Þjóðólfur - 14.12.1906, Side 1

58, árg.
Reykjavík. föstudaginn 14. desember 1906.
Jú 55.
„Sá hlær bezt, er síðast hlær“.
Svo hefur það verið, og svo mun enn verða; mun það sannast fylljlega
á hinum stóra og glæiilega
sem nú er opnaður uppi á loptinu í Austurstrœti 9. Þar má fá flest það,
er hugurinn óskar og hjartað girnist, bœði til gagns og prýði.
FjölsKrúOugri Jólabazar hefur ekki áður þekkst hér, enda er
þar saman komið mikið úrval af Bazarvörum víða að.
Allir óska sér Jólagjafa úr Edinborg, enda er þar sannast af að segja,
að þar má fá þær við hvers manns hæfl og smekk. Þar fást meðal annars
brúður, sem segja mamma.
Gleymið ekki bleasnðuro börnunum
um jólin.
Xonungskoman
að sumri verður eflaust þýðingarmesti at-
burðurinn í sögu þjóðarinnar næsta ár,
ekki eingöngu sakir þess, að þetta er ann-
að skiptið, sem konungur landsins heim-
sækir það, heldur ekki síður vegna þess,
að þetta er fyrsta skiptið, sem úrval af
löggjafarfulltrúum dönsku þjóðarinnar gist-
ir land vort, og þar á meðal eflaust þeir
fulltrúarnir, sem fjalla eiga um sambands-
mál landanna 1 sameiningu við kjörna ís-
lenzka löggjafarfulltrúa. Það er enginn
efi á, að í þessum ríkisþingsmannahóp,
40 að tölu, verða flestir eða allir foringj-
ar hinna einstöku stjórnmálaflokka í Dan-
mörku og aðrir atkvæðamenn úr þing-
liði þeirra. Það skiptir því ekki litlu, að
vér íslendingnr og íslenzku þingmennirn-
ir sérstaklega, högum allri framkomu vorri
þannig, að ríkisþingsmennirnir sjái, að
oss sé full alvara að ná sem fyllstu sjálf-
stæði 1 vorum eigin málum, og að vér
sættum oss alls ekki við þau sambands-
lög, er ekki rýmka rétt vorn til mikilla
muna. Vér verðum að gera dönsku þing-
mönnunum það skiljanlegt, að því að eins
verðum vér ánægðir með sambandið við
Danmörku, að vér séum skoðaðir sem
frjáls þjóð í frjálsu landi, en engar und-
irlægjur. Og það ætti ekki að vera erf-
itt að koma hinum frjálslyndari hluta ríkis-
þingsmannanna að minnsta kosti í skilning
um þetta og vinna þá á vort mál, svo
framarlega, sem sitt segir ekki hver hinna
íslenzku lulltrúa. En þ a r liggur ein-
mitt hættan og ógæfan, að dönsku þing-
mönnunum verði skýrt frá óskum og vilja
þjóðarinnar á mjög mismunandi hátt. Og
afleiðingin verður sú, að þeir þykjast kom-
ast að raun um, að frásögn íslenzku þing-
mannanna sé ekkert að marka, þjóðin sé
sjálfri sér sundurþykk, og engin alvara í
neinu. Og þá geta dönsku þingmennirn-
ir með góðri samvizku hallast að tillög-
um þeirra, er allra skemmst vilja fara og
engar eða þýðingarlitlar kröfur gera. Þá
höfum vér spilað úr hendi vorri þessu fá-
gæta tækifæri, er oss veitist til að fá
framgengt hinum fyllstu kröfum vorum,
Menn sjá það ef til vill síðar, en ofseint þá.
Og á því óhappi verður ef til vill aldrei
síðar bót ráðin.
Nú er mönnum það fullljóst, að góð-
vilji konungs í vorn garð er hafinn yfir
allan efa. Hann hefur lýst því yfir, að
það væri hjartans ósk sín að gera ossís-
lendinga ánægða, og hví skyldum vér þá
ekki mega láta hann vita, hvers vér ósk-
um ? Og hversvegna skyldum vér ekki
nota tækifærið, ekki nota kynni vor við
dönsku þingmennina til að skýra fyrir
þeim kröfur vorar og fá þá til að fallast
á þærí
Allir stjórnmálaflokkar hér munu þó
nokkurnveginn sammála um það, að virð-
ing landsins krefji, að sem virðulegast sé
tekið á móti konungi og ríkisþingsmönn-
unum, enda mun ekkert til þess sparað,
eptir því sem vér höfum föng á. En vér
megum ekki gleyma alvarlegum málum
í þeim veizlufagnaði, ekki gleyma því, að
vér höfum tvennar skyldur að rækjajafn-
framt: kurteisisskylduna gsgnvart hinum
göfgu gestum vorum og ættjarðarskyld-
una, skylduna gagnvart föðurlandi voru, að
gleyma því ekki í glaumnum. Ef vér
rækjum þessar- tvær skyldur dyggilega,
getum vér gert oss góðar og miklar von-
ir um konungskomuua og heillarlkar af-
leiðingar hennar fyrir ættjörð vora. Það
er oss sjálfum að kenna, ef þær góðu og
miklu vonir rætast ekki.
Síldveiðar Norðmanna
við ísland.
Thomas S. Falck konsúll í Stafangri
hefur eins og undanfarin ár sent Thor E.
Tulinius stórkaupm. í Höfn fróðlega skýrslu
um síldveiðar Norðmanna hér við land
þetta ár, og hefur hr. Tulinius sent oss
skýrslu þessa til birtingar. En aðalefni
hennar er á þessa leið.
»Eins og yður er kunnugt*, segir kon-
súllinn, »hafa ýmsar þjóðir stundað veið-
ina þetta ár, því að auk íslendinga, Dana
og Norðmanna, hafa einnig sænsk, ensk
og þýzk útgerðarfélög tekið þátt í henni.
Eins og eg minntist á í skýrslu minni
f fyrru, er notkun herpinótar (»Snurpenot«)
meir og metr að færast í vöxt, og eg
hygg, að það láti nærri, að 70 slíkar næt-
ur hafi verið notaðar þetta árið.
Síðan árið 1900 að eg byrjaði á veiði
þessari í smáum stíl, hefur aflinn verið
hér um bil þessi:
1900 . . . . 536 tunnur
1901 . . . 816 —
1902 . . . . 5,000 —
1903 • • • . 40,000 —
1904 . . . . 85,000 —
1905 • • • . 120,000 —
1906 . . . . 175,000 —
Þetta er fádæma mikil framför, og töl-
urnar farnar að gerast háar. Þá er eg
ætlast á, að aflinn í ár sé 175,000 tn., þá
er eg sannfærður um, að eg tel hann
heldur oflítinn en ofmikinn.
Til Noregs hafa verið fluttar inn 141
þús. tunnur, en afgangurinn hefur farið
til Danmerkur, Svíaríkis, Englands og
Þýzkalands beint frá íslandi.
Það er ekki svo auðvelt að ákveða
með nokkurnveginn áreiðanlegri vissn,
hve mikils virði þessi afli er, með þvf að
verðið hefur verið allmjög mismunandi
frá 16—25 »• kg- (2 Pund). en eg hygg.
að óhætt sé að reikna meðalverðið 20 a.
frá fyrstu hendi. Sé meðalþungi (tunnu)
talinn 75 kg. (= 150 pd.) þá ætti verð-
mæti aflans fyrir oss (Norðmenn) að vera
um 2,600,000 kr. (rúmlega 2'/« milj. kr.).
Á íslandi hefur verið greidd mikil fjár
upphæð í vinnulaun og útflutningstoll, og
verzlunin við þessa mörgu fiskitnenn verð-
ur og að teljast nokkurs virði,
Fleiri íslenzkir kaupmenn hafa látið
stunda veiði þessa nú en áður, svo að á-
hugi þeirra á henni er að aukast, og eg
hef nú þegar komizt að raun um, að
næsta ár muni verða stofnuð eitt eða tvö
ný fslenzk hlutafélög til að stunda þessa
veiði með gufuskipi og herpinót.
Herpinótin hefur einnig nú í ár reynzt
ágætt veiðarfæri, og eg veit dæmi til þess.
að gufuskip með einni einustu nót hef-
ur aflað nál. 5.000 tunnur á þessum stutta
tíma, er veiðin var stunduð.
Öll skipin hafa fengið einhvern afla, og
mér er nær að ætla, að yfirleitt megisegja,
að allir hafi grætt á útgerðinni, þótt á-
góðinn hjá flestum sé ekki jafnmikill sem
í fyrra, sakir hins lága verðs.
Síldin, er veiðst hefur f ár, hefur verið
góð og meðferð aflans einnigí góðulagi*.
Loks skýrir konsúllinn frá því, að sam-
kvæmt tilmælum frá dönsku fiskiveiðafé-
lagi nokkru, hafi 3 danskir fiskimenn ver-
ið hásetar á skipum hans við veiðarnar.
og hafi þeir allir hegðað sér vel, og haft
eflaust viðunanlegan ábata af för sinni.
Skýrsla þessi sýnir ljóslega, hve geisi-
lega síldveiði Norðmanna hér við land
hefur aukizt á næstl. 4 árum, hún hefur
t. d. næstum því fertugfaldast á því tíma-
bili. Það er galli, að ekki sést á skýrsl-
unni, hversu skipin hafa verið mörg, er
Norðmenn héldu hér úti þetta ár, sem nú
er að líða. En aukning þessa fiskiflota
hlýtur að vera stórkostleg á þessum síð-
ustu árum. Um veiði íslenzku skipanna
og fjölda þeirra vanta allar skýrslur og
er það leitt. En vitanlega slagar sá afli
ekki mikið upp í afla Norðmanna. Hinar
hraðvaxandi tölur í skýrslu þessari um
aukning aflans og ábata Norðmanna á
þessari veiði, ætti að vera næg hvöt fyr-
ir Islendinga að leggja allt kapp á, að efla
þennan útveg sem mest má verða og láta
Norðmenn ekki eina um, að ausa upp
auðæfum sjávarins hér við strendur lands-
ins. Annars þyrfti fiskiútgerð vor að
gerbreytast, enda er sennilegt, að hún
geri það innan skamms, því að eins og
henni er nú háttað, getur hún tæpast
orðið til frambúðar í hinni sívaxandi sam-
keppni og með þeim framförum f veið-
arfærum og veiðiaðferðum, sem nú eru,
eða verða stöðugt ár frá ári hjá öilum
þjöðum, er fiskveiðar reka í stórum stíl.
Og þar h 1 j ó t u m vér íslendingar að
fylgjast með tímanum.
Reykjafoss.
Hlutafélag með þessu nafni varstofnað
á fundi við Þjórsárbrú 25. okt., eins og
getið var um í Þjóðólfi 9. f. m. Lög fé-
lagsins eru nú þegar prentuð, og ertekið
fram í 2. gr. þeirra, að tilgangur þess
sé »að efla innlendan iðnað með þvf að
vinna úr fslenzkri ull, keyptri og aðsendri.
Aðalstarf félagsins er fyrst um sinn kemb-
ing, spuni, klæðagerð og prjón. Félagið
hefur á hendi útsölu á varningi, er unn-
inn er f verksmiðju félagsins*. í 3. gr.
er skýrt frá, að stofn- og rekstursfé félags-
ins sé 60,000 krónur í hlutum á 100
krónur, og skal */s hlutabréfs greiddur
við áskript, en eptirstöðvarnar innan loka
félagsársins.
Hlutafélag þetta hefur keypt vélahúsin
og vélarnar á Reykjafossi ásamt tilheyr-
andi lóð og hálfum fossinum, af eigend-
unum Gunnlaugi óðalsbónda Þorsteins-
syni á Kiðabergi og Erlendi verksmiðju-
stjóra Þórðarsyni, fyrir 34,000 kr. Einnig
hefur það keypt hinn helming fossins (af
Birni kaupm. Kristjánssyni í Rvík) fyrir
4,000 kr. ásamt réttindum yfir landinu
þar umhverfis, svo að það hefur nú ráð
á öllum fossinum, þvf að það þótti viss-
ara, ef svo kynni að fara, að nota þyrfti
allt fossaflið til annars en vélareksturs,
t. d. til raflýsingar annarsstaðar en í
verksmiðjunni, eins og komið hefur til
orða, t. d. ef rafmagnsleiðsla væri lögð
þaðan til Eyrarbakka, en vitanlega er það
mál lítt rannsakað enn, og ekki ráð fyrir
því gert að svo komnu.
Reykjafoss er mjög vel f sveit komið,
sem sambandslið millum Reykjavíkur og
austursýslnanna, og alveg í leiðinni, ör-
skot frá þjóðveginum. Á staður þessi ef-
laust gpða framtíð fyrir sér. Eru þar og
ýms þægindi auk vatnsaflsins, t. d. heitt
vatn í laugum, og vegna jarðhitans þar f
grennd frýs Varmá aldrei, svo að þar má
nota vatnsaflið jafnt vetur sem sumar.
Heilsuhæli fyrir berklaveika vaéri eflaust
mjög vel sett þar fyrir flestra hluta sakir,
bæði aðflutninga, þæginda og hollustu.
Stjórn þessa fyrirhugaða hælis ætti því að
taka til rækilegrar íhugunar þennan stað,
áður en tekin verður ákvörðun um, hvar
það skuli reisa. í nágrenni Reykjavíkur
mun naumast heppilegt að hafa það, en
þó ekki heldur svo langt frá höfuðstaðn-
um, að auðvelt samband sé ekki milli
þess og hans, og aðflutningar sem hæg-
astir. Sumum mun hafa komið til hugar
að hæli þetta ætti helzt að vera nálægt
Þingvallavatni, en þar skortir einmitt
ýms þægindi, er plássið við Reykjafoss í
Ölfusi hefur að bjóða. Vér höfum ein-
mitt viljað vekja máls á þessu nú þegar
til bendingar fyrir heilsuhælisstjórnina, því
að það skiptir miklu, að staðurinn fyrir
sjúkrahæli þetta verði haganlega valínn.
í stjórn Klæðaverksmiðjufélagsins
»Reykjafoss« eru nú Sigurður Sigurðsson
ráðanautur (form.), Sigurður Einarsson á