Þjóðólfur - 15.09.1905, Side 2

l68
ÞJOÐOLFUR.
uro, eru lengi að grænka aptur og gróa.
Víðlend flærni, sem eyðandi hraun hefur
runnið yfir einhvern t(ma í fyrndinni, hafa
látið þúsund ára sól renna upp yfir sinni
reiði, áður þau aptur tóku að gróa eins
og hraunið hefur gert, sem vér stöndum
á nú. En jafnframt þessu hefur jafnan
fylgt landi voru eitthvert sérstakt viðhalds-
afl, einhver »hulinn verndarkraptur«, sem
hefur viðhaldið og verndað ekki að eins
land vort og góðan gróður, heldur einnig
tungu vora, þjóðerni og forna frelsisþrá.
Þessi huldi verndarkraptur, þetta viðhalds-
magn góðra vætta gegn eyðileggingaröfl-
um í náttúru lands og lýðs, kemur víða
fram í þjóðtrú og þjóðsögum vorum. Eg
heyrði rétt nýlega eina slíka sögu, sem
skeði hér i nándinni, og sýnir vernd
góðra vætta gegn eyðileggingarfýst eða
hugsunarleysi mannanna, sem því miður
hefur rúið landið okkar víða. Hér of-
ar í ánni, sem vér stöndum við, uppi
undir bænum Syðri-Brú, er yndisiegur
hólmi, sem heitir Axarhólmi, umflotinn
stríðum straum. I hölmanum hefur mjög
lengi verið, og er enn, ríkur gróður, ang-
andi reyniviður innan um birkiskóg og
hvannstóð, svo unun er á að líta frá
árbakkanum. Einn kaldan vetur lagði
ána kringum hólmann, svo gengt varð út
1 hann, og óðar var þar kominn maður
fvá næsta bænum, með öxi í hendi, til
þess að höggva upp reyniviðinn, og hugði
nú gott til glóðarinnar. En jafnskjótt sem
hann reiddi öxina til höggs, kváðu allt í
einu við dunur, brak og dynkir í ísnum
milli lands og hólma, eins og allt ætlaði
upp að brotna, og manninum skaut svo
skelk ( bringu, að hann fleygði frá sér
öxinni og hljóp í land sem fætur toguðu,
svo reynirinn stendur enn óhögginn, og öxin
liggur enn úti í hólmanuni, þó bersýnilegt
sé, að hægt er að komast út í hólmann.
Þannig vernduðu vættir elfunnar fegurð
hólmans síns og framtíðargróður.
Eg vildi nú óska þess, að í hvert skipti,
sem eyðileggjandi öfl þessa lands ætla
að leggja öxina að rótum á mætum viði
í þjóðllfi voru og félagsskap, þá megi
vættir landsins og þess »huldi verndar-
kraptur« grípa fram í, vernda viðinn og
skelfa spellvirkjann, svo að öxin hrjóti
úr höndum hans og verði eptir til eillfð-
ar í hólma þeim, sem enginn fær að
komizt.
Eg vil óska þessu landi og þessu hér-
aði margra brúa, sterkra brúa og heilla-
ríkra brúa í sem flestum og beztum skiln-
ingi. Óskum þess að hið sundraða megi
sameinast, hið tvístraða tengjast. Heill
og gengi yfir þetta hérað og þessa gull-
fögru sveit. Um leíð og eg að lokum
þakka þeim mönnum, sem hrundið hafa
þessu fyrirtæki áfram, þar á meðal hin-
um ötula yfirsmiö brúarinnar, lýsi eg þvf
yfir, að brú þessi er nú opin til almenn*
ingsafnota.
Til heilia og hamingju með brúna. Guð
verndi og blessi þessa fögru og öflugu
samgöngubót.
Undirbúningur málsins og brúar-
gerðin.
Það eru full 20 ár síðan fyrst var far-
ið að hreyfa því, að koma á brú yfir
Sogið hjá Alviðru, austan undir Ingólfs-
fjalli í Ölfusi, en Sogið rennur eins og
kunnugt er úr Þingvallavatni millum
Grlmsness að austan og Grafnings að
vestan, og fellur í Hvítá móts við Tanna-
staði í Ölfusi. Sogið er mjög vatnsmik-
ið og hvergi reitt nú orðið, þótt slarkað
hafi verið stundum yfir það á vaði eða
réttara sagt vaðleysu, er »Álptavatn«
nefnist undan Torfastöðum í Grafningi.
Er Sogið þar afarbreitt, svo að hálftíma
ferð er þar yfir það, og djúpt mjög, enda
er vað þetta nú nær ófært orðið, og
sjaldan eða aldrei farið, sízt með klyfjar.
Sogið var því hinn versti farartálmi fyrir
Grímsnes allt, en að því lykja Brúará að
austan og Hvítá að austan og sunnan,
hvorttveggja ferjuvötn, svo að sveitin er
vötnum lukt á alla vegu nema til fjalls.
Af Sogsbrúnni hafa og fleiri not en
Grímsnesingar einir t, d. Laugdælir í
Eyrarbakkaferðum og Biskupstungnamenn,
ekki s(zt á vetrardag, þá er nyrðri leiðin,
Mosfellsheiðarvegurinn, er ófær. Svo
mun Og tilætlað, að hin fyrirhugaða
Geysisbraut liggi um Sogsbrúna upp
Gr(msnes og Biskupstungur til Geysis og
verður það þráðbein stefna suður á að-
alakbrautina frá Selfossi. Verða þá
not Sogsbrúarinnar vitanlega margfalt
meiri en nú er, meðan enginn vegur
liggur frá henni upp sýsluna.
Þrátt fyrir þessa mjög nauðsynlegu
sarngöngubót, sem margir viðurkenndu að
brú á Sogið mnndi verða, átti málið
mjög lengi erfitt uppdráttar, vegna mót-
spyrnu einstakra manna, er sízt mátti
ætla, að snerust gegn því, og tafði það
mjög fyrir. Loks fékkst þó brúarstæðið
skoðað og áætlun gerð. Var svo leitað
til þingsins igoi um helmingsstyrk til
brúargerðarinnar úr landssjóði eða 7500
kr. gegn jafnmiklu tillagi frá sýslunni og
Grímsneshreppi. En þeirri málaleitan var
þá hrundið, og var enda svo mikið kapp
í sumum efrideildarmönnum (eptir undir-
róðri mótstöðumanna brúarinnar þar
eystra), að þeir þorðu ekki að hleypa
fjárlögunum í sameinað þing af ótta við,
að þessi óhæfilega(I) fjárveiting kæmist þá
að. En á þinginu 1903 hafðist það þó
fram (( sameinuðu þingi), að landssjóður
veitti allt að 6000 kr. til brúargerðarinn-
ar, gegn því að tvöfalt meiri npphæð
yrði lögð fram annarsstaðar frá. Hafði
Grímsneshreppur einn lofað 5000 kr. til-
lagi, og svo hafðist það fram, að sýslan
lofaði öðrum 5000 kr. Nú var loks unnt
að fara að byrja á verkinu. Næstl.
haust kom efnið í brúna hingað til
lands og gekk stjórnarráðið vel fram í
þvl að koma verkinu sem fyrst áleiðis.
En miklir erfiðleikar voru á flutningnum,
því að efnið varð að flytja landveg
austur alla leið úr Reykjavík, því að
ekki tókst að skipa því upp á Eyrar-
bakka. En þrátt fyrir alla þessa erfið-
leika vaið þó byrjað á verkinu næstl.
vor, og brúin fullger fyrir 8. þ. m. Stóð
mest fyrir þessum framkvæmdum Magnús
óðalsbóndi Jónsson ( Klausturhólum, er
hreppsnefndin í Grímsneshreppi valdi til
þessa starfs, og leysti hann það bæði vel
og rösklega af hendi, með aðstoð nokk-
urra sveitunga sinna, sérstaklega Gunn-
laugs hreppstjóra Þorsteinssonar á Kiða-
bergi, er varð einna fyrstur manna þar 1
sveit til að hreyfa þessari brúargerð fyrir
mörgum árum. — Yfirsmiður við brúna
var Halldór Guðmundsson rafmagnsfræð-
ingur, ættaður úr Mýrdal, og fórst það
starf ágætlega úr hendi, þótt hann væri
óvanur brúargerð. Var gert orð á því
þar eystra, hversu verkið hefði gengið
greiðlega og liðlega undir forustu hans.
Fyrir stöplahleðslunni (steinsmíðinu) stóð í
fyrstu Sæmundur Steindórsson steinsmiður
[tengdafaðir Símonar snikkara á Selfossi),
en hann varð fyrir því slysi anemma í
sumar, að steinflís hraut í auga honum,
og varð hann að hætta vinnu úr því og
er ekki jafngóður enn. Er þetta hið
eina óhapp, sem komið hefur fyrir við
brúargerð þessa. Síðar stóð fyrir stein-
smíðinu Sigurður Gíslason af Eyrar-
bakka. — Brúin sjálf er hengibrú,
60 álnir á lengd og 4 álna breíð með
tveimur uppihaldsstrengjum sínum hvoru
megin, öll úr járni og hin vandaðasta að
allri gerð, og mjög snotur að útliti, svip-
uð Þjórsárbrúnni þótt minni sé. Hefur
Sigurður Thoroddsen verkfræðingur gert
teikninguna að henni. Er talið að brúin
muni kosta alls 16000 kr. og fer það
furðu nærri áætlun, er gerði hana 15,000.
Það eru samtök og þrautseigja Gríms-
nessinga, sem komið hefur þessu mann-
virki á þrátt fyrir megnan andróður úr
ýmsum áttum: og hafa þeir með þv<
reist sér prýðilegan minnisvarða, er seint
mun fyrnast og ætti að verða öðrum
héruðum til eptirbréytni. Þá mundi
margt skipast öðruvísi á landi voru. Það
mátti og með sanni segja, að vígsludag-
urinn var hátíðis- og fagnaðardagur, sér-
staklega fyrir Grímsnessinga. Og mundu
margir hafa kosið að vera í þeirra spor-
um þar.
Vígsluathöfnin.
Laugardaginn 9. þ. m. var veður bjart
og fagurt, og mátti þá sjá mannareið urn
Árnessýslu. En allir flokkarnir stefndu
að Sogsbrúnni, er ráðherrann ætlaði að
vígja þann dag kl. 2. Úr Reykjavík var
meðal annars hátt á 3. hundrað manna,
að því er næst varð komist. Var erfitt
um gististaði fyrir allan þann fjölda, og
lágu menn í heyhlöðum á bæjum með-
fram veginum, voru t. d. um 60—70
Reykvíkingar nætursakir á Selfossi og í
Tryggvaskála á laugardagsnóttina, ogenn
fleiri kvað hafa verið þar nóttina eptir.
En alls voru staddir við vígsluna fult
1000 manns eða hátt á n. hundrað ept-
ir þv( sem sumum taldist. Ráðherrann
kom að aflíðandi hádegi að Soginu, að
austanverðu, Grímsnesmeginn. En mestur
hluti mannfjöldans var fyrir vestan ána,
og gekk smátt og smátt austur yfir, því
að þar var ræðupallurinn reistur við brú-
arsporðinn. Er þar skógur upp frá
brúnni og landslag fagurt og vinalegt
þar með Soginu, (í Öndverðarneslandi)
þótt brunahraun sé og skógurinn ekki
hávaxinn. Er þar beitiland ágætt fyrir
sauðfé og land kjarngott.
Nokkru áður en sjálf vígsluathöfnin
hófst var blásið í lúðra til að stefna
fólkinu saman, og streymdi það þá aust-
ur yfir það er eptir var fyrir vestan ána,
40—50 ( hóp, en verðir voru settir við
vestri enda brúarinnar tii að gæta þess
að ofmargir væru ekki á brúnni í senn.
Þá er kl. var 2 og allir (eða nær því
allir) komnir austur yfir var spennt silki-
band yfir brúna, en á meðan fólkið gekk
brúna lék lúðrafélag Reykjavíkur »Eld-
gamla ísafold« og »Ó, guð vors lands«
tvisvar sinnum. Þá er fólkið var komið
saman á eystri bakkanum sté ráðherrann
upp á ræðupallinn, og hélt þar ræðu þá,
sem hér er prentuð á undan, og fannst
flestum mikið um bæði efni og fram-
burð, en maðurinn sjálfur hinn gervileg-
asti og veðrið sktnandi fagurt, en skóg-
arilminn lagði að vitum manna, og
varð því allt til þess að gera athöfn
þessa sem hátíðlegasta. Að lokinni ræðu
og' um léið og ráðherrann sté niður af
Tæðupallinum var hrópað: »Lifi ráðherr-
ann« og tók mannfjöldinn undir það
með níföldu húrra. Að því húntt gekk
ráðherrann og frú hans fyrst vestur yfir
brúna og klippti ráðherrafrúin sundtir
band það, er spennt var yfir brúna, en
mannfjöldinn gekk allur á eptir og var
á meðan leikið á lúðra brúardrápa H. H.
og að því loknu hrópað húrra fyrir höf-
undinum. Síðan dreifðust menn smátt
og smátt víðsvegar í kringum brúna.
Höfðu Grímsnesingar reist tjald allmikið
í skóginttm að austanverðu við brúna
handa ráðherranum og frú hans, og bauð
forstöðunefndin þangað. nokkrum mönn-
um. Var þar drukkið minni ráðherrans,
yfirsmiðs brúarinnar, forstöðunefndarinn-
ar o. fl.
Síðar um daginn hélt séra Gísli Jóns-
son á Mosfelli ræðu og talaði aðallega
um þá erfiðleika, er þetta brúarmál hefði
hefði átt við að stríða, og þótti mælast
vel. Einn hálfsvínkaður Reykvíkingur, er
ekki þótti ræðan eptir valtýskum nótum,
var stöðugt að gjamma frant í, og flissa
heintskulega, og stórhneyksluðust allir á
sllkutn götustrákahætti, og þótti maðurinn
verafremur»krúkk« aðkurteisi. Aukannars
manns (G. Eelixssonar) er talaði nokkur
orð. varð ekki tneira af ræðuhöldum, enda
fóru tnenn smátt og smátt að tínast burtu,
er á leið. Dansað var um hríð á fögr-
um grasfleti að austanverðu við Sogið,
en danspallur var enginn, því að forstöðu-
nefndin hafði ekki haft tæki til að reisa
hann, enda ekki útlit fyrir næstu daga á
undan, að veður yrði svo gott vígsludag-
inn, að menn mundu skemmta sér við
dans. En þótt pallinn vantaði, skemmtu
menn sér eptir föngum og létu allir hið
bezta yfir förinni, enda veður hið bllðasta
allan daginn, og staðurinn hinn fegursti.
Tók Árni Thorsteinsson ljósmyndari þar
nokkrar myndir, er hann hefur nú til
sýnis og sölu, og eru þær allar mjög vel
gerðar.
Vefurinn rakinn.
(Frh.). Andstæðingar stjórnarinnar voru
löngu búnir að sjá það, áður en á þing kom,
að þeir gátu ekki steypt stjórninni af stóli
með undirskriptarmálinu, enda löngu bún-
ir að finna upp annað vopn til vara.
Það var
Ritsímamálið.
Og Jón yfirdómari Jensson fann ritsíma-
málið rétt eins og undirskriptarmálið.
Hann fann það út, að ráðherrann hefði
brostið alla heimild til að gera samning-
inn við stóra norræna félagið.
Hann fann það út með því að gera
upphaf 12. gr. D. í núgildandi fjárlögum
að »fyrirsögn« og með því að láta eins
og seinasta málsgrein liðsins væri ekki til.
Andstæðingablöð stjórnarinnar hentu
þessa kenningu á lopti. Þau sáu, að fað-
ernið var álitlegt. Faðirinneirwi af þeim
mönnum, sem flestum fremur ætti að
skilja mælt mál, og manna sízt ætti að
hafa tilhneigingu til að rangfæra orð
annara.
Og þó er þessi kenning einhver hin
mesta firra, sem nokkur maður hefur kast-
að fram, eins og hver maður, sem nenn-
ir að lesa 12. gr. D. núgildandi fjárlaga
sjálfur getur séð.
Liðurinn hljóðar á þessa leið:
»Til ritsíma milli íslands og útlanda,
1. og 2. ársborgun af 20 ára tillagi 35,000
—35,000 = 70,000.
Af upphæð þessari má verja svo miklu
sem nauðsyn krefurtil að koma á þráð-
lausu hraðskeytasambandi milli
Reykjavíkur og útlanda og milli Reykja-
v(kur og hinna þriggja annara kaupstaða
á landinu.
Ti! þess að koma sem fyrst á hrað-
skeytasambandi milli Reykjavíkur og út-
landa má verja allri upphæðinni
fyrra árið til þess sambands út af fyrir
sig, ef það verður komið á íársloki904,
og að því tilskildu, að nægileg trygging
sé sett fyrir því, að sambandið við hina
kaupstaðina þrjá verði komið á fyrir árs-
lok 1905 án aukins tillags frá íslandi.
Væntanlegur samningur með fylgi-
skjölum leggist fyrir alþingi til athug-
u n a r « .
J. J. vill gera 1. málsgrein liðsins að
fyrirsögn. En það nær engri átt.
Það þarf ekki annað en að líta á fyr-
irsagnir annara liða í fjárlögunum t. d.
í 12. gr. til þess að ganga úr skugga um,
að svo er ekki. Fyrirsögnin fyrir 12. gr.
A. heitir: »Til útgjalda við póststjórn-
ina«, fyrirsögnin fyrir 12. gr. B.: »Lil
vegabóta«, fyrirsögnin fyrir 12. gr. C.:
»Til gufuskipaferða« og fyrirsögnin fyrir
12. gr. E.: »Til vita«. Þar er engin upp-
hæð tilfærð út undan, og fyrirsögnin svo
rúm, að hún á við allar fjárveitingar
liðsins.
Ut undan 12. gr. D. stendur fjárveit-
ingin bæði fyrir hvort ár fjárhagstímabils-
ins sér í lagi og fyrir fjárhagstímabilið