Þjóðólfur - 04.08.1905, Qupperneq 2

140
ÞJOÐÓLFUR.
S
K
Hlægilegur samblástur
má það sannarlega kallast, sem »hinir
sameinuðu« (Valtýingar og Landv.menn)
stofnuðu til hér 1 bænum i. þ. m. Það
er að minnsta kosti ekki dæmi til jafn
hranalegs frumhlaups áður hér á landi,
jafnframt því, sem það var svo fávíslegt
og f framkvæmdinni hjákátlegt og þýð-
ingarlaust, ekki til neins annars en að
spilla fyrir málstað forkólfanna hjá öllum
skynsömum og hyggnum mönnum, svo
framarlega, sem talað verður um, að þeim
málstað geti orðið frekar spillt, sem þessir
óhyggnu og ofstækisfullu æsingaseggir eru
búnir að fara svo með, að mælirinn get-
ur naumást fyllri orðið.
Liðsafnaðurinn.
Hvernig Valtýingum var hóað saman
til að taka þátt í þessum samblæstri og
hvernig þeir voru ginntir til að hlaupa
frá vinnu sinni um bezta heyskapartímann
og halda til Reykjavíkur, það er jafnvel
hið skoplegasta af öllu saman. Isafoldar-
Björn, hinn nýdubbaði »general« hins svo-
neínda þjóðræðisfélags eða hjálpræðishers,
gerði sér lítið fyrir og sendi menn — vitan-
lega þó ekki á sinn kostnað — í allar
áttir, austur 1 Arnes- og Rangárvallasýsl-
ur, suður með öllum sjó og upp í Borg-
arfjörð og upp á Mýrar. Og þessir sendi-
boðar höfðu meðferðis bréf bæði prentuð
og skrifuð til sinna flokksmanna eingöngu,
og þar skorað harðlega á þá að koma
til Reykjavíkur fyrir i. ágúst, alla kjósendur
til alþingis úr valtýska flokknum, því að
mikill voði(H) væri á ferðum, svo að velferð
þeirra og landsins lægi við, að þeir létu
ekki ferð þessa undir höfuð leggjast. En
þegar þeir kæmu til Vlkur mundi þeim
verða sagt, hvað þeir ættu að gera. Meira
fetigu þeir ekki að vita þá, og urðu sem
von var hálfskelkaðir, höfðu aldrei heyrt
slík undur fyr, og þeyttu orfunum margir
og þustu ríðandi í fleng til Reykja-
vlkur, en vissu ekkert f hverjum erindum
þeir voru að fara þetta, nema hvað sum-
ir þóttust geta ráðið af meðfylgjandi sér-
prentunum af síðustu óhróðurs- og lyga-
þvættingi úr Isafold um ritsímamálið, gufu-
skipaferðir og tollmál, að þing og stjórn
væri samtaka orðin í landráðum við þjóð-
ina. Meðal annars var fólki austanfjalls
talin trú um, að tollhækkunin samþykkt
af þinginu væri 30 a« af kaffipd. í stað
3 a-> og 3° a- af sykurpundinu í stað i1/^,
(30% hækkun á tollinum notuð til svona
þokkalegra blekkinga). Ennfremur var
því trúað af flokksmönnum »ísafoldar«,
að hún segði hárrétt frá því, að þingið
ætlaði að fleygja 60,000 kr. í »hið sam-
einaða gufuskipafélag« á fjárhagstímabil-
inu, en hafnaði Tulinitts fyrir 20,000 kr.
á sama tímabili fyrir jafngóðar eða betri
ferðir, með öðrum orðum, að þingið sviki
af þjóðinni 40,000 kr. til að halda hinu
sameinaða föstu, líklega fyrir mútuþágu
eða eitthvað þesskonar. Það var eðlilegt,
að rftenn yrðu gramir yfir þessum ósköp-
um, og teldu ekki eptir sér að reyna að
afstýra þessari ósvinnu, með viturlegri(l)
forsjá þeirra félaganna Isafoldar-Bjarnar
og Einars í hjáleigunni.
Arangurinn af þessum liðsafnaði varð
sá, að úr Rangárvallasýslu komu um 50
kjósendur, vitanlega allir af sama sauða-
húsintt, tír Gullbringu- og Kjósarsýslu um
80, úr Borgarfirði um 20—30 og af Mýr-
um rúmir 20, en í Arnessýslu gekk smöl-
unin verst, því að þaðan náðist ekkinema
18 — hálf önnur tylft — kjósenda af
6—700 alls, og þessir 18 voru auðvitað
einlita, eins og úr hinum héruðunum. Má
fyllilega segja Arnesingum það 'til hróss,
að þeir létu ekki ginnast af fásinnu þess-
ari og sátu þar margir heima meðal hinna
rnerkustu styrktarmanna valtýska flokks-
ins. Ur Ytrihrepp, sem þó er allmjög
valtýskur tók t. d. enginn kjósenda þátt
í þessari Reykjavlkurreið og úr 6—7 hrepp-
um öðrum alls enginn.
Það eru annars æði margar skemmti-
legar sögur í sambandi við þessa smölun,
sögur, sem vert væri að halda á lopti, t.
d. úr Borgarfirði. Sannorður maðttr það-
an hefur sagt svo frá, að hann hafi talað
við ýmsa kjósendur, er fengu þessi sendi-
bréf, og sögðu, að þeir hefðu fengið bréf úr
Reykjavík frá einhverjum Birni Jónssyni,
og Björn þessi bæði þá í guðanna bænum
að ríða til Reykjavfkur ttndir eins, því að
líf þeirra lægi jafnvel við. Og sumir
kvað ekki hafa verið betur að sér í því,
hver væri að heimta þá í þessa forsend-
ingu, en að þeir héldu, að það væri ráðherr-
ann(!), sem væri að skipa þeim um há-
sláttinn að fleygja orfunttm og rfða til
Reykjavíkur, og þótti þeitn þar hver silki-
húfan vera upp af annari, og stjórnin
ekki sérlega hugulsöm við þá bændurna,
að vera að þræla þeim þetta. Svona
ganga sögurnar og þær eru sannar.
Eundirnir skírðir. Gerðir þeirra.
Þá er allt valtýska liðið, sem von var
á, hafði safnast saman hér í bænum á
sunnudaginn og mánudaginn, boðaði »gen-
eralinn« til fttndar f Báruhúsinu kl. 9 á
mánudagskveldið 31. f. m. Varþaðkunn-
gert með hárauðum(l) blaðsnepli á stræt-
unum og stóð nú mikið til. Auðvitað
máttu engir koma þar nema »hinir út-
völdu«, hjörðin varð að vera einlit, og
fundarmenn þurftu engrar fræðslu við
nema þeirrar, sem þeir höfðu þegar feng-
ið hjá »generalnum« og manninum í hjá-
leigunni. Jábræðttr þeirra voru nfl. ekki
ltingað kontnir til að leita sannleikans í
málunum, heldur til að negla sig á sam-
þykktum þeirra sanninda(l), sem Isaf. og
Ej.konan hafa prédikað nú um hrfð fyrir
lýðnum. A fund þennan gátu þó laum-
ast inn nokkrir menft úr heimastjórnar-
flokknurn hér í bænum til að hlusta á
það, er fram færi, og það kvað margt
hafa verið kátlegt þar að sjá og heyra.
Var þar saman komið margt af ungling-
um og kvennfólki úr bænum, (því að
kvennfólk er heiðurslélagar(l) þjóðræðis-
félagsins), en auk þessa bar mest á Hafn-
firðingum og lýð hér sunnan með sjórtum.
Það bar harla lftið á bændunum, því að
þeir voru svo fáir í samanburði við hina.
Þessi hálf önnur tylft úr Arnessýslu fyllti
t. d. ekki mikið upp í húsinu. Og svo
skfrði þessi samkoma sig »bænda-
fund «(!!), eða réttara sagt, hún var lát-
in skíra sig því rangnefni eptir skipun
hjálpræðis »generalsins« og halastjörnu
hans, hjáleigumannsins, með aðstoð Garða
guðsmannsins, sem mun hafa lagt til and-
ann f þessari vísdómsfullu hjálpræðis-
þrenningu.
Rúmsins vegna er ekki unnt að skýra
hér nánar frá ræðuhöldum á þessum fundi,
þótt margt smáskrítilegt mætti um þau
segja. Niðurstaðan varð sú, að velja 7
manna nefnd til að gera uppástungu og
tillögur um verkefni næsta fundar, er hald-
inn var kl. 11 morguninn eptir 1. ágúst.
Þar fengu og heldur engir að koma inn
nema hinir» rétttrúuðu«. Guðl. Guðmunds-
son ætlaði t. d. að tala á þeim fundi og
skýra þar ritsímamálið fyrir mönnum, en
hann varð að hverfa frá, því að honum
mun ekki hafa verið treyst til þess að tala
eins og hjálpræðishers»generalinn« og lið-
ar hans vildu heyra, og þ e i r þurftu ekki
á neinum skýringum að halda í málinu,
en margir bændanna höfðu mikillega ósk-
að að fá að heyra eitthvað annað en
staðhæfingar og fjarstæðuþvogl hinna val-
týsku legáta. En það var ekki nærri því
komandi vegna þeirrar áhættu, að liðið
mundi þá riðlast. Af sjálfsdáðum létu
þeir samt heimskuna um 30 a. tollhækk-
unina falla, þvf að bændurnir höfðu feng-
ið að vita sannleikanní því máli hjá ýms-
um bæjarmönnum, svo að það var ekki
fitjað upp á því á fundinttm.
Ályktanir voru því að eins samþykktar
í undirskriptarmálinu og rit-
símamálinu. I hinu fyrra var álykt-
unin þess efnis, að skora á alþingi að af-
stýra þeim stjórnarfarslega voða, sem sjálf-
stjórn hinnar íslenzku þjóðarstæði af því,
að forsætisráðherra Dana undirskrifi skip-
unarbréf Islands ráðherra. En í ritsíma-
málinu var ályktunin sú, að skora »mjög
alvarlega á þingið að hafna algerlega rit-
slmasamningnum og jafnframt skorað á
þing og stjórn að sinna tilboðum lopt-
skeytafélaga um loytskeytasamband milli
Islands og útlanda eða fresta málinu að
öðrum kosti því að skaðlausu og láta
rjúfa þing og efna til nýrra kosninga«.
Jafnframt var samþykkt, að kjörnir menn
gengju á fund ráðherra með þessar álykt-
anir og fengju svör hans. Ogsömuálykt-
anirnar skyldu afhendast þingmönnum
Rar.gæinga (E. P. og M. St.), 1. þm. Ár-
nesinga (H. Þ.), þm. Borgfirðinga (Þórh.
Bj.) og þm. Mýramanna (M. A.), að þeirri
klausu viðbættri til þeirra allra að Ieggja
tafarlaust niður þingmennskuumboð sitt,
ef þeir vildu ekki fylgja þessum ályktun-
um fram á alþingi.
Hjálpræðisforinginn hafði látið þess get-
ið, að menn þyrftu ekki að ómaka sig
til 2. þm. Árn. (Ól. Ól.) eða þ.manna
Gullbr,- og Kjósarsýslu (B. Kr. og Valt.
Guðm.), því að þeir væru áreiðanlega rétt-
trúaðir, og mestu stólpar þessa nýja hjálp-
ræðishers til orða og verka. F.n vafa-
samara væri um þm. Mýramanna (M. And-
résson), hann hefði að minnsta kosti gott
af því að fá heimsókn nokkurra manna,
ef vera kynni, að hann styrktist í trúnni.
En annars gætu þeir ráðiðþví, hvortþeir
flyttu honum þetta ávarp eða ekki.
Förin til ráðherrans.
Árangurslausar sendinefndir.
Kl. 3 safnaðist allt hjálpræðisliðið sam-
an við Bárubúð. Var allur þorri þess úr
Reykjavík, en vitanlega voru þar fjölda
rnargir, þar á meðal flestir bændurnir,
er ekki höfðu skrifað sig í liðið, en þótti
gaman að vera með í »grfninu«, því að
allur hópurinn átti að ganga í »prósessíu«
upp að stjórnarráðshúsinu og það var gert.
Staðnæmdist þyrpingin við lækinn hjá
brúnni, er liggur upp að húsinu. En
Garðaklerkurinn og 4 aðrir gengu á fund
ráðherra og afhentu honum fyrnefndar
ályktanir. En hann svaraði kurteislega að
hvoruga tillöguna tæki hann til greina og
rökstuddi þá neitun sína með nokkrum
vel völdum orðum. Löbbuðu þá sendi-
menn út aptur og sögðu sínar farir ekki
sléttar. Þá var það sem einhverjir götu-
drengir hrópuðu : »Niður með stjórnina«,
og tóku aðrir undir það með hútra(!).
Þvf næst var gengið niðttr á Austiirvöll,
og þar var leikinn síðasti þátturinn í þess-
um skrípaleik. Er annarsstaðar hér í
blaðinu skýrt nánar frá því, er þar gerð-
ist af manni, er var staddur við þá há-
tíðlegu athöfn. Ritstjóri þessa blaðs varð
af þeirri skemmtuninni, því að hann beið
heima hjá sér eptir sendinefnd, er hann
átti von á, og boðað hafði komu sfna á
ákveðinni stundu með hinar fyrnefndu á-
lyktanir.
Að því er snertir sendinefndir þær, er
sendar voru til þingmanna þeirra, er fyr
er getið, þá munu þær allar hafa orðið
árangurslausar, eins og eðlilegt er, því að
minnsta kosti gátu hvorki þingntenn Rangæ-
inga né 1. þm. Árnesinga tekið neitt til-
lit til þess, er þessir hávaltýsku kjósend-
itr höfðu samþykkt, rnenn, sem alls
ekki höfðu kosið þá til þingsog
ekkert umboð höfðu til að fara
með svona lagað málefni fyrir
hönd kjördæmanna. Að ímynda
sér að sllkt flan mundi hafa nokkurn á-
rangur var furðu fávíslegt. Að minnsta
kosti mun 1. þm. Árnesiuga Iftt sinna
slíkri fásinnu, þótt 18 af 6—700 kjósend-
um í Árnessýslu færu að flónska sig á
þessu fyrir Isafoldar-Björn og hans nóta.
Ver farið en heima setið.
Það duldist ekki mönnum hér í bæn-
um, að sveitabændur þeir, er höfðu látið
gabba sig út í þessa fásinnu voru sáróá-
nægðir yfir öllu saman, þóttust vera hafð-
ir að ginningarffflum og óskuðu, að þeir
hefðu aldrei farið þessa för. Óspilltir
sveitabændur hafa svo næma sómatilfinn-
ingu, að þeir sjá, að svona lagað atferli
miðar ekki til þess að auka virðinguna
fyrir þeim stjórnmálaflokki, erþeir fylgja,
því að margir þeirra eru ekki enn orðnir
svo æstir, svo blindaðir af flokksofstæki,
að þeir geti ekki gert greinarmun á skömm
og heiðri. Og þessvegna sáu þeir öldung-
is af sjálfu sér, að förin hafði orðið þeitn
til hneysu og einskis annars, enda munu
þeir næsta skipti trauðla verða jafn leiði-
tamir í jafn hlægilegan og fávíslegan leið-
angur.
Og það er almannarómur allra þeirra
manna, er ófatlaða og óbrjálaða skyn-
semi hafa, að eigi framtíðarheill fslands
að liggja f höndum þeirra manna, er stofn-
að hafa til þessa samblásturs og mest í
þessari heimsku starfað, þá sé landið illa
farið og framtíðarhorfurnar óálitlegar. En
sem betur fer mun þjóðin átta sig á þv£
von bráðar, að hér er alvarlega farið að
bóla á fskyggilegum tilraunum til að spilla
sjálfstjórnarvísi vorum og gera ónýta alla
fyrri stjórnarbaráttu vora með heiptarfull-
um og öldungis ástæðulausum árásum á
æztu stjórn vora og frelsi þingsins. Nú
er það skylda allra sannra Islendittga að
gera sitt ftrasta til að hnekkja slíkum ó-
fögnuði, slíku þjóðarböli, sem það væri,
ef óhlutvöndum æsingaseggjum tækist að
stofna sjálfstjórn vorri og sjálfsíorræði í
bersýnilegan voða. En það verður gert,
ef hinn skynsamari og gætnari hluti þjóð-
arinnar er ekki því betur á verði.
Fundur.
Hinn 30. f. m. héldu Árnesingar og
Rangæingar fund við Þjórsárbrú um verzl-
unarmál íslands. Bogi Th. Melsted sagn-
fræðingur hélt þar fyrirlestur um verzlun
íslands og samvinnufélagsskap, og voru
fundarmenn því máli hlynntir og sam-
þykktu þeir svolátandi áskorun til alþingis:
»Fundurinn skorar á alþingi, að veita
stjórninni hæfilega mikið fé á næstu fjár-
lögum til þess að gefa út fræðandi og
leiðbeinandi rit um samvinnufélagsskap
og til þess að styrkja efnilega og áreið-
anlega menn til að farautan og læra þar
bæði slátrunariðn og verzlunaraðferð sam-
eignarkaupfélaganna, og ennfremur til þess
að kenna mönnttm bókfærsltt í gagnfræða-
skólum landsins«.
Kosin var að síðtistu 3 manna nefnd :
Ágúst Helgason í Birtingaholti, Eggert
Benediktsson í Laugardælum og Sigurður
Guðmundsson í Vetleifsholtshelli til að
undirbúa samvinnufélagsskap, sérstaklega
að því er kaupskap snerti.
Smjörsala.
Zöllner stórkaupm. hefur skrifað um-
boðsmanni sfnum hér, að 12 kvartil, er
hann fékk frá Jes Zimsen kaupm. 27. f. m.
seldust samdægurs fyrir um 1 kr. pd., því
að markaðurinn er góður. Smjörið reynd-
ist mjög vel, svo að kaupandi furðaði sig
á, og gat þess, að ef Island gæti fram-
leitt slíkt smjör, þá hefði það sannarlega
fraintlð fyrir sér.
Smjör þetta var frá ~búinu við Hró-
arsholtslæk I Flóa.