Þjóðólfur - 15.09.1905, Qupperneq 3

ÞJÓÐOLFUR.
169
%

allt. Það er tekið fram, að fjárveitingin
sé 1. og 2. ársborgun af 20 ára framlagi.
Og orðið ritsími, sem þýðir ritþráður eða
fréttaþráður getur með engu móti átt við
þráðleysi.
Því fer svo fjarri, að 1. málsgrein sé
fyrirsögn, að hún er þvert á móti aðal-
fjárveitingin, eins og ljóslega sést á upp-
hafi 2. málsgreinar og öllum liðnum yfir
höfuð.
Upphafsorðin í 2. málsgrein : »Afupp-
hæð þessari má verja svo miklu sem
nauðsyn krefur til að kofna á þráðlausu
sambandi« þýða: Afupphæð þeirri, sem
veitt er hér á undan til fréttaþráðar
má verja því sem með þarf til þráð-
1 e y s i s sambands.
Eptir þessu er 1. málsgr. einskorðuð
við fréttaþráð og engum skilyrðum bundin.
2. málsgrein heimilar að verja upphæð-
inni til þráðleysis milli Reykjavíkur og
útlanda og milli Rvikur og hinna þriggja
kaupstaðanna.
Og 3. málsgrein heimilar að verja
beggja ára tillagi eða 70,000 kr. til
þess að koma Reykjavík í samband við
útlönd, en áskilur þá þrennt: fyrst það,
að Rvík sé komin í sambandið við út-
lönd innan ársloka 1904, annað hitt, a ð
hinir kaupstaðirnir verði settir í samband
við Rvík^fyrir árslok 1905 og þriðjaþað,
að allur kostnaðurinn til hvorutveggja
sambandsins fari ekki fram úr 70,000 kr.
Annar skilningur en þessi verður ekki
lagður í liðinn, enda kemur liann einn
heim við tilætlun stjórnarinnar roeð fjár-
veitingunni. Stjórnin fór í athugasemd-
unum aptan við fjárlagafrumvarp sitt fram
á, að sér »sé í sjálfsvald sett, að verja
fjárveitingunni hvort heldur er til sfma-
lauss firðritunarsambands eða ritsfmasam-
bands eða ef til vill til hvorttveggja þessa
sameinaðs«, Og þingið orðaði liðinn,
eins og hann stendur í fjárlögunum, ein-
mitt til þess að verða við þessum til-
mælum stjórnarinnar.
Stjórnin hefði þannig haft fulla heimild
til ritsímasamningsins í 1. málsgrein einni,
en 4. eða síðasta málsgreinin tekur af all-
an efa. Þar er stjórninni ekki að eins
heimilað að semja, heldur er henni þar
jafnvel falið að binda allt föstum samn-
ingum. Henni er þar sagt að leggja
vagntanlegan samning fyrir alþingi til
a t h u g u n a r, með öðrum orðum sagt,
að fullgera samninginn.
Þessi skýring kemur og vel heim við
tillögur samgöngumálanefndarinnar 1903
um málið. Þar stendur : »Þá hafði nefnd-
in fréttaþráðsmálið til meðferðar. Nefnd-
in álítur, að framkvæmdir í því máli megi
með engu móti dragast lengur«.
Stjórninni var þannig ekki að eins heim-
ilt, heldtir jafnvel skylt, að láta nú til
skarar skrfða um málið. Á því getur
enginn vafi leikið.
■ Stjórnin hafði fulla heimild til að taka
ritsíma gegn 35,000 kr. borgun hvort ár-
ið 1904 og 1905, og þá eðlilega ekki
síður til þess að taka honum gegn engu
árgjaldi þessi ár, eins og hún gerði. Ár-
gjaldið kemur ekki til útborgunar fyr en
1906.
Og vfkur þá máli að því, hvort stjórn-
in hefði heldur átt að halla sér að þræði
eða þráðleysi.
Eins og kunnugt er áttu loptskeyta-
stöðvarnar að standa á andnesjum. En
nú er þar eins og allir vita lítil eða eng-
in byggð, svo að landið hefði þegar af
þeirri ástæðu haft lítil eða engin not af
sambandinu. Hefði átt að verða not af
því, hefði orðið að leggja símalínur frá lopt-
skeytastöðvunum út um landið, en gagnið
af símum það*an hefði vitanlega orðið lít-
ið eða ekkert. Þá hefði víðasthvar orð-
ið að leggja sfmana yfir hengiflug og utan
í snarbröttum hlíðum, en þarhefði hvorki
staurar né þræðir staðið til lengdar og
kostnaðurinn náttúrlega orðið afarmikill.
I öðru lagi var aldrei ætlast til, að
Ioptskeytin yrðu send lengra en til næstu
stöðva á báðar hendur. Sá er lengra
hefði ætlað að ná, hefði orðið að láta
flytja skeyti stn frá stöð til stöðvar eða
selflytja þau, eins og kallað er, en það
er bæði kostnaðarsamt og óáreiðanlegt.
I þriðja lagi er samband þetta lítt reynt
og þykir gefast misjafnlega, þar sem það
hefur verið reynt, sérstaklega vegna þess,
að veðurlag og landslag hefur mjög mik-
il áhrif á það, enda alltaf undir hælinn
lagt, að aðrir hremmi skeytin en þeir,
sem þau voru ætluð.
Aðrar þjóðir nota loptskeyti heldur ekki
annarsstaðar en þar, sem þræði verður
ekki komið við t. d. milli lands og skipa
og milli skipa innbyrðis.
Samt sem áður leitaði ráðherrann á
fund Marconifélagsins í Lundúnum, helzta
loptskeytafélagsins í heimi, áður en hann
samdi við stóra norræna.
Marconifélagið gerði og kost á, að
taka sambandið að sér, en setti upp svo
gíturlega upphæð, 1 miljón króna fyrir
stofnsetning sambandsins og 113,000 kr.
á ári fyrir rekstur og viðhald þess, að
því boði, sem fór margsinnis fram úr tjár-
veitingu alþingis, var ekki nokkur vegur
að sinna.
Ráðherrann fór þá til Kaupmannahafn-
ar og leitaði samninga við stóra norræna,
og hitti þar svo vel á, að félagið átti
undir högg að sækja að fá framlenging
á einkaleyfi fyrir sæsíma sinn frá Norð-
urlöndum til Englands.
Ráðherrann ávann nú það við dönsku
stjórnina, að hún einskorðaði framlenging
einkaleyfisins af sinni hendi við það, að
st. n. legði síma til íslands og ráðherr-
ann gekk svo frekara á lagið.
Hann fékk st. n. eigi að eins til þess
að endurnýja gamla tilboðið um 300,000
króna tillag til landsíma hér, ef þráður-
inn yrði lagður til Austurlandsins, en
hann komst miklu lengra.
Það hafði áður verið sett upp, að fé-
lagið eignaðist landsímann í hlutfalli við
framlag sitt og hefði hlutfallslegar tekjur
af honum á ári hverju. En ráðherrann
fékk því nú til vegar komið, að landið
eignaðist strax allan landsímann og allar
tekjur af honum, auk þess sem landið
nú eignast z/3 af sæsímanum að 20 ártim
liðnum, ef félagið ekki vill reka símann
áfram styrklaust.
Svo löngu eptir að samningurinn var
gerður, um og eptir þingsetningu, kom
loptskeytamálið aptur á dagskrá.
Marconifélagið var þá vakið upp aptur
og auk þess kom nú annað loptskeyta-
félag, þýzkt félag, að nafni Siemens og
Halske, til sögunnar.
Marconifélagið bauðst nú til að stofn-
setja og annast sambandið að öllu leyti
fyrir 128,000 kr. á ári í 20 ár eða, að
áætluðum tekjum, 30,000 kr., er renna
skyldu í landsjóð frádregnum, fyrir 98,000
kr. á ári.
Og Siemens og Halske bauðst til hins
sama fyrir 172,579^. á ári eða að áætl-
uðum tekjum, 30,000 kr. frádregnum, fyr-
ir 142,579 kr. á ári.
Hinsvegar kostar ritsíma- og talsfma-
sambandið samkvæmt samningnum ekki
nema 88,000 kr. á ári eða, að tekjunum
27,000 kr. frádregnum, ekki nema 61,000
kr. á ári.
Það var því, þó á ekkert væri litið
annað en kostnaðinn, alls engin freisting
fyrir þingið til þess að taka loptskeyta-
sambandið fram yfir hitt, heldur þvert á
móti.
En það sem mestu tim ræður er þó
hitt, að með ritsíma og talsíma einum
og engu öðru fæst öruggt og nýtilegt
samband milli landa og innanlands og þó
einkum og sérstaklega innanlands. Tal-
síminn bindur hérað við hérað, sveit við
sveit og bæ við bæ, en loptskeytin að
eins andnes við andnes.
Og þegar nú þess annarsvegar er gætt,
að vér höfum 1901—1905 lagt fram til
vega að meðaltali rúm 188,000 kr. á ári
og þess hinsvegar er minnst, að þingið
sparaði landsjóði 45,000 kr. á ári með
nýja samningnum við sameinaða gufu-
skipafélagið, þá er sannarlega engin rella
gerandi út úr 61,000 kr. á ári fyrir ann-
að eins menningar og þjóðþrifatæki og
ritsími ogtalsími hefur reynst alstaðarum
víða veröld.
Og að því er 20 ára einkaleyfið snertir,
þá er þess fyrst að geta, að enginn er
fáanlegur til að leggja út í slíkan kostn-
að án einkaleyfis um langan tíma, enda
er símafélögum líklega undantekningar-
laust veitt einkaleyfi um allan heim. Hér
á landi hefur þingið alltaf gert ráð fyrir
jafnlöngu einkaleyfi, síðan málinu var
hreyft og baúð það enda fram að fyrra
bragði 1895. Og 1 annan stað áskildu
loptskeytamennirnir jafnlangt einkaleyfi.
Enda er það ekkert einsdæmi einkaleyfið
þetta. Eða man minni hlutinn ekki, að
hann veitti hlutabankanum einkaleyfi til
seðlaútgáfu um þriðjungi lengri tíma á
alþingi 1901, þegar hann réði lögum og
lofum.
Þá hefur því verið haldið fram, að rétt-
ast mundi hafa verið að fresta málinu,
og að minnsta kosti mundi engu hafa
verið spillt með því, því að st. n. hefði
eflaust staðið við tilboð sitt. En það
hefði verið hin mesta fjarstæða.
St. n. hefði að sjálfsögðu talið sig laust
allra mála, ef alþingi hefði riptað lögleg-
um sanmingi landsjórnarinnar. Það er
sfður en svo, að það græði á sanmingn-
um, enda hafði það fengið framlengingu
á einkaleyfinu fyrir Englandssíma sinn,
er þingið hafði málið til meðferðar og
stjórnin þannig misst eina aðhaldið á
félaginu.
Og jafnvíst er hitt, að vér hefðum aldrei
fengið nándanærri eins góða samninga
og nú stóðu til boða, hvorki hjá st. n.
né loptskeytafélögunum. Stóra norræna
átti einkaleyfið fyrir Englandssímann sinn
undír högg að sækja. Og hér kepptu nú
2 af heimsins langstærstu loptskeytafé-
lögum.
Slíkt færi og nú gafst hefði líklega
aldrei gefist.
Því hefði það verið óforsvaranleg fá-
sinna af þinginu, hefði það sleppt þessu
fundna færi, enda er ekki langt síðan að
þeir, sem berjast nú svo ákaft móti rit-
símanum, börðust jafn ákaft fyrir honum.
»ísafo!d« sagði t. d. í 46. tölubl. XXVII.
árgangs: »Það er með öllu óhjákvæmi-
legt, að ritsíminn breyti verzluninni hér
á landi til stórra muna, og þær breyting-
ar hljóta allar að verða til batnaðar frá
sjónarmiði alþýðunnar.
Gætum nú að kostnaðinum . . . verð-
ur samtals 60,600 kr. á ári fyrstu 20 ár-
in . . . Hvað halda menn nú að við-
skipti Islendinga þurfi að batna mikið til
þess að jafna þennan 60,000 kr. árs-
kostnað ? . . .
Hver 100 kr. viðskipti þurfa að batna
um 2/s úr einum eyri til þess að verzl-
u n i n borgi þennan kostnað, þó að vér
hefðum alls engar tekjur af ritsímanum
. . . Af ritsímanum hlýtur arðurinn að
verða margfaldur við tilkostnaðinn.
Að ætla sér í sparnaðarskyni að hefta
annað eins fyrirtæki, það er sýnilega á-
viðlfka gróðahnykkur eins og að tíma
ekki að bera hæfilega mikið á túniö sitt«.
Svona talaði ritstjóri »ísafoldar« með-
an Valtýr Guðm. var að burðast með rit-
símann, en þegar H. Hafstein hafði bor-
ið gæfu til að koma bollaleggingunum í
framkvæmd, þá kallaði »Isaf.« það »ó-
hæfuna miklu« og stjórn og meiri hluta
þings föðurlandssvikara og Danasleikjur.
(Frh.).
Þvert ofan í 1 OOO manns
dirfist þokkamálgagnið „ísafold" að flytja
ýmiskonar uppspuna og ósannindi um Sogs-
brúarvígsluna. Reyndar kippir sér enginn
upp við það, þótt málgagn þetta sé að
þjóna sinni lund með því að bíta í hæla
ráðherrans og gera lítið úr ræðu hans. Það
er með þeim ósköpum fætt, að það getur
aldrei unnt mótstöðumönnum sínum sann-
mælis, en ranghverfir öllu, hvort sem fleiri
eða færri eru til vitnis. Blygðunarleysið er
ávallt hið sama, jafnt frammi fyrir 1000
manns, eins og fáeinum mönnum. Þetta er
þjóðkunnugt orðið. Ein ósannindi málgagns-
ins eru þau, að Björn Ólsen prófessor hafi
fyrstur hrópað „Lifi ráðgjafinn" og að eins
fáeinar hræður tekið undir með honum.
Sannleikurinn er sá, að það voru Grímsnes-
ingar, sem fyrstir hrópuðu „Lifi ráðherrann"
og undir það tók fjöldi manna með húrra-
ópum. Var sérstaklega til þess tekið, hversu
þau húrraóp fóru laglega úr hendi. Enn-
fremur hlýtur það að hafa verið fréttasnati
Isafoldar, er tautað hefur fyrir munni sér
„niður með ráðgjafann", svo lágt, að enginn
hefur heyrt. Að minnsta kosti höfum vér
ekki átt tal við neinn mann, er kannást við
að hafa heyrt þetta einkunnarorð Isafoldar.
Þar var og Ísafoldar-Björn ekki staddui og
enginn Indriði til að taka undir með hon-
um. Að frásögn blaðsins um viðureign prests-
ins á Mosfelli og Reykvíkingsins er ekki
orðum eyðandi. En það er ekki spánnýtt,
að blaðið reyni að svívirða mótstöðumenn
sína með drykkjuskapar-áburði, ef annað er
ekki fytir hendi.
Það er eðlilegt, að Birni garnla svíði það
sárt, að þessi vígsluför ráðherrans varð hon-
um sæmdar- og sigurför, og að hann komst
að raun um, að Árnesingar eru ekki um-
hverfir orðnir af æsingafargani Valtýinga,
en kunna að meta rétt hæfileika, mannúð
og mannkosti hins fyrsta heimastjórnarráð-
herra síns. Það gerir því ekkert til, þótt
Isa urri.
Brunl.
Hinn 8. þ. m. brann stór heyhlaða á
Hvítárvöllum ásamt áföstu fjósi og hest-
húsi, allt til kaldra kola, en íbúðarhús
bóndans Ólafs Davíðssonar og mjólkur-
skólans tókst að verja. Ur hlöðunni var
bjargað nál. helmingi af 7—800 hestum,
er ( henni voru. Kviknað hafði í heyinu
af ofhita. Skaðinn alls metinn á 4. þús-
und kr., því að alit, sem brann, var ó-
vátryggt.
Smjörsala.
Með þv( að smjörsöluverð erlendis er
látið dagblöðunum í té til léiðbeiningar
fyrir formenn rjómabúanna, þá virðist
það nauðsynlegt, að tekið sé fram, hvort
salan erað kostnaði frádregnum
eða ekki. Það er ástæða að minnast
þessa, þar eð Landbúnaðarblaðið »Freyr«
flytur villandi skýrslu í 9. tbl. um smjör-
sölu konsúls George Davidsen í Leith,
með þvf að flytja söluverð annars smjör-
sala, sem er að kostnaði með-
töldum (brutto) en gefur upp netto-
verð G. Davidsens, án þess að geta um,
að þær tölur séu að kostnaði frá-
dregnum. X.
Gull ofanjarðar.
Mörg hús og byggingarlóðir til sölu á
góðum stöðum í bænum. Semja ber við
Bjarna /?ó»my>«snikkara Vegamótum fyrir
1. desember þ. á.
Auglýsing.
Á fjárlögum fyrir 1906 og 1907,
eins og alþingi samþykkti þau, er
ætlaður námsstyrkur til 4 hérlendra
manna, til þess að nema firðritun,
iooo kr. til hvers.
Þeir, sem ætla sér að sækja um
styrk f þessu skyni, eru beðnir að
senda umsókn sína til Stjórnarráðs-
ins fyrir 10. október næstkomandi.
Skilyrði fyrir stytkveitingunum er,
að nemendur sigli til náms þegar í
haust, og skuldbindi sig til þess að
afloknu nami að gegna firðrituar-
störfunum hér á landi um nokkur ár,
eptir nánara samkomulagi fyrirfram.
L