengis-
laust öl og a ð hún hafi gert það og
birt stúkum innan árs og að þau um-
mæli skoðist sem bann gegn öllum öðr-
um öltegundum. Samkvæmt þessu var
framkvæmd úrskurðar um »Mörk Carls-
berg« frestað um eitt ár.
í maltdrykkjum þeim, sem nú flytjast
hingað er frá i°/0_2'/4 %, enþað er enginn
efi á því að fá má áfengislaust öl. Væri það
ef til vill gott fyrir Regluna, því þeir
eru nokkrir góðtemplarnir, sem eru svo
bjórelskir, að þeir vilja eigi öllausir vera.
Þriðja málið, sem var — ekki eitt af
stærstu málunum — eitt af heitustu mál-
unum var um, hvort ritstjóri og eigandi
að blaði mætti birta í því vínauglýsingar.
Mál þetta hefur nú legið fyrir stór-
stúkunni í 4 ár, svo nægilega undirbúið
er það. Það er annars harla einkennilegt,
að það skuli hafa valdið jafnmiklum rfg
og raun hefur orðið á. Ekki ættu vín-
fangaauglýsingar að vera svoddan keppi-
kefli og það allra sízt fyrir góðtemplára.
En það eru utanaðkomandi áhrif, er
virðast hafa komist að í máli þessu, en
það er alltaf óheppilegt og skaðlegt.
Á þessu þingi hófst málið með fyrir-
spurn. Þáð var hr. Pétur Zophóníasson
ritstj., sem bar hana fram. Hann hefur
annars staðið fremst í baráttunni gegn
auglýsingunum.
Stórtemplar hr. Þórður Thoroddsen
bankagjaldkeri svaraði þannig:
»Það er í eðli sínu og eptir anda Regl-
unnar skuldbindingarbrot af góðtemplar,
sem er ritstjóri og eigandi að blaði, tíma-
riti eða öðru auglýsingamálgagni að birta
í því auglýsingu eða auglýsingar um á-
fengi*.
Þessum úrskurði hans var áfrýjað undir
stórstúkuna og hún samþykkti svohljóð-
andi ályktun með öllum atkvæðum gegn 4:
»Um leið og Stórstúkan álítur úrskurð
Stórtemplars á rökum byggðan frestar
hún framkvæmd hans þar til Stórstúku-
þingið ákveður öðruvísi, og felur fram-
kvæmdarnefndinni að fara þess á leit við
alla blaðamenn hér á landi að þeir hætti
að flytja vínauglýsingar í blöðum sínum,
jafnframt sem henni er falið á hendur
að biðja kaupmenn í Reykjavík að sýna
málefni Góðtemplarreglunnar þá viður-
kenning að hætta vínauglýsingum í blöð-
unum«.
Af þessum svörum má sjá, að stórstúk-
an telur auglýsingarnar ólöglegar, en af
sérstökum ástæðum vill eigi banna þær
stranglega fyrst um sinn. Annars er
vonandi að þær hætti af sjálfu sér.
Það eru fleiri en Árni umboðsmaður í
Höfðahólum, sem hafa verið óánægðir
með lögin frá 1899. Það er einkum vín-
salan á gufttskipunum, enda er það há-
borin skömm að sjá, hvernig það gengur,
og undarlegt að landstjórnin skuli eigi
hafa gert gangskör að því að reyna að
lappa þar upp á löghlýðnina.
I þessu efni var samþykkt svohljóðandi
tillaga frá hr. Indr. Einarssyni og hr.
alþm. G. Björnssyni lækni:
»Stórstúkan skorar á alþingi að binda
styrk til flutninga og farþega báta með-
fram ströndum og fjörðum íslands því
skilyrði, að engin vínsala né vínveitingar
til farþega og gesta fari fram í þeim, og
að vínkjallari stóru skipanna sé forsigl-
aður af lögreglustjóra eða umboðsmanni
hans meðan þau liggja á höfnum«.
Og ennfremur var samþykkt að skora
á alþingi »að öðru leyti að fyrirbyggja
að vín sé haft á nefndan hátt í neinum
slíkum skipum, þótt eigi njóti þau opin-
bers styrks.« Aptur var beint til land-
stjórnarinnar áskorun um að hafa eptir-
lit með að vínsölulögunum væri hlýtt.
Á síðasta stórstúkuþingi var beint
þeirri ósk til kirkjustjórnarinnar, að prest-
arnir prédikuðu að minnsta kosti einu
sinni á ári um bindindi. Kirkjustjórnin
varð mjög vel við þeim tilmælum, og
sendi út umburðarbréf til klerka um téð
efni. Jafnframt og stórstúkan þakkaði
kirkjustjórninni fyrir hinar góðu undir-
tektir hennar undir málið, óskaði hún og
væntist að slíkum prédikunum yrði hald-
ið áfram.
Auk þessara mála voru afgreidd fjöldi
annara mála, einkum innanreglumál; af
þeim má nefna t. d. að halda »Templar«
áfram 1 sama formi og verið hefur. Út-